بسیاری از صنایع و فنون به زمینه ها و شرایط پیچیده و دانش وتجربه عمیقی وابستگی دارند در حالی که رشد وگسترش استفاده از فناوری اطلاعات به این مقوله ها وابستگی چندانی ندارند و خلاقیت و ابتکار در آن حرف اول را می زند.
بنابراین بهترین زمینه مساعد برای توسعه این فناوری, نیرو های خلاق,جوان,فرهیخته با ضریب هوشی بالا و در عین حال ارزان قیمت است که در کشورما بصورت اکثریت نا شناخته وجود دارد.کارگران فکری نیاز اصلی IT می باشد یعنی کسانی که بتوانند ایده خلق کنند و قدرت انتقال محصولات نا محسوس یا غیر مادی را بصورت الکترونیکی داشته باشند.
اما یکی از نکات بارز و ارزنده ای که باید در ابتدای راه به آن ارزش بنهیم,داشتن دیدگاهی آرمانی نسبت به استفاده و توسعه فناوری اطلاعات می باشد و باید نکاتی مانند تولید ثروت,ایجاد اشتغال,محورهای اقتصادی,اجتماعی را در این دیدگاه مدنظر داشته و باید این دید آرمانی را در سطوح وزارتخانه ای در کشور ایجاد نماییم و حال اگر همین دید را واقع گرایانه داشته باشیم درمی یابیم که عدم دخالت بالاترین مقامات اجرایی کشور در توسعه فن آوری اطلاعات عملاً غیر ممکن می باشد.
یکی از مهمترین جنبه هایی که در فن آوری اطلاعات باید دقت دوچندان داشت اهمیت اشتغال زایی این صنعت می باشد.
طبق آمارهای پیش بینی شده با این صنعت می توان تقریبایک چهارم پیش بینی دولت برای ایجاد اشتغال در برنامه سوم را با هزینه ای در حدود یک سوم هزینه های پیش بینی شده دولت ایجاد نمود و از نقطه نظر دیگر این صنعت در واقع مانند رزرو یک مکان در بازار های جهانی می باشد زیرا در دنیای آینده یکی از شرایط پیوستن به این بازارها داشتن بستر مناسب در تجارت الکترونیکی می باشد, پس باید در سطح مدیریتی با حرکتی اصولی و هوشمندانه در این جهت گام برداریم,همچنین ناگفته پیداست این صنعت در بسیاری موارد دیگر مانند ارتباطات(صرفنظر از هر گونه فاصله فیزیکی و زبان واحد)با دستیابی به اطلاعات و یا ایجاد ابزارهای آموزشی به شیوه های مختلف,گسترش دامنه های تجارت, فعالیت در زمینه های کاری مانند کاهش هزینه ها, دسترسی مستقیم به مشاغل و عدم وابستگی به محیط کار یا حتی در زمینه های پزشکی تحقیقات و...
می تواندکارائی داشته و دگرگونی ایجاد کند ودر کنار همه این مسائل در زمینه فعالیت های دولتی میتوان به مواردی مانند ایجاد مکان امن برای استقرار اطلاعات ، فرآیند های تجاری اتوماتیک , رسیدگی سریع به بلایای طبیعی و...
اشاره کرد.
در کنار تمامی این گفتارهای زیبا و تفکرات ایده آلی با مشاهده به روند این صنعت در کشورهای پیشرو یک نکته اهمیت وافر می یابد.
طبق آمارهای منتشره امروز در کشور های پیشرفته همزمان با توسعه IT بحران تامین نیروی انسانی شدت بیشتری یافته زیرا باید بپذیریم که تنوع و گسترش IT نیاز به تربیت مدیران این بخش را محسوس ترکرده است, و در واقع همین علت است که هر روزه از تعداد نیروهای انسانی متخصص در کشورهای جهان سوم و از جمله ایران کاسته شده و جذب شرکتهای بزرگ دنیا میشوند , از جانبی دیگر باید بپذیریم که با ورود هر چه بیشترIT در جامعه, با چالشی به نام تامین نیروی انسانی متخصص مواجه می شویم و از جانبی تعداد مدیرانIT در کشور چندان قابل ملاحظه نیست و همین امر در آینده باعث ورود کارشناسان خارجی!
با مبالغ هنگفت در جامعه و در نتیجه خروج هر چه بیشتر سرمایه و قشر متخصص داخلی می شود, پس بنابراین باید از همین حالا در کنار برنامه ریزی صحیح و گسترده برای استفاده از پتانسیلهایIT فکری اساسی برای به روز رسانی مدیران متخصص توسط مدرسان به روز انجام شود.
در این گذر سعی نداریم به نکات تخصصی و ریزه کاری های اجرایی دامن بزنیم اما بد نیست برخی از چالشهای موجود را به اختصار متذکر شویم شاید بتوان ازادامه روند آنها و یا حتی ایجاد آنها جلوگیری نمود: یکی از مهمترین مواردی که امروزه در جامه ما شیوع پیدا کرده آن است که هر یک از نهادها و دستگاههای اجرایی مانند مخابرات, صداوسیما, بازرگانی, صنایع و..
خود را به نوعی متولی این صنعت می دانند و بخش عمده ای از تبلیغات خود را به اثبات این نکته اختصاص می دهند.
فعالیت در این راستا بسیار دلگرم کننده می باشد اما نکات منفی این قضیه آن است که بخش های دو لتی مذکور سعی بر آن دارند که دیدگاه های شخصی و خاص خود را دنبال کنند و این در حالی است که باید بپذیریم در زمینه IT نمی توان فعالیتهای پراکنده انجام داد؛ پس باید در آن جهت حرکت را اصلاح کنیم که یک هماهنگی و اجتماع واء د ایجاد نمائیم تا خدای ناکرده در یک روز نگوئیم صنعت IT فقط نشات گرفته از یک بودجه متولی پرور بوده است.
