دانلود مقاله علائم ترسیمی

مقدمه ای بر علائم ترسیمی علائم ترسیمی دارای اقسام گوناگون بسیاری است.

تعدادی ساده، داستانی و مصورند.

اغلب آنها که بسادگی اشیا و تصورات را تجسم می کنند تصویری با شمایلی می باشند (شکل 1) .

ولی تصویری بودن علائم ترسیمی الزامی نیست.

برخی از آنها را که بسیار مفید و موثر نیز می باشند میتوان تصوری نامید این علائم در حالیکه تا اندازه ای تجریدی هستند رابطه عینی معینی را با شیئی یا فعلی که نشانگر آنها می باشند در بر ندارند.

برای مثال دو خط افقی موجدار نشانگر آب است.

شکل 1: علائم ترسیمی می توانند ساده و داستانی باشند.

طرح از: گرادارنتز بالاخره علائم "تجریدی " یا "اختیاری" هستند هیچ رابطۀ عینی را با اشیا و تصوراتی که نشانگر آنها باشند ندارند.

بیشتر حروف، اعداد، علائم نشانه گذاری و علائم ریاضی ما مانند علامت های جمع و تفریق به این دسته تعلق دارند.

علائم ترسیمی میتوانند در بسیاری از موارد برای ما قابل استفاده باشند.

داده های کمی رامیتوان بوسیله تکرار آنها بیان کرد.

بطور مثال دسته ای از این علائم را میشود برای نشان داده فواصل تاریخ (زمان) و تقسیمات پیچیدۀ آماری و نیز تقسیم بندی اطلاعات جغرافیایی بکاربرد (شکل 2و3و4).

هم چنین علائم ترسیمی را می توان برای نشان دادن فرآیندها Process مورد استفاده قرار داد.

علائم ترسیمی میتوانند برای نشان دادن فرآیندها و جریانات مورد استفاده قرار گیرند.

(شکل 2) طراحی و ترسیم از: رودلف مدلی و هنری آدمزگرانت فنون جریان دیاگرامی را در روندهای پیچیده اقتصادی میتوان بسادگی بکار گرفت.

(شکل 3) ترسیم از: رودلف مدلی.

طرحی از: استفن کرافت.

فنون جدید برای نمایش ترسیمی اطلاعات و اعداد توسط اتو نیورات در اویل سال 1920 در وین ابداع گردید.

علائم تصویری که ممکن است جایگزین علائم قدیمی شود الف) عبور عابر پیاده (استاندارد استرالیا 1974 – 1975 ) ب) توالت فرنگی ویژه بانوان طرح از رودلف مدلی د)توالت غیر فرنگی (بدون سیفون استاندارد سوئدی 6131 ) علاوه بر علائمی که میتوانند شما را در بیان منظورتان کمک کنند علائم دیگری هستند که با شما گفتگو می کنند.

زمانی که شما این سطور را می خوانید، لحظه ای بیاندیشید چه اتفاقی رخ می دهد، حروف الفبای ما که به شکل کلمۀ پرمعنایی در می آید با شما گفتگو می کنند.

حروف الفبا (واعداد) علیرغم اینکه بشکل حقیقی خود وجود دارند آنقدر با زندگی روزمره ما در آمیخته اند که بندرت دربارۀ آنها بعنوان علائم ترسیمی می اندیشیم.

شکل 4 با نشان دادن تعداد علائم اطلاعات آماری را به روشنی و سادگی می توان بیان کرد.

در این نمودار هر علامت نشان دهندۀ 2500 ازدواج است و تعداد ازدواجهای سالیانه را در وین از سال 1911 تا 1932 نشان می دهد.

طرح از کرادارنتز (حدود 1933) در جهان بی سواد قبل از عصر جدید علائم تصویری برای بیگانگانی که وارد شهرها میشدند و احتیاج به یافتن دکانهای نانوایی ، ارایشگاه، داروخانه و یا حتی بنگاههای رهنی را داشتند راهنماهای عمدۀ عینی بودند.

امروز با افزایش سواد هزاران مسافر در کشورهایی که زبان آنها را نمی دانند و حتی الفبای آنان ممکن است برایشان مجهول باشد در حقیقت بی سوادند.

پس بنابراین به یک علامت ترسیمی احتیاج می باشد تا ما را برای مطالبه اثاثیه و یا یافتن آسانسور به نزدیکترین تلفن برساند.

تعداد این علائم عمومی سریعا رو به افزایش می باشند.

برخی بطور وسیع مورد قبول قرار می گیرند و بعضی چنین نیستند حتی علائم مختلفی نیز وجود دارند که نشانگر تصورات مختلفب می باشند.