و همچنین دراین راستا باید از بخشهای خصوصی برای فعالیت در این زمینه ها که نتیجه آن حضور بیشتر نیروهای جوان و متخصص و در نتیجه ایجاد اشتغال می باشد, حمایت کنیم و باید بستر مخابراتی درست را که از بستر های اصلی این صنعت می باشد را جدی تر بگیریم و کاستی های آن را هر چه سریعتر مرتفع کنیم تا انشاءالله حرکت در این مقوله دارای زمان گذر طولانی نشود… بسیاری از صنایع وفنون به زمینه ها و شرایط پیچیده و دانش وتجربه عمیقی وابستگی دارند در حالی که رشد وگسترش استفاده از فناوری اطلاعات به این مقوله ها وابستگی چندانی ندارند و خلاقیت و ابتکار در آن حرف اول را می زند.
طبق آمارهای پیش بینی شده با این صنعت می توان تقریبایک چهارم پیش بینی دولت برای ایجاد اشتغال در برنامه سوم را با هزینه ای در حدود یک سوم هزینه های پیش بینی شده دولت ایجاد نمود و از نقطه نظر دیگر این صنعت در واقع مانند رزرو یک مکان در بازارهای جهانی می باشد زیرا در دنیای آینده یکی از شرایط پیوستن به این بازارها داشتن بستر مناسب در تجارت الکترونیکی می باشد, پس باید در سطح مدیریتی با حرکتی اصولی و هوشمندانه در این جهت گام برداریم,همچنین ناگفته پیداست این صنعت در بسیاری موارد دیگر مانند ارتباطات(صرفنظر از هر گونه فاصله فیزیکی و زبان واحد)با دستیابی به اطلاعات و یا ایجاد ابزارهای آموزشی به شیوه های مختلف,گسترش دامنه های تجارت, فعالیت در زمینه های کاری مانند کاهش هزینه ها, دسترسی مستقیم به مشاغل و عدم وابستگی به محیط کار یا حتی در زمینه های پزشکی تحقیقات و...
طبق آمارهای منتشره امروز در کشور های پیشرفته همزمان با توسعهIT بحران تامین نیروی انسانی شدت بیشتری یافته زیرا باید بپذیریم که تنوع و گسترش IT نیاز به تربیت مدیران این بخش را محسوس ترکرده است, و در واقع همین علت است که هر روزه از تعداد نیروهای انسانی متخصص در کشورهای جهان سوم و از جمله ایران کاسته شده و جذب شرکتهای بزرگ دنیا میشوند , از جانبی دیگر باید بپذیریم که با ورود هر چه بیشترIT در جامعه, با چالشی به نام تامین نیروی انسانی متخصص مواجه می شویم و از جانبی تعداد مدیرانIT در کشور چندان قابل ملاحظه نیست و همین امر در آینده باعث ورود کارشناسان خارجی!
فعالیت در این راستا بسیار دلگرم کننده می باشد اما نکات منفی این قضیه آن است که بخش های دو لتی مذکور سعی بر آن دارند که دیدگاه های شخصی و خاص خود را دنبال کنند و این در حالی است که باید بپذیریم در زمینهIT نمی توان فعالیتهای پراکنده انجام داد؛ پس باید در آن جهت حرکت را اصلاح کنیم که یک هماهنگی و اجتماع واء د ایجاد نمائیم تا خدای ناکرده در یک روز نگوئیم صنعت IT فقط نشات گرفته از یک بودجه متولی پرور بوده است.
و همچنین دراین راستا باید از بخشهای خصوصی برای فعالیت در این زمینه ها که نتیجه آن حضور بیشتر نیروهای جوان و متخصص و در نتیجه ایجاد اشتغال می باشد, حمایت کنیم و باید بستر مخابراتی درست را که از بستر های اصلی این صنعت می باشد را جدی تر بگیریم و کاستی های آن را هر چه سریعتر مرتفع کنیم تا انشاءالله حرکت در این مقوله دارای زمان گذر طولانی نشود… جلوه IT در روابط میان دولت ها، تجارت الکترونیک است.
امروزه میزان استفاده از فن آوری اطلاعات در روابط اقتصادی بین کشورها است که سهم حضور در اقتصاد بین الملل را تعیین می کند.
از این رو کشور های مختلف و در حال توسعه در رقابت برای به کارگیری IT در فرایندهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی هستند.
نویسنده در این جستار به نقش فن آوری اطلاعات در حضور و رشد پدیده تجارت الترونیکی می پردازد.
فن آوری اطلاعات عبارتند از گردآوری، سازماندهی، ذخیره و نشر اطلاعات اعم از متن، تصویر و یا عدد که با استفاده از ابزار های رایانه ای و مخابراتی صورت پذیرد.
امروزه فن آوری اطلاعات به عنوان یکی از فن آوریهای نوین بشری، نه تنها خود دستخوش تغییرات ژرفی شده، بلکه به سرعت در حال تاثیر گذاری بر الگوی زندگی، روش تحقیق، آموزش، مدیریت، تجارت، حمل و نقل، مقوله های ایمنی و امنیتی و دیگر زمینه های زندگی انسانی است.
فن آوری اطلاعات هم چنین می تواند در شکوفایی تحقیقات بشری در عرصه های مخلف علوم و مهندسی نقش تعیین کننده ای ایفا نماید.
پیشرفت های دو دهه اخیر در رایانه ها، به ویژه ابر رایانه ها، نرم افزار های شبیه سازس و شبکه های ارتباطی افق جدیدی را برای ورود به دنیای واقعی، فرآوری محققین قرار داده است.
دانشمندان با بهره جستن از رایانه هایی که قابلیت انجام تریلیون ها محاسبه در ثانیه را دارا هستند، قادر خواهند بود تا آثار تغییرات جوی را براحتی پیش بینی کنند، سیستم های مکانیکی دقیق تر و کم آلاینده تری را طراحی نمایند و از منظر جدیدی به مطالعه طبیعت و شناخت عناصر آن بپردازند.
با بررسی های به عمل آمده و مقایسه سیاست های چهار منطقه پیشرو جهان (ایالت متحده، ژاپن، جامعه اروپاو کانادا) در زمینه فن آوری اطلاعات به نظر می رسد سرمیه گذاری اصلی این کشورها در سه حوزه عمده زیر هزینه می گردد : 1- تحقیقات بنیادی و بلند مدت هزینه این نوع تحقیقات به پیشرفت های قابل توجه در علوم رایانه و ارتباطات منتهی خواهدشد.
دستاوردهایی هم چون شبکه جهانی اینترنت، هوش مصنوعی، گرافیک رایانه ای و فن آوری رایانه های مجتمع با کاربری آسان، عملا مدیون سرمایه گذاری قبلی کشورمان فوق در این حوزه است.
2- توسعه نرم افزارهای پیشرفته سرمایه گذاری در این بخش به روند ابداعات و اختراعات شتاب می بخشد و در بسیاری از زمینه ا رفاه و تسهیلات جدید را وارد زندگی بشر می کند.
3- تحقیقات در زمینه آثار اقتصادی و اجتماعی انقلاب اطلاعات فن آوری اطلاعات و تجارت الکترونیکی اقشار مختلف جامعه، به ویژه بخش خصوصی، منافع زیادی از سرمایه گذاری و تحقیقات در حوزه تجارت الکترونیکی برده اند.
بنا به ادعای نشریه وال استریت ژورنال، از سال 1990 به بعد سرمایه گذاری در زمینه تجارت الکترونیکی در ایلات متحده سالیانه بیش از 300 درصد رشد و عملا بیش از 50 درصد سرمایه گذاری بخش خصوصی در حوزه تحقیقات و صنایع مرتبط با تجارت و بازرگانی الکترونیکی بوده است.
بنگاههای تجاری با بهره گیری از فن آوری اطلاعات موفق به ایجاد تحولات چشم گیری در فعالیت خود شده انداز جمله این تغییرات می توان به کاهش هزینه ها، افزایش بهره وری، کاهش زمان توسعه و تولید محصولات جدید، بهره گیری از مهارت گروهی کارکنان، گسترش حوزه فعالیت سازمان از طریق ایجاد ارتباط نزدیک تر با مشتریان، توزیع کنندگان و شرکا اشاره کرد.
در این قسمت به پنج مورد از کاربردهای فن آوری اطلاعات در تجارت الکترونیکی اشاره می گردد.
1- بازار روز الکترونیکی تعدادی از موسسات تجاری در حال ایجاد بازار روز الکترونیکی هستند، بازار هایی که به خریداران و فروشندگان این اجازه را می دهد که تا با یکدیگر ملاقات نموده، به تبادل کالا و خدمات بپردازند.
این موسسات خدمات قابل توجهی ارایه می دهند که جمله آنها از راهنمای خریداران و فروشندگان و تولید کنندگان، اطلاعات صنعتی بر اساس نیاز و تقاضا، حراج کالا به صورت پیوسته، ارایه خدمات مالی برای کلیه مراحل جابجایی نقدینگی مانند : تایید حساب خریدار و قبول سفارشات و پرداخت می توان نام برد.
تعدادی از موسسات در حال بررسی و ایجاد فن آوری های جدیدی هستند که این فن آوری ها بازار روز الکترونیکی را موثر تر و پر رونق تر خواهند نمود.
به طوری که خریداران عمده قادر خواهند بود تا اطلاعات توزیع کنندگان مختلف را تلفیق نمایند، سیاست های نیاز- محور را با سیستم های مالی و حسابداری خود یکپارچه کنند در فضای تجاری جدید ابزارهای رایانه ای هوشمندی وجود خواهند داشت که به کمک آنها خریدار بتوانند ارزش واقعی کالا را مورد مقایسه و بررسی قرار دهد.
در این شرایط فروشندگان وارد یک رقابت جدی خواهند شد.
رقابتی که تناه بر اساس قیمت کالا نبوده، بلکه به عوامل دیگری همچون دوام و کاربرد کالا، ضمانت، شرایط حمل ونقل، تحویل و...
بستگی دارد.
علی رغم اینکه روند تبادل کالا و خدمات به صورت الکترونیکی هنوز در ابتدای راه است، آمار به دست آمده نشان می دهد که به طور میانگین هزینه تولیدات 5 الی 15 درصد، هزینه های اداری 70 درصدو زمان سفارش تا تحویل کالا از 7 روز به 2 روز کاهش یافته است.
2- مدیریت دانش بسیاری از بنگاههای تجاری دریافته اند که بزرگترین سرمایه، دانش کارکنان است.
لذا همواره سعی می کنند تا زمینه مناسب را به منظور تولید، شناسایی، گردآوری و سازماندهی دانش داخلی بنگاه فراهم نموده و نه تنها کارکنان ، بلکه مشتریان و توزیع کنندگان را نیز در بهره وری این دانش سهیم نمایند.
فن آوری اطلاعات می تواند کمک شایانی به مدیریت بهره برداری این دانش بنماید.
یکی از زمینه های تجربه شده عبارت است از « پایگاه بهترین پیشنهادات ».
به عنوان مثال یکی از پایگاههای جدیدی که اخیرا وارد بازار شده است، می تواند به طور اتوماتیک کلیه مراحل زیر را هوشمندانه تعقیب نماید.
3- داده کاوی کمپانی های زیادی از ابزارهای داده کاوی بهره گرفته اند تا بتوانند داده های حجیم و گسترده را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده، روند های موجود را بیابند.
به عنوان نمونه فروشگاه بزرگ وال- وارث یکی از بزرگترین فروشگاه های زنجیره ای اقدام به ایجاد پایگاه عظیمی از داده به حجم 24 ترابایت(تریلیون بایت) نموده است.
با استفاده از این پایگاه وال-مارث قادر است تا به طور همزمان اقدام به گرد آووری و تحلیل روند فروش کالا در 2900 شعبه فروش نماید.