کوشش می شود تا توسط اقدامات بین المللی علائم مهم به یک زبان جدید جهانی بوسیله انتخاب دقیق در نقش و طرح آزمایش و تعلیم و تربیت استاندارد شوند.

در تشریح علائم آماری می توان از ترکیب علائم ترسیمی استفاده نمود.

این نمودار تعداد جاده های کشیده شده راه آهن طی سالهای 1881 ، 1901 ، 1913 و 1932 در تمام دنیا می باشد.

فاصلۀ بین هر کدام از این علائم نشانگر 100000 کیلومتر خط آهن است.

(شکل 5 ) علائم می توانند برای نسبت داده های کمی جهت نشان دادن مناطق جغرافیایی روی نقشه ها قرار گیرند.

این تصویر برای نشان دادن مقدار صاردات نفت، شکر، غله، ذرت و قهوه از کشورهای مختلف آمریکای لاتین تهیه گردیده بود.

(شکل 6 ) تاریخچه از علائم ترسیمی علائم عمومی که امروزه مورد استفاده قرار می گیرند دارای سوابق طولانی بوده اند.

علائمی را که در جاده های قدیمی و یا بیشتر طرحهایی که برای کنترل ترافیک و خط آهن در زمان قدیم بکار می رفت میتوان مثال زد.

البته اختراع اتومبیل باعث گردید تا علائم جدید بیشتری بوجود آید .

یکی از سیستمهای علائم جاده ای جدید توسط کلوپ توریستی ایتالیا در سال 1895 طرح ریزی شد.

حدود سال 1900 کنگره سازمان های بین المللی توریستی در پاریس پیشنهادهای استاندارد نمودن علائم جاده ها را مورد بررسی قرار داد.

در سال 1909 نه وزارت اروپایی با استفاده از چهار علامت تصویری که در شکل 8 برای دست انداز "پیچ خطرناک" "تقاطع جاده و راه آهن با مستحفظ، نصب در محل تقاطع " نشان داده موافقت کردند.

گستردگی کار پیرامون علائم بین المللی جاده ها که بین سالهای 1942-1926انجام شده بود تدریجا به ایجاد علائم جاده ای اروپایی منتج گردید .

ایالات متحده علائم جاده ای خاص خود را طرح ریزی کرد که این علائم مورد قبول ملت های دیگر نیز قرار گرفت.

این کشور اخیرا شروع به معرفی آن دسته از علائم تصویری بین المللی نموده که معمولا در اروپا مورد استفاده قرار می گرفت.

اتو نیورات از اطریش و کاتزومی ماسارو از ژاپن بیشتر از همه در زمینه ایجاد علاقه به توسعه علامت های جالب و موثر و استفاده منطقی از آنها زحمت کشیده اند.

با اینکه خطوط تصویری و علائم عمومی از زمانهای قدیم مورد استفاده قرار می گرفته اند میتوانیم اتونیوات را به عنوان پدر علائم تصویری و کاتزومی ماسارو را بمنزله نیروی عمده ای در جهت توسعه علوم علائم تصویری بین المللی نام ببریم.

اتو نیورات علائم تصویری را بخاطر علاقه ای که به آموزش و پرورش و اقتصاد داشت توسعه داد.

از نکات بر جسته زندگی او احداث موزه اقتصادی – اجتماعی در وین بسال 1924 و نشریه – Gese11schaft wirtschaft (Isotype) و اختراع سیستم ایزوتایپ (Leipzig, 1930) است.

علائم خطر جاده های بین المللی قدیمی که در 1909 پذیرفته شدند.

این علائم نشانگر "دست انداز" پیچ خطرناک " تقاطع" و تقاطع جاده یا راه آهن با مسحفظ نصب در محل تقاطع می باشند.

یکی از دلایل غیر موثر و نامفید بودن علائم عمومی این است که متصدیان امر علاقمند به انتخاب علائمی هستنتد که قبلا توسط دیگران مورد استفاده قرار گرفته و احتمالا از پیش مورد پذیرش عموم بوده اند.

اینامر موجب گردید تا بعض از علائم غیر منطقی و مبهم بطور گسترده مورد قبول همگان واقع شوند مانند علامتی که مرد و کودکی را برای "عابر پیاده" و تصویر ترسیمی مردی را برای "ویژه آقایان" و زنی را برای "ویژه بانوان" نشان می دهد.

علامت استاندارد استرالیا بصورت "پاهای در حال راه رفتن" برای "عابر پیاده" انتخاب منطقی تری بنظر میرسد و بالاخره گروههای مختلف مردم در جاده ها و خیابانها از محل عابر پیاده عبور می کنند چرا که همه برای این کار پا دارند.

برای مثال توالت را در نظر بگیرید- داشتن علامت های گوناگون برای نشان دادن نوع بخصوص توالت و در صورت لزوم تریبی از این علائم برای آقایان یا بانوان بما کمک می کند در حال حاضر کمیته فرعی سازمان استانداردهای بین المللی پیرامون علائم عمومی مشغول کار بوده و مقالاتی در باره موضوع یاد شده در حال تدوین می باشد.

امید است علائمی که در این کتاب جمع آوری گردیده برای تصویر نگاران و همچنین آنهایی که پیرامون علائم عمومی کار می کنند سودمند بوده ودر وظیفه ای که بعهده دارند بتواند موثر واقع گردد.

آشنایی با ارتباط تصویری (گرافیک) ارتباط تصویری (گرافیک) شیوه انتقال و ارائه اطلاعات به صورت تصویری است.

خطوط و منحنی ها، الگوها و شکلها، همگی می توانند بیانگر مفهوم خاصی باشند که هر بیننده ای بتواند آنها را درک کند.

ارتباط تصویری (گرافیک) شیوه انتقال و ارائه اطلاعات به صورت تصویری است.

انسان هزاران سال است که از روشهای ارتباط تصویری بهره می برد.

تمدن های کهن، همچون مصری ها، برای ضبط و نمایش وقایع و اطلاعات مهم از تصاویر ساده ای استفاده می کردند.

این تصاویر یا بر روی دیوارها ناقشی می شد و یا بر روی سنگ، چوب یا سفال نقش می شدند و هر یک از تصاویر نمایانگر یک چیز یا ایده متفاوت بود.

برای مثال، نقش می توانست نمایانگر خورشید باشد.

این نقش کاملا شبیه به خورشید است و به چیز دیگری شباهت ندارد.

یا نقش می توانست نشانگر قایق باشد.

چون بسیار شبیه به قایق است.

با وجود این، مفاهیم پیچیده تر را نیز می شد با استفاده از همین تصاویر ساده ارائه کرد.

مثلا قایقی با بادبان مواج می توانست نمایانگر مفهوم باد باشد.

بدیهی است که ترسیم باد بسیار دشوار است، اما می توان برخی از جلوه های آن را نمایش داد.

بتدریج مصریها و دیگر تمدنها، این شیوه را بسط و گسترش دادند، تا آنکه هر شکل یا نقشی نمایانگر یک صدای منفرد بود.

برای مثال این نقش نمایانگر صدای ن، نمایانگر صدای ک، نمایانگر صدای س و نمایانگر صدای ت بود.

آنگاه ترکیب اصواتی نظیر این می توانست کلمه گفتاری را به صورت تصویری نمایش دهد و تعداد بیشتری از مفاهیم را انتقال دهد.

همین حروف چاپی که در حال مطالعه آن هستید، خود شکل تکامل یافته ای از همان کلمات اولیه هستند.

هر کلمه ای یک مفهوم مشخص دارد.

این کلمات را می توان به شکل چاپی یا نوشته، خواند و یا به شکل گفتار، شنید.

حروفی که کلمات چاپی را شکل می دهند، صرفا شکلهایی هستند که نمایانگر اصوات در گرفتارند.

با این حال، حیطه ارتباط تصویری فراتر از محدوده کلمات است.

ترسیمات فرنی و معماری، نماهای پرسپکتیو و تصویری، نمادها و نشانه ها، و نمودارهای جریان کار همگی قادرند اطلاعاتی را ارائه دهند که از عهده کلمات به تنهایی، خارج است.

از این رو زبان ارتباط تصویری، یک زبان ترسیمی است که مانند یک شیوه ارتباطی کاملا مستقل، بکار گرفته می شود.

طراحی دست آزاد این شیوه، نخستین شیوه ارتباط تصویری بود.

در درون غارهایی در جنوب اروپا، انسان پیش از تاریخ بسیاری از فعالیت ها و رویدادهای مهم زندگی اش را مانند گشتن حیوانات برای تهیه آذوقه، به صورت ترسیمات تصویری بر دیوارهای غار نقش کرده است.

(شکل 8 یک نقش باستانی مربوط به 000/20 سال پیش است که در غاری تصویر شده و گویای واقعه ای است که طی یکی از همین شکارها رخ داده است.

این تصویر گاو زخم خورده ای را نشان می دهد که به سوی یک شکارچی برگشته و وی را از پای در می آورد.

(شکل 9) برخی از نشانه های ترسیمی را نشان می دهد که به طور گسترده در حدود 7000 سال پیش، قبل از آنکه خط ابداع شود، بکار می رفته است.