شاید جالب توجه باشد که به کمک ابزار هوشمند داده کاوی یا اکتشاف روند داده ها، فروشگاه فوق می تواند اطلاعات کلیه خریدها در سطوح هر بخش از فروشگاه، موجودی کالا در هر قفسه، موجودی انبار، پیش بینی فروش، کاهش و یا افزایش فیمت ها، کالاهای موجود توسط مشتریان و غیره را گردآوری نموده و در اختیار مدیران فروشگاه، توزیع کنندگان و مشتریان خود قرار دهد.
این فن آوری نرم افزاری قدرت مانور بی نظیری برای وال-مارث ایجاد کرده استتا بتواند کالاهای مناسب را در کوتاه ترین زمان به هر یک از فروشگاههای متقاضی برساند.
4- آموزش فن آوری- محور بازار آموزش های فن آوری – محور با سرعت در حال رشد است.
مدیران دریافته اند که این روش آموزش به آموزش گیرنده اجازه می دهد تا در هر ارگانی که برایش مناسب باشد، هر کجا که بتواند و با سرعت فراخور حال خود، به یادگیری بپردازد.
تجربه نشان داده است که این روش از آموزش کلاسیک و سنتی اقتصادی تر و اثر بخش تر بوده است.
ناگفته نماند که هنوز برخی از محققین معتقدند که بسیاری از ابعاد و روشهای یادگیری، در نرم افزار های آموزشی تحت وب لحاظ نشده اند.
5- تحول در نظام های تعمیرات و نگهداری امروزه به کمک فن آوری اطلاعات می توان به طور مستمر شرایط محیطی و عملکرد سیستم ها را در نیروگاه، سد ها، موتورهای هواپیما، وسایل نقلیه و خطوط تولید پیشرفته، تحت نظارت کنترل قرار داد.
با بهره گیری از سنسور های پیشرفته عملکرد کلیه سیستم ها به یک مرکز تصمیم گیرنده مخابره شده و عوامل تصمیم گیرنده کوچک ترین مشکلات را شناخته و نسبت به رفع آن اقدام می کنند.
پیشگیری های به موقع باعث می شود تا نظام تعمیرات و نگداری جدید با اطمینان و دقت بیشتر و صرف هزینه کمتر به پشتیبانی سیستم های حساس بپردازد.
تحقیقات پیشرفته و کاربردهای آینده برخی از تحقیقات پیشرفته در آینده ای نه چندان دور، اثر قابل توجهی بر فعالیت تجارت الکترونیکی خواهد داشت.
به عنوان مثال به 5 مورد زیر اشاره می گردد : 1- آثار اقتصادی، حقوقی و اجتماعی فن آوری اطلاعات چند مسئله فراروی پدیده تجارت الکترونیکی قرار دارد، به طوری که اگر این مسائل در سطح بین المللی حل و فصل نشوند، تجارت الکترونیکی در عمل با مشکل مواجه خواهد شد، برخی از این مسائل عبارتند از : 2- مراقبت از اطلاعات شخصی کاربران، با توجه به اینکه در مواردی سوء استفاده از شماره رمز کارت های اعتباری گزارش شده است ( سرقت الکترونیکی ).
3- حقوق مالکیت معنوی 4- مالیات کالاهایی که از طریق اینترنت خریداری می شوند.
5- حمایت از حقوق مشتری در اقصی نقاط جهان 6- ارزش حقوقی امضاهای الکترونیکی (امضاهایی که اسکن شده و به همراه هر نامه چاپ می شوند) 7- تناقص بین مرزهای جغرافیایی کشور ها و دهکده جهانی که در آن ارتباطات، مجازی و دیجیتالی هستند.
مباحث فوق و بسیاری از مباحث مشابه، فهرست پروژه هایی را تشکیل می دهند که در حال حاضر به صورت میان رشته ای توسط محققین علوم رایانه، مخابرات و علوم انسانی در دست بررسی و پژوهش هستند.
پیشبینی می شود که اجرای این پروژه ها راهکار های جدیدی را برای تعریف مشاغل، ساختار های سازمانی موسسات و ساختار بازار های تجارتی معرفی نمایند.
2- اینترنت، نسل دوم در فهرست پروژه های جاری ایالات متحده، پروژه ای تحت عنوان اینترنت، نسل دوم در دست پیگیری است.
هدف نهایی این طرح دستیابی به شبکه ای است که سرعت آن 100 الی 1000 برابر اینترنت کنونی است.
این پروژه ها عملا یک سرمایه گذاری بلند مدت در زمینه شبکه سازی است.
پهنای باند جدیدی که اینترنت، نسل دوم ارائه خواهد داد، منتهی به ارائه کاربردهای جدید و پیشرفته در زمینه تجارت الکترونیکی خواهد شد.
3- نرم افزار های خودکار یکی دیگر از زمینه های تحقیقات پیشرفته به صورت گویش (رسانه صوت) درک نموده و مثلا فرمان زیر را انجام دهند.
تصور کنید اگر چنین خدماتی آن هم به صورت سیار و حتی در حال تردد انجام پذیرد، چه تحول جدیدی در خدمات تجاری و بازرگانی ایجاد خواهد نمود.
4- مدیریت اطلاعات انجام فعالیت های تجاری در عصر انفجار اطلاعات امری بس دشوار است، چرا که عبور از میان انبوهی از اطلاعات، یافتن مطالب مورد نیاز ، پالایش آنها، تحلیل مطالب، دسته بندی و ذخیرهمطالب منتخب برای عوامل تصمیم گیرنده در محیط تجاری الکترونیکی بسیار تعیین کننده است.
به عبارت دیگر اگر قرار باشد که فعالیت های بازرگانی و داد و ستد در فضای دیجیتالی مورد پذیرش ملل مختلف واقع گردد، باید متقاضیان بتوانند به راحتی به اطلاعات فروشندگان، محصولات، خدمات و خریداران دسترسی پیدا کنند.