ترسیمات ارتباطات تصویری باید ساده و گویا باشند همانگونه که فهم اطلاعات نوشتاری می تواند با کاربرد کلمات پیچیده و بیش از حد بلند، با مشکل مواجه شود، درک ترسیمات ارتباطات تصویری نیز ممکن است با انباشتن بیش از حد اطلاعات و در نتیجه پیچیده شدن ترسیمات، با اشکال مواجه شود.

از این رو شیوه های ترسیم در ارتباط تصویری بنا به ماهیت ضروری آنها، باید تا حد امکان ساده و گویا بوده و مطابق با معیارهای زیر باشد.

1- طرح ها و نشانه ها باید واضح و قابل درک باشند.

2- باید اطلاعات یا مفاهیم را به آسانی انتقال دهند.

استفاده از رنگ یا برخی شکلها می تواند نحوه ارائه اطلاعات را گویاتر کند، اما کاربرد نابجا یا بیش از حد رنگ موجب آشفتگی و اشتباه می شود.

از سوی دیگر ارائه نامناسب مطالب صحیح نیز می تواند موجب از بین رفتن دقت و اعتبار آن مطالب شود.

نشانه تصویری نشانه تصویری، نقش یا علامتی است که بدون استفاده از کلمات می تواند ما را به چیزی متوجه ساخته، هشدار و یا جهت دهد.

در عمل ثابت شده که این نشانه ها ارزش زیادی برای عموم مردم دارند، نخست آنکه آنها به افراد امکان می دهند تا اطلاعات را خیلی سریع دریافت کنند.

و دوم آنکه، این نشانه ها مشکل تفاوت بین زبانهای مختلف را برای مسافرینی که در کشورهای خارجی سفر می کنند، مرتفع می سازد.

از نشانه های تصویری استفاده های مختلفی می شود، از جمله در تبیلغات، آگهی، دستورالعمل، علائم هشدار دهنده، اعلان خطر و ...

تمامی این موارد، به شیوه های مختلف اطلاعات ضروری را به افراد می دهند.

برای مثال، وجود ایستگاههای خدماتی بین شهری، تسهیلات زیادی را می تواند برای سفرهای جاده ای فراهم سازد.

این خدمات به صورت نشانه های تصویری مختلف در معرض دید رانندگان قرار دارد، و بدین ترتیب راننده را از تسهیلات و امکانات موجود آگاه می سازد.

این نوع نشانه های تصویری در سراسر اروپا و بخش وسیعی از امریکا به طور فراوان مورد استفاده قرار می گیرند و مانند نشانه هایی است که خدمات موجود در اردوگاههای سیاحتی را نشان می دهند.

استفاده از رنگ نشانه های تصویری غالبا به صورت رنگی بوده و کاربردهای مختلفی به شرح زیر دارند: 1- اطلاعاتی در مورد خدمات موجود ارائه می دهند (به رنگ آبی / مشکی / سفید).

2- اصول ایمنی را به اطلاع عموم می رسانند (به رنگ آبی / سفید).

3- نشانگر خطرات صنعتی هستند و ضرورت احتیاط را گوشزد می کنند (به رنگ زرد / مشکی).

4- محل دسترسی به خدمات اضطراری را نشان می دهند (به رنگ سبز / سفید).

5- نشانگر خطر و محدودیت ها هستند (به رنگ قرمز / مشکی بر زمینه سفید).

علائم و نشانه ها ممکن است شامل دایره، مثلث، مربع و مستطیل باشد.

لذا باید به هنگام اجرای رسم های ارتباط تصویری خود، به این نکته توجه داشته باشید.

حرکت نشانه ها یا علائم تصویری اگرچه ثابت و ایستا هستند، ولی می توانند حسی از جهت و حرکت را القاء کنند.

جهت در مجموع هدایت کردن چشم بیننده از یک نقطه به نقطه دیگر است.

برای این کار می توان از پیکان یا (فلش) استفاده کرد که یکی از رایج ترین مشخصه های نشانه های تصویر است، و جهت حرکت را نشان می دهد که غالبا به همراه اطلاعات دیگر در تصویر می آید و یا به نوعی با طرح تلفیق می شود.

نشانه معروف راه آهن بریتانیا نمونه خوبی از این مورد است.

این نشانه ساده و گویا مفهومی از حمل و نقل سریع و مطمئن را تداعی می کند.