با حجم اطلاعات موجود روی شبکه وب و روند رو به رشد آن، ساز و کارهای جستجوی کنونی پاسخگوی نیاز های پیش گفته نخواهد بود، لذا مدیریت اطلاعات پیشرفته نیز یکی دیگر از زمینه های تحقیقاتی کلیدی به شمار می رود.
5- مدیریت اطلاعات چند زبانه و ترجمه مکالمات تلفنی همزمان در حال حاضر یکی از پروژه های مهم جامعه اروپا رفع مشکل زبان است.
بنابراین در طرح بلند مدت فن آوری اطلاعات در جامعه اروپا، پیش بینی شده است که افراد از ملیت های مختلف بتوانند به راحتی با یکدیگر مکالمه تلفنی یا از طریق اینترنت داشته باشند و هر یک به زبان ملی خود سخن بگویند.
با روند رو به گسترش اشتراک اینترنت در کشور های پهناوری همچون چین و هند، نیاز به رفع مشکل زبان برای تسهیل در تجارت الکترونیکی بیشتر احساس می گردد.
ایالت متحده نیز از جمله کشورهای پیشرو در انجام این پژوهش است.
موج اول تحولات در فن آوری اطلاعات، توسط صنایع مربوطه و پژوهشگران علوم رایانه و مخابرات آغاز شد، ولی بدیهی است که موج جدید تحولات رعد آسای فن آوری اطلاعات، بر تمامی فعالیت های اقتصادی اثرگذار خواهد بود.
به عبارت دیگر، همان طور که شبکه اینترنت اثر قابل توجهی بر ساختار داخلی سازمان ها و تعادل آنها با رقبا، توزیع کنندگان و مشتریان داشته است، پیشرفت های آتی در فن آوری اطلاعات نیز تحول قابل ملاحظه ای در روش های رقابت موسسات و بنگاههای تجاری، در سطح ملی و بین المللی ایجاد خواهد خواهند کرد.
تعریف معماری : هر جا که نیاز به طراحی موجودیت یا سیستمی باشد که ابعاد یا پیچیدگی آن از یک واحد معین فراتر رفته، یا نیازمندیهای خاصی را تحمیل نماید، نگرشی ویژه و همه جانبه را لازم خواهد داشت که در اصطلاح به آن ( معماری) گفته میشود.
معماری ترکیبی است از علم، هنر و تجربه که در رشتههایی نظیر ساختمان دارای قدمتی چند هزار ساله است.
معماری یعنی ارائه توصیفی فنی از یک سیستم که نشان دهنده ساختار اجزاء آن، ارتباط بین آنها و اصول و قواعد حاکم بر طراحی و تکامل آنها در گذر زمان باشد.
معماری اطلاعات : اساس معماری اطلاعات این است که رویکرد معماری را (که سالها در سایر رشته های مهندسی بکار رفته است) در برنامه ریزی و توسعه فناوری اطلاعات در یک سازمان یا دولت بکار گیرد .
برنامه ریزی معماری اطلاعات در یک سازمان یا دولت (محلی یا ملی)در سه مرحله عمده انجام می شود : 1.
تدوین معماری موجود (وضعیت موجود سازمان از نظر فناوری اطلاعات را بررسی می کند) 2.
تدوین معماری مطلوب (وضعیت مطلوب سازمان از نظر فناوری اطلاعات را تعیین می کند) 3.
تدوین برنامه گذار از وضع موجود به وضع مطلوب (با توجه به امکانات ، منابع و محدودیتها) هر معماری اطلاعات از چهار جنبه یا بعد تشکیل شده است : 1.
کارومکان : یعنی نحوه سازماندهی فرایندهای کاری سازمانها و توزیع مکانی آنها 2.
مجموعههای اطلاعاتی : یعنی دادههای لازم برای انجام فرآیندهای کاری 3.
برنامههای کاربردی : که برای دسترسی به مجموعههای اطلاعاتی و کار با آنها مورد استفاده قرار میگیرد.
4.
زیر ساخت فنی : شامل سخت افزار ، شبکه و ارتباطات لازم برای اجرای برنامههای کاربردی هنگامی که از تعریف معماری موجود یا معماری مطلوب سازمان سخن میگوئیم ، منظور توصیفی است که باید هرچهار جنبه فوق را در سطحی از کلیت ، روشن سازد.
تاریخچه معماری اطلاعات : درسال 1996 قانونی در کنگره آمریکا به تصویب رسید که به قانون کلینگر-کوهن معروف شد .
مطابق این قانون ، همه وزارتخانهها و سازمانهای فدرال آمریکا ملزم شدند معماریIT خود را تنظیم نمایند.
مسئولیت تدوین ، اصلاح و اجرای معماری IT یکپارچه در هر سازمان مطابق این قانون بر عهده مدیر ارشد اطلاعاتی (CIO) آن سازمان قرار گرفت .
قانون کلینگر- کوهن ، معماری IT را چنین تعریف می کرد : « یک چارچوب یکپارچه برای ارتقاء یا نگهداری فناوری موجود و کسب فناوری اطلاعاتی جدید برای نیل به اهداف راهبردی سازمان و مدیریت منابع آن ».
بدنبال تصویب قانون کلینگر کوهن ، که مهمترین سند قانونی در مورد الزام تنظیم معماری اطلاعاتی در سازمانهای دولتی آمریکاست ، سازمان مدیریت و بودجه ریزی آمریکا (OMB) نیز رهنمودی که در سال 1996 منتشر ساخت ، بر لزوم هماهنگی طرحها و هزینههای انجام شده توسط مؤسسات فدرال آمریکا ، از جمله وزارتخانهها ، سازمانها ، نیروهای نظامی و دانشگاهایی که از بودجه دولتی استفاده میکنند ، پروژههایی را برای تنظیم و تدوین معماری اطلاعاتی خود به انجام رساندهاند.
برخی اصول راهبردی معماری اطلاعات : 1.