ارتباط شکل و زمینه نکته دیگری که برای خلق عناصر بصری باید مورد توجه قرار گیرد موقعیت قرارگیری تصویر در فضای زمینه ای آن است که تاثیر زیادی در نحوه درک ما از تصایور دارد وقتی تصویر در دریایی از فضای خالی شناور باشد، وجود آن مشخص تر خواهد شد و بر عکس اگر تصویر بخش اعظمی از فضا را اشغال کند، تاکید از کلیت تصویر به اجزای آن منتقل می شود بنابراین می توان آن را به مثابه یک شکل مثبت در مقابل یک پس زمینه خالی بی شکل و منفی مشاهده کرد.

این نوع رابطه بین شکل و زمینه را می توان به سهولت در تمامی تصاویر دو بعدی تشخیص داد.

هر گاه یک شکل محدوده پس زمینه خود را اشغال کند و یا دیگر شکل ها را در محدوده خود پوشش دهد، در واقع به نوعی فضاهای پیرامونی خود را به اشکال قابل تشخیص و آشنا بدل می کند.

وقتی ارتباط شکل – زمینه به طور صحیح کامل گردد موجب حرکت چشم بیننده از شکل مثبت به منفی و بر عکس می گردد و بدین ترتیب این کشش و تنش بصری حاصله، جذابیت بصری را خلق می کند.

ترکیب بندی همانطور که نقاش پیش از شروع به رنگ آمیزی تابلوی خود، ساختارهای کلی و نحوه آرایش عناصر بصری را در تابلوی خود می آزماید و از آن میان یکی را که به نظر خودش دلنشین تر و زیباتر است انتخاب و آن را به عنوان ترکیب بندی تابلوی خود اجرا می کند، گرافیست و طراح نیز سعی دارد بهترین حالت یا ترکیب را کادربندی کند.

در این کادربندی عناصر طرح یا اثر به گونه ای و با زاویه ای انتخاب می شوند که بهترین ارتباط را بین عناصر و بین عناصر و کادر انتخابی پدید آورند.

مانند طرحی که در کادر دایره، مربع یا مثلث اجراء می شوند.

کادر باید برحسب موضوع و نوع ارتباط آن، هم از لحاظ بصری و هم اجزای طرح به درستی انتخاب شود و با موضوع یا طرح درخواستی هماهنگی داشته باشد، تا بیشترین اثر را بر مخاطب بگذارد، چه بسا طرح زیبایی در کادر نامناسب آن اجراء شده مثلا به جای آن که در کادر دایره ای شکل اجرا شود برای آن کادر مربع انتخاب شده که دیگر، آن اثر و جنبه بصری را در مخاطب برنمی انگیزد.

با تمامی این توضیحات باید یادآور شویم که آرم یا نشانه، مشخصه اصلی هر سازمان است.

پس باید آرم دارای ویژگی های خاصی باشد تا بتواند به عنوان نمونه ای موفق، پایدار و بادوام باشد.

سادگی، زیبایی، انسجام، وحدت شکل، قابلیت کارایی در اشکال مختلف و عدم تشابه با علائم دیگر )به علت انحصاری بدون نشانه با موضوعات آن، که فرهنگی هنری، سیاسی یا تجاری بودن آن است)، به سادگی در خاطر سپرده شدن و گویا بودن نسبت به هدف و ارتباط برقرار کردن با مخاطب از ویژگی های آن است.

از جمله روشهای موجود در برقراری ارتباط بهتر، استفاده از خط و نوشته در کنار تصاویر است.

اما موضوعیت اصلی با تصویر است.

در علائم و نشانه ها هر چه از نوشته ها کمتر استفاده شود بهتر و جذاب تر خواهد بود.

تصاویر و طرح ها باید گویا و ساده باشد تا نیاز به توضیح را در مخاطب مرتفع سازد این مورد یکی از موارد مهم در اجرای طرحهای گرافیکی به شمار می رود.

از هزار و یک رمز طراحی نشانه آغاز فعالیت طراحان گرافیک جدید ایران با آغاز انتشار روزنامه ها و کتب چاپ سنگی هم زمان است و از آن ایام تاکنون ایشان در سه دور ه کم و بیش سی ساله، جمعا حدود یک قرن در زمینه طراحی گرافیک کوشش و قلم زنی کرده اند.

ابراهیم حقیقی از اولین های دوره سوم است که کارشان از آغاز دهه پنجاه شمسی شروع شده و تا ا مروز ادامه دارد و مشخصه ایشان آشنایی نسبتا همه جانبه آن ها با عملکردهای گوناگون امروزی طراحی گرافیک است.

در دوره اول، طراحان، بیشتر نقاشی بودند که ابتدا به صورت جنبی و در دوره دوم به شکلی حرفه ای به طراحی گرافیک پرداختند و بعدها کوشش های بعضی از ایشان بود که به حرفه گرافیک در ایران رسمیت بخشید و آن را جزء دروس و رشته های تخصص دانشگاهی کرد.