بهینهسازی بودجه سازمانی از طریق برنامهریزی و هماهنگی منابع مدیریت اطلاعات بین برنامهها ، بخشها و ادارات مختلف 2.
تسهیل تصمیمگیری مناسب از طریق تأمین اطلاعات مقتضی 3.
پاسخگویی سریع به نیازهای اطلاعاتی از طریق ساماندهی پایگاهها و سیستمهای اطلاعاتی با هدف تأمین حداکثر دسترس پذیری ، تغییرو گزارش گیری 4.
حل مسائل سازمانی با راهحلهای سازمانی از طریق به حداقل رساندن افزونگی و دوباره کاریهای اطلاعاتی بین برنامه ، بخشها و ادارات مختلف 5.
بهینه سازی سرمایهگذاری سازمانی در IT از طریق تدوین برنامهها و معماری جامع IT 6.
حرکت در جهت همگرایی و یکپارچهسازی اطلاعاتی ادارات محلی ، سازمانهای تابع و پیمانکاران با تشویق به تبدیل سیستمهای قدیم و ایزوله 7.
مدیریت صحیح و کارامد پروژههای فناوری اطلاعات 8.
پاسخگویی به شرایط در حال تغییر اگرظرف یکسال گذشته به نشریات یا پایگاههای اینترنتی فارسی که به موضوع فناوری ارتباطات و اطلاعات می پردازند نگاهی انداخته باشیم بدون شک با اخبار و گزارشهای فراوانی پیرامون طرحی به نام" تکفا" مواجه خواهیم شد.
تکفا یا همان به اصطلاح طرح توسعه کاریرد فناوری اطلاعات که در ظاهر امر طرحی بسیار اثرگذار و عمیق جلوه می نماید این روزها دچار آشفتگی های بسیاری است.
هدف اساسی در این طرح توسعه همه جانبه کشور در زمینه ICT است که در نهایت زمینه ساز توسعه پایدارخواهد بود.اما آیا به راستی کشور ما ظرفیتها و قابلیتهای پذیرش این طرح را داراست؟
آیا ساختار فرهنگی کشور منطبق بر تفکرات طراحان تکفا است؟
وآیا مدیریت کلان کشوری که قسمت اعظم ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و آموزشی آن دولتی است توانایی هضم و تعامل با اینچنین طرحی را دارد؟
شاید آنچه ما از تکفا یا هر طرح دیگری برای توسعه ICT انتظار داریم بسیاربیشتر از ظرفیتهای آن است اما وقتی با توانمندی ها و استعداد های نهان و آشکاری که در میان جوانان با انگیزه ایرانی مواجه می شویم این انتظار را نمی توان متوقعانه و بیش از حد انگاشت.
آگاهیم که ساختار و بدنه کشور در عرصه های مختلف وابستگی بسیاری به دولت دارد و این بزرگترین معضل در راه توسعه و بستر سازی برای هر گونه پیشرفت و گسترش خلاقیت حداقل در زمینه پدیده به روز و در حال رشدی چون ICT می باشد.
همه روز از سراسر جهان اخباربسیاری از اختراعات جدیدی در دنیای ارتباطات و پیشرفتهای بسیاری در زمینه اطلاعات منتشر می شود بدون اینکه کشور ما در این بین جایگاهی داشته باشد .
قطعاً ظهور ICT در ایران و یا هر کشور دیگری بدون توجه به مباحث و دیدگاههای اقتصادی نبوده است اما کشور ما با توجه به اقتصاد تک محصولی خود که اتکای ویژه به نفت دارد در هر دوره ای با توجه به شرایط و اوضاع احوال موجود به سمتی خاص گرایش داشته فروش ارز، سکه، موبایل، اتومبیل، آپارتمان سازی و...
که به صورت موجی و دوره ای جامعه را فرا گرفته و پس از مدتی تب آن فروکش کرده و دچار رکود شدید شده همه و همه دلایل مشخص و مشترکی دارند و آن هم چیزی نیست به جز عدم مدیریت صحیح در سه بعد فرهنگی، علمی، اقتصادی که بتواند راهگشا و هدایت گر برنامه هایی اصولی و حساب شده یاشد.
در کشورهایی که اتکا شدیدی به ساختار دولتی وجود دارد معمولاً فرهنگ سازی و بستر سازی فرهنگی دریک جریان بالا به پایین صورت میگیرد اما در کشور ما هیچگاه اینگونه نبوده و مدیریت دولتی نتوانسته دیدگاه فرهنگی خود را به جامعه تزریق کند و این مسئله علی رغم در اختیار داشتن ابزارهای مناسبی چون صدا و سیما ارگانهای علمی-آموزشی و فرهنگی کشوراست.
آنچه اکنون جامعه ما را در استفاده همه جانبه از ابزارهای پدیده فناوری ارتباطات و اطلاعات رنج می دهد عدم توسعه یافتگی مدیریتی در ابعاد فرهنگی، علمی و اقتصادی است.در جایگاهی که دولت از ظهور و ایجاد دولت الکترونیکی صحبت می کند و دولت الکترونیکی به ظاهر شعار محوری IT ایران قلمداد می شود چگونه و تاچه حدی می توان به این شعار امیدوار بود و دل بست آیا پدیده ای که این روزها بیشتر برای سازمانها و نهادهای دولتی ما غالباً به چشم به هم چشمی و مد روز بدل شده می تواند نقش موثری ایفا نماید آیا صرف متصل کردن حرفE به ابتدای هر کلمه ای می تواند ما را در توسعهICT در ایران یاری ببخشد؟
دلیل اینکه بسیاری از فعالیتها و طرح های دولتی تا کنون موفق نبوده اند یا نیمه کاره رها شده اند چیزی جز این نیست که دیدگاه مدیران برای طراحی و اجرای طرحها آینده نگرانه نبوده و صرفاً با حضور همان مدیر تعریف پذیر بوده و با تغییر مدیریت ها طرحها نیز دستخوش تحول و یا عدم پیگیری می شوند.
با این تفاسیراین سوال اساسی پیش می آید که واقعاً جایگاه مدیریت ایرانی در هدایت و راهبری صنعتIT ملی کجاست؟
مشکلی که از دیر باز متوجه بدنه مدیریتی کشور ما بوده حضور سنتی یک عده در ساختار های مدیریتی کشور است.
که هر از چند گاه به صورت چرخشی جای آنها تعویض می شود.
بازخوانی هفت محور اصلی طرح تکفا نشان می دهد که ضامن توسعه و اجرای همه جانبه این طرح توجه جدی مدیران ارشد و رده بالای کشور به مسئله تکفاست که با توجه به ظواهر امر این موضوع تا حدودی غیر ممکن جلوه می کند.
اعتقاد نگارنده بر این است که توسعه ICT در بین مردم بسیار سریعتر و علاقمندانه تر صورت گرفته و خواهد گرفت اما با توجه به ظرفیتهای موجود در اختیار بخش خصوصی و مقایسه آنها با بخش دولتی انتظار به جایی است که برای ایجاد شتاب بیشتر در روند توسعه ICT در ایران بخش دولتی تلاش خود را برای یاری رساندن به بخش خصوصی صرف کند.
دلایل این ادعا را می توان در موارد زیر مورد اشاره قرار داد.
1- به جرات می توان گفت بسیاری از مدیران کشورکه برنامه ریزی و تصمیم گیری در زمینه توسعهICT را برعهده دارند از دانش لازم در زمینه ICT بی بهره اند.
2- نظام دولتمدار مانع توسعه سریع و برنامه ریزی دقیق برای توسعهICT است.بسیاری از مدیران در چند ماهه اخیر تنها با شنیدن نامی از تکفا تلاش وسیع خود را برای جذب اعتبار و انجام یکی دوپروژه در زمینهICT کرده اند تا از قافله رقبا عقب نمانند و از این طریق سر پوشی بر نارسایی های مدیریتی خود بگذارند.
3- عدم توجه جدی به آموزش علمی و عملی مدیران باعث شده ایشان نتوانند زمینه کاربری مناسب بودجه ها را فراهم کند.
4- باید پذیرفت که نظام اداری کشور ما دچار بروکراسی است و از این رو در ارگان های دولتی توجه جدی برای توسعه علمی IT در بین کارمندان دولتی وجود ندارد و این موضوع نارسایی عمده در انتقال خدمات رسانی به مردم مبتنی بر فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی است.
5- آموزش های علمی و کلاسیک در زمنیه IT در کشور وجود ندارد و بیشتر دانش عمومی نسبت با IT از طریق آموزش های غیر اصولی ویا به صورت تجربی حاصل می شود.
بسیاری از افرادی که در کلاسهای آموزشی مختلف شرکت می کنند بدون هدف خاصی و صرفاً برای گذراندن اوقات فراغت به این کلاسها می روند و دلیل این امر چیزی جز عدم هدایت آینده نگرانه و نیاز سنجی شده نمی تواند باشد.
6- به علت عدم توسعه فرهنگی و علمی در نظام بخشی به مدیریت فناوری اطلاعات بسیاری از سرمایه های ملی به هدر می رود تا جایی که بسیاری از مدیران ارشد و مدیران میانی نمی دانند چه ابزاری و برای چه منظوری مناسب است.
7- پیاده سازی بسیاری از طرحهای IT در سازمان ها بدون مظالعات کارشناسی دقیق و یا انجام نیاز سنجی های اصولی برای سازمان های صورت می گیرد.
8- هنوز در جامعه ما دانش و به جرات، ابزار مناسب برای توسعه و مدیریت برنامه ها و پروژه های IT وجود ندارد و این قضیه به علت عدم حضور متخصصین و کارشناسان مدیریت تکنولوژی اطلاعات است.
و آنچه که از ظواهر امر بر می آید علاقه مندی زیادی به استفاده مستقیم از اندک افراد متخصص در جریان کار نیست.
9- شورما همیشه از عدم هماهنگی اصولی میان بخشهای مختلف خود رنج برده در این بینIT نیز از این ناهماهنگی بی بهره نبوده وهر نهادی خود را مسئول و صاحب نظر معرفی می کند .
10- بعد از توسعه فرهنگی که نقش مهمی در توسعه دولتی و عمومی IT دارد توسعه قانونی نیز برای استحکام و ضمانت اجرایی این بخش لازم الاجراست ولی با این وجود هنوز هیچ یک از دستگاههای مسئول نسبت به طراحی و تدوین قوانین جامعIT کشور اهتمام نورزیده اند و در نتیجه این امر آشفتگی و بی برنامه گی بر کلیه طرحهای توسعهIT در ایران سایه خواهد افکند.
11- علی رغم برنامه های چهانی برای کوچک تر کردن حجم دولتها و ارجاع امور به بخش خصوصی اما همچنان خصوصی سازی در کشور ما به یک آروزی دور دست بدل شده و صنعت نوپای IT در ایران نیز از این موضوع به بهره نیست زیرا سازمان های دولتی تمایلی به انتقال اموربه بخش خصوصی ندارند و ترجیح می دهند روند به اصطلاح توسعهIT را در اختیار و نظارت خود داشته باشند و آن را ار طریق ارجاع به شرکتهای عمومی غیر دولتی و یا امثالهم به انجام برسانند.
و در این بین دانش و نیروی انسانی بخش خصوصی را نادیده می گیرند.
12- حضور شرکتهای خارجی نیز در زمینهIT خیلی شفاف نیست و چون نظارت بر عملکرد آنها توسط بخش دولتی انجام می شود در نتیجه انتظار زیادی از بهره برداری مناسب از سرمیه گذاری های نمی توان داشت.
13-کشور ما هنوز قوانین جهانی در زمینهICT را نپذیرفته شاهد این مدعا قاچاق بی حد و حصرنرم افزار و سخت افزار به داخل کشور می باشد.