ابراهیم حقیقی مشخص ترین طرح گرافیک دوره سوم است و با این که ابتدا در زمینه معماری تحصیل کرد، اما بعد یکسره طراحی گرافیک را پیشه خود ساخت و آثاری منسجم و درست در زمینه های طراحی پوستر، صفحه آرائی، روی جلد نشریات و بالاخره نشانه به وجود آورد.

یکی از عواملی که نشانه های ابراهیم حقیقی را از اغلب نشانه های دیگر متمایز می کند توجه او به رعایت درست تناسبات فنی در طراحی و رسامی نشانه است.

مطرح کردن تناسبات درست، طرح را بدون عیب و سالم و نهایتا ماندنی می کند.

یک طرح سالم طرحی است که تناسبات فرم ها و فضاهای بین آن ها به شکلی مستدل و ماهرانه ساخته شده باشد و هر جزء آن طوری با اجزاء دیگر مرتبط و مکمل و هماهنگ باشند که نتوان به راحتی در آن تغییراتی را به وجود آورد.

اندازه سطوح، ضخامت ها و نازکی ها، گردش ها و شکستگی ها باید با حساسیت محاسبه، و بر اساس نظمی درست با یکدیگر مقایسه شده و جواهرگونه طراحی، تراش و جاسازی شود.

یک طرح سالم مجموعه به هم پیوسته و جفت و بست شده یا از فرم های جزئی و کلی است که با زیبایی و مهارت و پختگی به هم بافته شده باشند.

رسیدن به این مرحله، البته تجربه فراوان و تبحر کافی می خواهد زیرا حل کردن مشکلات و جااندازی هر فرم در فضای مناسبش را باید بارها انجام داد تا چگونگی موقعیت های مختلف را شناخت و بعد بهترینش را انتخاب و طراحی را تمام کرد.

طراحی نشانه اصولا باید از جائی شروع شود که طراح از چنین سیر و سلوکی آگاه باشد.

مسائل کیفی و روانی فرم را بشناسد و به اندازه و وزن فضاهای مثبت و منفی شکل ها و رنگ ها اشراف و احاطه داشته باشد و آن ها را مانند کلمات زبان، حس کند و برای بیان مقصود خود با روانی به کار گیرد.

زیرا همان قدر که مساله لکنت زبان و عدم توانائی در تفهیم مقصود و منظور به ایجاد ارتباط صدمه می زند، در بیان تصویری نیز هدف را وارونه و منحرف جلوه می دهد و لذا طراح هنگامی می تواند راحت و سیال طراحی کند که مشکلی در درک و ارائه زبان و مفاهیم تصویری از یک طرف و کم تجربگی و خامی در اجرا و ایجاد ترکیبات منسجم از طرف دیگر نداشته باشد.

نگاهی به آثار ماندنی گذشتگان و خبرگان امروز نشان می دهد که ایشان با احاطه به این رموز توانسته اند آثاری یک دست و بدیع به وجود آورند و نمونه های آموزنده ای را برای ما بر جا گذارند و ما را برای خلاقیت های جدیدتر یاری دهند.

اندازه و تناسبات هر نقش و نشانه ای باید با توجه به محتوی و کاربردهای موضوع آن ها انتخاب شود مثلا اگر نشانه ای با استفاده از خوشنویسی طراحی می شود باید اندازه ها و تناسبات آن را با توجه به موازین خوشنویسی در نظر گرفت و یا اگر هدف، طراحی نشانه ای برای موضوعی صنعتی است بهتر است در چهارچوب اندازه ها و تناسبات شکل ها و فرم های هندسی ساخته شود تا نمایشگر فضای صنعتی و ماشینی بودن موضوع گردد.

با آن که به ظاهر همه شکل ها به دوگونه هندسی و غیر هندسی هستند اما در واقع شکل های غیر هندسی خود متشکل از مجموعه ای از شکل های کوچک هندسی هستند و با آن که شکل های هندسی و غیر هندسی به ظاهر تناسبات واندازه های متفاوتی دارند اما با اشراف بیشتر می توان ملاحظه کرد که اصول و روش طراحی در هر دو گونه آن ها یکسان است.

اندازه ها و تناسبات، تنها در فرم های یک نقش وجود ندارند بلکه در فضاهای خالی بین فرم ها نیز حضور دارند و باید ورد محاسبه قرار گیرند و اهمیت فضاهای خالی مطلقا کمتر از فضاهای پر و مثبت نیستد بلکه یک نقش عبارت است از فرم های مثبت و منفی متعددی که جمعا نقش را به وجود می آورند.