بنابراین وقتی مدیریت و نظارت دقیقی بر ابزارهای یک فناوری نمی شود چگونه می توان به توسعه قانون مند و مدیریت یافته ان در کشور امید داشت.
14- ضوابط مشخصی برای گزینش و استفاده از زیرساختهای نرم افزاری و سخت افزاری در سازمان های دولتی وجود ندارد مثلاً در کشور چین با یک اعلام همگانی تمامی شرکتها و سازمان نرم افزارهای اداری خود را تغییر دادند اما آیا در کشور ما می توان چنین کاری را انجام داد.و ایا اصلاً گشور ما دراری چنین یکپارچگی در زمینه کاربرد نیازسنجی شده و علمی از سخت افزار و نرم افزار می باشد؟
15- آنچه مسلم است IT در سطح جهان روز به روز در حال پیشرفت و توسعه است اما با شرایط موجود و با سرمایه گذاری های فراوان این نگرانی و جود دارد تا زمانی که پروژه های IT در قالب دولتی اجرا می شوند نه از نظر فنی و نه از نظر زمانی قابل قیاس با تکنولوژی روز باشند.
16- با تمام این تفاسیر باید این مسئله را اضافه کرد که علاوه برضعف فرهنگی و علمی در ساختار دولتیIT هیچ ضایطه مشخصی برای هدایت اقتصادیIT ایران وجود ندارد و بودجه کلان وضع شده برای این طرح همچنان بدون تعریف و هدف مشخصی صرف می شود و سرمایه های ملی را هدر می دهد.
سرمایه هایی که می تواند به یک فعالیت عظیم و زیر بنایی تبدیل شود.
نگاهی به هفت بند موجود در تکفا نشان می دهد که مدیریت های سنتی کشور ما هنوز در تامین زیر ساختهای جاری و لازم برای رسیدن وضع زندگی همه اقشار جامعه به یک وضع مطلوب توسعه عاجزند بنابراین چه لزومی به انجام هزینه های بیهوده ای در راه توسعه عمومیIT در طرحی با عنوان دولت الکترونیکی است.
کشور ما هنوز نتوانسته حداقل نیاز های ساختاری و زیرساختی لازم را برای توسعه IT فراهم کند بنابراین صحبت از گسترش و توسعه ابزارهای آن در سطح جامعه امری بیهوده جلوه می کند.
در جایی که هنوز درصد بالایی از مردم از نعمت سواد محرومند و یا مدارس با بدترین امکانات آموزشی به صورت دو یا سه شیفته اداره می شوند چه لزومی برای توسعه فناوری اطلاعات وجود دارد.
وقتی در کشور ما هنوز نظام جامعی برای اطلاع رسانی تدوین نشده و سطح دسترسی وتوزیع اطلاعات در هر یک از سطوح جامعه تعریف و معین نشده ونیازسنجی مناسبی از اقشار مختلف مردم که در طرحهایIT مورد هدف هستند نشده یا به عبارت بهتر نظام مشخصی برای تعیین میزان، نوع، روش ارائه و اموزش لازم برای استفاده از اطلاعات و ابزارهای ارتباطی برای مرد م وجود ندارد چه توجیهی می توان در برایرهزینه های میلیاردی تکفا داشت.
وقتی در جامعه با مشکلاتی مثل اشتغال، بیمه همگانی، کمبود دارو و...
مواجه هستیم چگونه می توان امید به تحقق طرح گسترشIT درتوسعه خدمات اجتماعی و یا توسعه اموزش عالی و پزشکی امید داشت.
جایی که در عرصه رقابت های تجاری سهم خود را بسیاری از بازارهای غیر نفتی را در زمینه های مختلفی چون فرش، پسته ، زعفران و...
به علت عدم پذیرش از جانب سازمان تجارت جهانی از دست داده ایم متوجه می شویم که دست یافتن به دولت الکترونیکی و توسعه تجارت الکترونیکی امری ساده نخواهد بود.
به عبارت دیگر کشور ما وقتی در راه توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات مبتنی بر تکفا یا هر طرح دیگری موفق خواهد بود که به سطح مطلوبی از نظر عدالت اجتماعی در زمیه گسترش همه جانبه فرصت ها و موقعیت های اجتماعی در زمینه های علمی- اموزشی، اقتصادی- تجاری و از همه مهمتر موقعیتهای سیاسی در جایگاه جهانی برای حمایت از حقوق دانش مندان ایرانی برسد.
مسائل مطرح شده بیشتر برای بررسی مهمترین و اساسی ترین معضل و مشکل کشور در راه توسعه پایدار است توسعه ای که مطمئناً با توجه همه جانبه و کارشناسانه به امور مختلف اجرایی کشور امکان پذیر خواهد بود و این موضوع هم در گرو هدایت نظام مند و مدیریت مناسب در عرصه های مختلف کشوراست مطمئناً توسعه IT وقتی اثرات خود را بر جای خواهد گذاشت که ما در سه بعد فرهنگی ، علمی و اقتصادی قادر به مدیریت برنامه های خود باشیم.
که در غیر این صورت مثل تمام علوم ما در زمینهIT هم تبدیل به یک مصرف کننده صرف خواهیم بود و چیزی برای عرضه در بازار جهانیIT نخواهیم داشت.اصلاح و بازنگری در ساختار مدیریتی کشور، گرایش همه جانبه به بهرهمندی از توانمندی و دانش مدیران بخش خصوصی، توسعه زیر ساختهای عمومیIT در جهت ایجاد توجیه منطقی برای راهاندازی طرح هایIT ، توجه جدی و غیر سلیقه ای در استفاده از مدیریت تکنولوژی اطلاعات در سازمانهای مختلف، آموزش های مدرسه ای از پایه های ابتدایی با هدفهای آینده نگرانه و برنامه ریزی شده و ....مسائلی است که می تواند به موفقیت کشورما در زمینه توسعه IT بینجامد.