تنها ترکیب عناصر مختلف یک نقش، ساختمان آن را نمی سازند بلکه فضای مفیدی که در اطراف هر عنصری وجود دارد نیز جزء آن عنصر است.

مثلا یک مثلث به تنهایی و علیرغم دارا بودن سه ضلع، مثلث نیست بلکه در واقع در محیطی چهار ضلعی (مربع یا مستطیل) حضور دارد تا شکل مثلثی او نمایانده می شود.

به این معنی که اگر از نقاط مختلف رئوس مثلث نسبت به افق، خطوطی عودی و افقی رسم کنیم تا مثل را در خود محاط کند، ملاحظه می کنیم که ضلع قاعده و ایستای روی زمین مثلث، روی ضلع قاعده و ایستای چهار ضلعی قرار می گیرد و راس مثلث و چهار ضلعی موازی شمالی چهار ضلعی تماس پیدا می کند و بین دو ضلع طرفین عمودی مثلث و چهار ضلعی فضائی خالی به وجود می آید که به مثلث تعلق می گیرد و در این فضا هست که حضور اضلاع مایل مثلث نمایانده می گردد.

همین تجربه را می توان روی دایره، و یا هر شکل دیگر هندسی نیز ملاحظه کرد و مشاهده نمود که چگونه فضای اطراف هر شکل تاثیری اساسی در نمایاندن شکل و ابعاد آن دارد و لذا در مورد طراحی نقش نباید از این نکته غافل بود و آن را به حساب نیاورد.

این نکته قاعده ای است که در تمام اجزاء طبیعت وجود دارد و تعادلات حس های ما بر آن اساس به وجود آمده است.

لازم است در اینجا به نکته دیگری که در اثر تجربیات فراوان به دست آورده ام اشاره کنم.

نکته، عبارت از همان شکل چهار ضلعی است که در اطراف و مماس با طرح و نقش مورد نظر قرار گرفته است.

در این چهار ضلعی تناسبات و انداز های موجود را می توان به چهار قسمت مساوی تقسیم کرد به این شکل که دو وتر عمودی و افقی میان اضلاع را بر هم رسم می کنیم و بعد به توازن و تناسبات عناصر موجود در هر قسمت با قسمت های دیگر دقت و مقایسه کرده و آن ها را با هم بسنجیم.

در این جدول، شکل وقتی درست و سنجیده و به قاعده جا می افتد که تناسبات مثبت و منفی و توازن آنها در هر بخش با بخش های دیگر مساوی و درست باشد.

مثلا مطابق شکل اگر مجموع تناسبات مثبت و منفی یک بخش را مساوی عدد دو تصور کنیم باید مجموع تناسبات مثبت و منفی هر یک از بخش های دیگر نیز جداگانه مساوی عدد دو شوند.

در آثار بدیع و جدید هنرمندان، ترکیب اجزاء فرمول، بدیع و جدید است و آثاری که دارای بداعت و تازگی نیستند به آن دلیل است که اجزاء فرمول آن ها تکراری شده است.

هیچ هنرمندی به هنگام کار و یا از پیش چنین فرمولی را مقابل خود قرار نمی دهد و بر اساس آن اثر خود را خلق نمی کند.

زیرا ممکن است وجود و حضور فرمول مانع آزادی پرواز او در طراحی و خلق اثر شود و از طرفی اجزاء فرمول خود ضمن طراحی به وجود می آیند در نتیجه اهمیت فرمول فوق پس از طراحی و ایجاد اثر روشن می شود که به عنوان محک و سنجش درستی و دقت و هماهنگی جزئیات اثر به کار گرفته شده تا عیوب احتمالی طرح برطرف گردد.

هر چند که، این فرمول در ذهن طراحان ورزیده به خاطر کثرت انجام کار، دائم حضور دارد و لحظه به لحظه طرح ایشان را تنظیم و تصحیح می کند، و کار نیکو کردن از پر کردن می شود.

اما هر نقش و نشانه ای باید در جدولی ویژه که به فارسی مسطر نامیده می شود طراحی شود.

این جدول به تناسبات شکل نقش، می تواند از واحدهای منظم چهارخانه یا دایر و یا تقسیمات دیگر محاسبه و ساخته شود که در اینجا چند نمونه آن را مشاهده می کنید.

ارزش این جدول در آن است که تمام جزئیات طرح در آن به صورتی متوازن و هم آهنگ درآمده و تناسبات و اندازه ها به راحتی با یکدیگر مقایسه ای منطقی شده و در نهایت کار اصولی و منسجم در می آید و از طرف دیگر رسامی مکرر نشانه برای مصارف گوناگون با وجود چنین جدولی همیشه با دقت اجرا شده و نشانه به مرور زمان تغییر شکل پیدا نمی کند و از قواعد و اندازه های اصلی خود خارج نمی شود.

اغلب نشانه هایی که با چنین روشی طراحی نمی شوند پس از گذشت زمان و ایام در کپی برداری ها و تکرارهای بعدی، تناسباتشان فراموش شده و طرح ها شکل دیگری به خود می گیرند.

اما برای خلق اثری نو و مفید کافی نیست، بلکه عوامل دیگری را باز لازم دارد که عبارت از طرز نگرش طراح به موضوع است که باید همیشه از زاویه ای جدید نگاه و بررسی شود تا چشم اندازها و میدان های تازه ای را در فرهنگ حرفه و میحط به وجود آورد و این امر ممکن نمی شود مگر آن که طراح توانائی درک جدید از موضوع را داشته باشد و این نکته خود پیش ساخت ها و پیش نیازهایی را در او می طلبد که حداقل آن مطالعه و پژوهش دائم حرفه ای او از یک سو و داشتن اطلاعات عمومی وسیع از سوی دیگر است.

زیرا طراح همیشه در معرض برخورد با سفارش هایی از انواع موضوعات گوناگون است و باید نوعی آمادگی برای ورود و آشنایی با آن موضوعات را داشته باشد و نسبت به آن ها غریبه مطلق نباشد.

شناختن و پیدا کردن مفاهیم تصویری مبتکرانه برای وسعت بخشیدن به ابعاد مفاهیم آشنا و موجود در جامعه فقط با مطالعه و حساسیت های هنرمندانه امکان پذیر می شود و با تمرین و ممارست اجرائی مدام، بیان طراح را روان تر و خواناتر می کند و ارتباط او را با محیط درست تر و مؤثرتر می گرداند.

شاید دیگر لازم به اشاره نباشد که آگاهی های کامل از طرز استفاده از وسائل و ابزار طراحی و رسامی و شیوه های فنی آن و هم چنین شناخت کافی از فرهنگ جامعه و میراث گذشتگان و چگونگی فعالیت های همکاران از واجبات عادی کار و حرفه هر طراح هنرمندی است.

(شکل 10) (شکل 11) (شکل 12) بررسی نشانه فارابی بر اساس جدول و فرمول تجربی مقاله همانطور که در تقسیمات چهارگانه نشانه فوق ملاحظه می کنید، (شکل 10) هر یک از قسمت ها از دو بخش فضای خالی (یا منفی) و فضای منقوش یا مثبت (قسمتی که حاوی گوشه ای از نقش است) تشکیل شده است و با توجه و مقایسه هر یک از بخش ها با بخش دیگر، مشاهده می شود که میزان فضاهای خالی هر قسمت نسبتا هم سطح و هم اندازه و مساوی هم هستند.

(شکل 11) در فضاهای منقوش یا مثبت هم، همین وضع برقرار است یعنی که فضاهای مثبت بخش اول کاملا مساوی و متقارن با فضاهای مثبت بخش چهارم و متقابلا فضاهای مثبت بخش دو مساوی بخش سه است و با دقت بیشتر مجموع بخش یک نیز می تواند مساوی و هم وزن بخش مثبت دو نیز باشد و همین طور در بخش های سه و چهار.

(شکل 12) بنابراین تقسیمات سطوح چهارگانه نشانه فارابی از هر جهت نه تنها دو به دو با یکدیگر هم وزن هستند بلکه فضاهای مثبت یا منفی هر قسمت را می توان با قسمت دیگر نیز هم وزن دانست.

حال اگر میزان هر یک از فضاهای مثبت و منفی را مساوی عدد فرض کنیم، مجموع اعداد فضاهای مثبت و منفی هر بخش مساوی مجموع اعداد مثبت و منفی هر یک از بخش های دیگر می شود و فرمول مذکور در نوشته مصداق پیدا می کند.

اولین ای نشانه ها در سال 1350 و آخرین آنها در اسفند ماه سال 1373 طراحی شده اند.

نشان هایی که با عنوان «نشانه برای ...» مشخص شده اند، نشانه رسمی آن موسسات یا شرکتها هستند و آنها که با عنوان «طرح برای ...» مشخص شده اند، پیشنهاداتی بوده که یا قبول نشده اند یا تعداد باقیمانده از نشانه هایی است که یکی از آنها پذیرفته شده، یا از آنهایی است که کار به دلایلی متوقف مانده است و نشانه رسمی موسسه یا شرکت نشده اند.

بعنوان نمونه از آرم های طراحی شده در مکان های تفریحی، المپیادهای ورزشی تابلوهای بکار رفته در مکان های رورزشی نمونه هایی را نشان می دهد مثل: