دانلود تحقیق اصول غبارگیری و شستشوی فرش دستباف

تاثیر مواد شیمیایی بر الیاف طبیعی فرش الف – اثر مواد شیمیایی بر الیاف پشم : اثر اسید بر روی پشم: اسید غلیظ و قوی مانند اسید سولفوریک باعث هیدرولیز و شکستن پیوندهای پیتیدی - -CO-NH در زنجیره های پروتئینی پشم می شود.

گستردگی و دامنه هیدرولیز توسط اسید را نمی توان به طور دقیق مشخص نمود.

در هر صورت شکستن اتصالات و پیوندهای پیتیدی باعث کوتاه شدن زنجیره ها و کاهش استحکام الیاف می شود .

در کل اثر اسید بر روی پشم به عواملی نظیر : غلظت – دما – زمان – نوع اسید بستگی دارد، به عنوان مثال : اسید سولفوریک رقیق (10-5) درصد حتی در دمای بالا اثر چندان زیادی بر روی پشم ندارد به همین دلیل، در عملیات کربونیزاسیون از اسیدسولفوریک رقیق استفاده می شود و یا حتی در رنگرزی پشم با رنگهای اسیدی یکنواخت شونده در دمای جوش تا (4) درصد اسید نیز استفاده می شود.

(نکته: کربونیزه کردن، از بین ناخالصیهای سلولزی پشم که بوسیله اسید انجام می شود).

اسید رقیق با گروههای انتهایی و جانبی و زنجیره های پیتیدی واکنش داده و گروه های سولفات و سولفامیک ایجاد می کنند.

ایجاد این گروهها باعث جذب نشدن رنگ در آن نواحی می شود، بنابراین اگر عمل کربونیزاسیون بصورت نایکنواخت انجام داده شود احتمال رنگرزی نایکنواخت وجود دارد.

اسید غلیظ علاوه بر پیوندهای پیتیدی ، پیوندهای دی سولفیدی (اتصالات عرضی بین زنجیره ها) را نیز می شکند .

شکسته شدن این پیوندها باعث افزایش حلالیت پشم در قلیا می شود.

اثر قلیا بر روی پشم: میزان اثر قلیا بر روی الیاف پشم به غلظت – دما – زمان – نوع قلیا بستگی دارد.

به عنوان مثال: قلیای ضعیف مانند کربنات سدیم (na2co3) در دمای محیط برای شستشوی پشم ، همراه با صابون استفاده می شود .

البته اگر غلظت کربنات زیاد باشد و مدت زمان واکنش نیز طولانی گردد ، میزان آسیب وارده به پشم زیاد خواهد بود.

محلول قلیای قوی خیلی غلیظ (سود سوز آور 40-37درصد) در دمای محیط در مدت زمان کوتاه (5دقیقه) اثر تخریبی شدید بر روی پشم نشان نمی دهد ، بلکه فقط فلسهای پشم را جدا می کند از این روش در حدود (40) سال قبل برای فلس زدایی استفاده می شده است.

محلول سود سوز آور 5% در مدت زمان حداکثر 5 دقیقه در دمای جوش الیاف پشم را حل می کند ، زیرا در دمای بالا منافذ الیاف باز می شوند و مواد الیاف شده و راحتتر الیاف را تخریب می کنند.در صورتی که در دمای پایین این تخریب کمتر است.بعد از انجام هر عملیات قلیایی ، خنثی سازی با اسیداسیتیک ضروری است ، چون قلیای باقیمانده در مدت زمان طولانی به مغز الیاف نفوذ کرده و باعث تخریب پشم می شود.

بر اثر استفاده از قلیا پشم زبر می شود ، چرا که چربی های آن توسط قلیا هیدرولیز خواهد شد .برای جبران این مورد مواد نرم کننده (کاتیونی) به پشم اضافه می نمایند.

اثر مواد احیا کننده بر روی پشم: مواد احیا کننده ابتدا پیوندهای دی سولفیدی (-s-s-) در پشم را می شکنند و بعد ایجاد گروههای متول (-s-h) می نمایند.

شکستن پیوندهای دی سولفیدی باعث کاهش مقدار کمی از مقاومت الیاف پشم می شود ، ولی باعث افزایش میزان حلالیت پشم در قلیا می گردد.

از هیدروسولفید برای رنگبری و سفیدگری استفاده می نمایند.

عمل احیا هم د رph اسیدی و هم در ph قلیایی امکان پذیر است ، در محدوده phبین (6-2) مقدار کمتری از پیوندهای دی سولفیدی احیا می شوند، ولی با افزایش phاین مقدار زیادتر می گردد.

بهترین راندمان در (ph=5/5) است ، زیرا در این ph کمترین میزان تخریب بر روی پشم می شود.

عمل احیا پیوندهای دی سولفیدی برگشت پذیر است که به مرور زمان توسط اکسیژن هوا پیوندهای دی سولفیدی شکسته شده، دوباره ایجاد می گردد.

(عمل اکسیداسیون) R-sh+r-sh-----r-s-s-r+h2o همانطور که عنوان کردیم پیشرفت واکنش احیا بصورت تعادلی است پس اگر لازم باشد حدود60% پیوندهای دی سولفیدی احیا گردد، باید محلول احیا کننده بصورت تازه و در چند مرحله مصرف شود.

برخی از مواد احیا کننده برای سفیدگری پشم مورد استفاده واقع می شوند عبارتند از : سدیم تیوسولفاتna2s2o3 سدیم هیدروسولفیتna2s2o4 سدیم متابی سولفیتna2s2o5 سدیم تتراتیونات دی هیدرات na2s2o6 در ساختمان مواد احیا کننده باید هیدروژن وجود داشته باشد به همین خاطر مواد فوق را با آب واکنش میدهند و مصرف می کنند.

Na2s2o5+h2o-----2nahso3 سدیم بی سولفیت سیدم متابی سولفیت سدیم هیدروسولفیت و سدیم متابی سولفیت بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند .

ولی سدیم هیدروسولفیت قویتر است .

از مواد اکسید کننده بر روی پشم: از مواد اکسید کننده نیز برای سفید گری پشم استفاده می شود.این مواد اگر در شرایط ملایم یعنی غلظت و دمای پایین و زمان کوتاه استفاده شوند، اثر تخریبی چندان زیادی بر روی پشم ندارند .

ولی اگر شرایط حاد باشد ، یعنی زمان و دما و غلظت بالا باشد عمل اکسیداسیون بر روی پیوندهای دی سولفیدی اتفاق می افتد ، یعنی پیوندهای دی سولفیدی شکسته میشوند.

عمل اکسیداسیون برگشت پذیر نیست.

(نکته : گروه های سولفونیک(-so3h )ایجاد شده باعث کاهش تمایل جذب رنگهای اسیدی می شود ، زیرا رنگهای اسیدی دارای بار منفی بوده و همچنین بار(-so3) پشم نیز منفی است ، پس همدیگر را دفع کرده و جذب رنگ پایین می آید.

از جمله موارد دیگر که برای سفیدگری پشم به کار می رود ، آب اکسیژنه (h2o2) است که در محیط خنثی واکنش آن با پشم کند است و در محیط قلیایی چون آّب اکسیژنه بیشتری جذب پشم می شود شدت واکنش افزایش افزایش می یابد.

ترکیبات اکسید کننده دیگر مانند پر استیک اسید (آب اکسیژنه + اسیدداسیتک) که اکسید کننده های قویتری هستند باعث شکستن پیوندهای سولفیدی و تجزیه اسیدهای آمینه تریپتوفن و میتوفن نیز می شود.

پراستیک اسید ch3coooh کلر موجود در هیپوکلریک سدیم یا آب ژاول nacl و هیپوکلریک سدیم (ocl)ca از قدرت اکسید کنندگی بالایی برخوردار است به نحوی که علاوه بر شکسته شدن پیوندهای دی سولفیدی ، اسید آمینه های سیستئین ، تیروزین ، هیزتیدین ، تریپتوفن ، فنیل آلاتین نیز تخریب می شوند.

کوتیکول یا فلس پشم غنی از اسید آمینه سیستئین و پروزین است و پیروزین است و چون فلس در سطح الیاف قرار دارد ، فلس شدیدا توسط تخریب شده و از پشم جدا می شود.

در صورت طولانی بودن زمان واکنش یا بالا بودن دما و غلظت کلر ، کلر بیشتری به مغز الیاف نفوذ کرده و پشم صدمه دیده و استحکام آن کاهش می یابد.

(نکته : میزان فعالیت کلر شدیدا به phمحلول بستگی دارد به طوری که در ph اسیدی یا خنثی تمام پیوندهای دی سولفیدی توسط کلر اکسید می شود ، زیرا در این ph کلر سریعا آزاد می شود ولی در (25-10) درصد پیوندهای دی سولفیدی شکسته می شود .

در phشدیدا قلیایی خود قلیا نیز خود عامل تخریب کننده است برای جلوگیری از تخریب بیشتر الیاف مناسبترین ph در حدود 10 می باشد.) با توجه به کلر اکسید کننده قوی و مخرب پشم است، میتوان تحت شرایط کنترل شده برای فلس زدایی (براق کردن) پشم از آن استفاده نمود.

روشهای ممکن عبارتند از: 1 – استفاده از اسید فرمیک hchooh Ph اسید فرمیک در حدود 4 است و یک اسید احیا کننده نیز هست .

این خاصیت اسید فرمیک باعث کند شدن سرعت اکسید اسیون کلر می شود و از مخرب کننده کلر جلوگیری میکنند.

2 – استفاده از محلول نمک اشباع شده همراه با کلر محلول اشباع شده نمک از تورم الیاف جلوگیری می کند .

پس کلر به مقدار کم به داخل لیف نفوذ می کند و بیشتر در سطح پشم فلسها را جدا می کند .

-اثر نوری روی پشم: نور باعث ایجاد تغییرات شیمیایی و فیزیکی در الیاف پشم می شود .اثر شیمیایی نور بیشتر به امواج ماوراء بنفش (UV) مربوط می شود که باعث خرد شدن فلسها .

خود الیاف می شود.

نور خورشید پیوندهای دی سولفیدی را شکسته و گروههای تیول ایجاد می کنند که این گروهها در رنگرزی الیاف اثر نا مطلوب می گذارند .نور زیاد و طولانی باعث جدا شدن گوگرد و اکسید شدن آن میگردد و بعد در اثر رسیدن رطوبت ، اسید سولفورو HSO3 و اسید سولفوریک H2CO4 تولید می شود که بر روی پشم اثر تخریبی دارد.

( نکته : پشم تنه الیافی است که گوگرد دارد .

) اثر گرما روی پشم: الیاف پشم در اثر گرما کوتاه می شوند ، زیرا کراتین B به کراتین Xتبدیل می شود.

دمای خشک زیر 150C در زمان کمتر از نیم ساعت اثر چندان زیادی روی پشم ندارد ، اما با افزایش دما و زمان شکسته شدن پیوندهای دی سولفیدی را شاهدیم.

گرما در شرایط مرطوب حتی در 100C باعث شکسته شدن پیوندهای دی سولیدی می شود.

(نکته: الیاف مرطوب باید در دمای زیر 4 درجه خشک شوند.) اثر حلال های آلی بر روی پشم: اثر چندان زیادی روی پشم ندارند به همین دلیل البسه های پشمی ترجیحا با حلالهای آلی خشک شوئی می شوند.

ضریب این حلالها برآبر در این است که باعث کوتاه شدن و آب رفتگی پشم نمی شود و به علت غیر قطبی بودن ، قدرت تمیز کنندگی بالایی دارند.

ساختمان شیمیایی الیاف پشم: الیاف پشم از ماکرومولکولهای طبیعی ((پلی پیتیدها)) تشکیل شده اند که خود پلی پیتیدها از اتصال 21 نوع اسد آمینه مختلف تشکیل می شود .

(جدول صفحه 10و 11) پیوندها و نیروهای بین مولکولی در پشم: 1 پیوندهای سولفیدی ، یک پیوند کووالانس ما بین دو اسید آمینه سیستئین است که نتیجه آن نیز ایجاد آمینه سیستئین است و بر عکس این حالت نیز یعنی شکستن پیوند کووالانس بین گوگرد و گوگرد تولید اسید آمینه سیستئین می نماید.

2- پیوندهای یونی یا نمکی : هر گاه یک عامل اسیدی آزاد از گروه جانبی یک زنجیره در مقابل یک قلیایی آزاد از گروه جانبی زنجیره پیتیدی دیگر قرار گیرد ، در اثر نیروی الکترواستاتیکی بین آنها پیوند یونی حاصل می شود .

به عنوان مثال: میتوان از اسید آمینه اسید اسپارتیک یا اسید گلوتامیک در یک در یک زنجیره به عنوان عامل اسیدی آزاد و از اسید آمینه گلوتامین و آسپارجین یا آرج نین از زنجیره دیگر به عنوان یک عامل قلیایی آزاد نام برد که باعث ایجاد پیوند یونی می شود.

پیوند یونی در فاصله (8-4) = PH پایدار می باشد ، که به آن نقطه ایزوالکتریک پشم نیز گفته می شود که تمام گروه های اسیدی و قلیایی بصورت یونیزه می باشند.

اصول غبارگیری و شستشوی فرش دستبافتاثیر مواد شیمیایی بر الیاف طبیعی فرش الف – اثر مواد شیمیایی بر الیاف پشم : اثر اسید بر روی پشم: اسید غلیظ و قوی مانند اسید سولفوریک باعث هیدرولیز و شکستن پیوندهای پیتیدی - -CO-NH در زنجیره های پروتئینی پشم می شود.

(نکته: الیاف مرطوب باید در دمای زیر 4 درجه خشک شوند.) اثر حلالهای آلی بر روی پشم: اثر چندان زیادی روی پشم ندارند به همین دلیل البسه های پشمی ترجیحا با حلالهای آلی خشک شوئی می شوند.

3- پیوند هیدروژنی: این پیوند اغلب ما بین اتمهای هیدروژن گروه های و اتمهای اکسیژن گروههای کربونیل در زنجیره های پیتیدی تشکیل می شود.

این پیوند می تواند ما بین گروه های دیگر از جمله گروه های هیدروکسیل مانند اسید آمینه تیتروزین با گروههای کربونیل در زنجیره پیتیدی بر قرار شود.

پیوند هیدروژنی به موازات محور اصلی زنجیره های پیتیدی تشکیل می شود .

پیوندهای ضعیفی هستند ولی تعداد زیاد آنها در پایداری پشم موثر است.

پیوند هیدروژنی در آب از بین می رود زیرا زمانی که آب بین دو مولکول پشم وارد شود بخاطر کم شدن فاصله بین مولکول پشم و آب ، پیوند هیدروژنی جدید بر قرار می شود.

(پشم در آب راحت ترکشیده میشود.) 4- نیروی واندروالس: این نیرو عبارت از تمام نیروهای جذب کننده ما بین مولکولها (غیر از پیوندهای نمکی و هیدروژنی) می باشد که به آن پیوند روغنی (هیدروفوبیک HJDROPHOBOC) نیز می گویند .

پیوندهای دی سولفیدی،هیدروژنی،یونی،و نیروی واندروالس داخل یک زنجیره نیز می توانند به وجود بیایند چون در پشم در حالت طبیعی زنجیره ها بصورت آلفا (فندی شکل) می باشد و در اثر کشش ، زنجیره کشیده و صاف شده و به فرم بتا تبدیل می شود ، که در این حالت پیوندهای فوق از بین می روند در اثر گرما پشم جمع شده و حالت زنجیرهها به تبدیل می گردد.

ب- اثر موا شیمیایی بر روی پنبه: 1- اثر اسید: پنبه برعکس پشم در برابر اسید شدیدا آسیب پذیر است.فاکتورهایی مانند : دما،زمان و غلظت اسید عوامل تعیین کننده در شدت و میزان تخریب است.

اسید سولفوریک 75% درصد در دمای محیط حداکثر ظرف مدت یک ساعت پنبه را در خود حل می کند.

بدین ترتیب که در شرایط ملایم اسید غلیظ پیوند هیدروکسیلی بین حلقه های گلوکز را می شکند و زنجیره سلولزی به واحد های گلوکزی محلول در آب تبدیل می شود.

در صورت افزایش دما با افزایش غلظت اسید شدت واکنش بالا بوده و باعث سیاه شدن پنبه می شود که در اصطلاح به آن سوختن پنبه می گویند.

اسیدهای ضعیف رقیق نیز در مدت زمان طولانی باعث شکستن زنجیره های سلولزی و تخریب پنبه می شوند.

اسیدهای ضعیف مانند اسید اسیتیک اثر تخریبی چندان زیادی روی پنبه ندارند ولی اسید نسبتا قوی مانند اسید فرمیک در مدت زمان طولانی باعث تخریب پنبه می شود.

2- اثر قلیا: پنبه بر عکس پشم در برابر قلیا مقاومت بالایی دارد .

به همین دلیل برای شستشو و سفید گری پنبه خام بصورت نخ یا پارچه از قلیای قوی مانند سود سوزآور استفاده می شود.

در دمای جوش در مدت نیم الی یک ساعت سودسوزآور واکس و چربی پنبه را جدا می کند .

در حالیکه در این شرایط حاد اثر چندان نامطلوبی روی پنبه باقی نمی گذارد و یا حتی از سود و سوزآور 18 درصد در دمای محیط برای مرسریزه کردن پنبه استفاده می شود .

3- اثر حرارت : مقاومت پنبه در باربر حرارت بالا بوده به نحوی که در دمای 120 درجه سانتیگراد پس از گذشت چند ساعت پنبه کمی زرد می شود و در دمای 15 درجه سانتیگراد در اثر اکسیداسیون توسط هوا پیوندهای گلوکزی شکسته و الیاف پنبه شروع به تجزیه شدن می کند .

در دمای 240 درجه سانتیگراد پنبه شدیداً آسیب دیده و از بین می رود .

4- اثر نور خورشید : اشعه ماوراء بنفش (uv)به خاطر پرانرژی بودن مانند حرارت ، باعث تجزیه شدن و زرد شدن پنبه و همچنین کاهش استحکام الیاف می شود .

هوای مرطوب عمل تخریب و تجزیه شدن پنبه را تشدید می کند .

5- اثر حلالهای آلی : این حلالها روی پنبه اثر چندان زیادی ندارند .

حلال پنبه دی سولفیدکربن CS2 است .

6- اثر مواد اکسید کننده : مواد اکسید کننده ، باعث تجزیه مولکولی می شود در نتیجه طول زنجیره کوتاه شده و استحکام پنبه کاهش می یابد .

از مواد اکسید کننده مختلف مانند آب اکسیژنه در شرایط قلیایی در زمان حدود یک ساعت برای سفیدگری پنبه استفاده می شود که اثر چندان نامطلوبی روی پنبه ندارد .

البته از آب ژاول Naocl نیز برای سفیدگری پنبه استفاده می شود که به خاطر وجود کلر نسبت به آب اکسیژنه مخرب تر است .

کلر باقیمانده بر روی پنبه باعث زرد شدن پنبه می شود ، چون رنگ کلر زرد رنگ است .

کلر باقیمانده در دراز مدت تولید اسید کلریدریک HCL می نماید که باعث تجزیه پنبه می شود .

ج- اثر مواد شیمیایی بر روی ابریشم : 1- اثر اسید و قلیا: ابریشم از نظر ساختمان شیمیایی شباهت زیادی با پشم دارد ، با این تفاوت که در ابریشم اسید آمینه های سیستئین و تریپتوفن و متایونین وجد ندارد ، به همین دلیل ابریشم نسبت به پشم در برابر مواد شمیایی آسیب پذیر است .

اسید و قلیا هر دو باعث هیدرولیز (تجزیه ) ابریشم می شوند ، البته اثر قلیا شدیدتر است به نحوی که قلیا با غلظت 5% در دمای جوش حداکثر در مدت زمان 5 دقیقه ابریشم را حل می کند .

ابریشم نسبت به پشم در مقابل اسید حساس تر است ، که یکی از دلایل آن عدم وجود اسید آمینه سیستئین می باشد .

کمترین میزان تخریب بر روی ابریشم در PH بین (8-4) اتفاق می افتد .

اسید معدنی قوی بشدت ابریشم را تخریب می کند ، البته اسیدهای رقیق نیز در دمای بالا و زمان طولانی باعث تجزیه شدن ابریشم می گردند .

به همین دلیل در رنگرزی ابریشم با رنگهای اسیدی دمای رنگرزی حداکثر (95-90) درجه و مدت زمان رنگرزی کمتر از یک ساعت پیشنهاد می شود تا در اثر اسید موجود در محلول رنگرزی ابریشم صدمه نبیند .

2- اثر مواد اکسید کننده : مواد اکسید کننده مانند آب اکسیژنه ، آب ژاول و پراستیک ها باعث شکسته شدن پیوندهای پتپیدی (زنجیره پروتئینی ) می شوند ، در نتیجه کوتاه شدن زنجیره ها و کاهش استحکام الیاف را به دنبال دارد ، علاوه بر آن باعث زرد شدن ابریشم نیز می گردد .

از بین مواد اکسید کننده توصیه می شود از مواد حامل کلر برای سفیدگری یا رنگبری استفاده نشود ، چون شدت تخریب و زردی حاصل از کلر بخاطر قدرت اکسید کنندگی بالای آن بیشتر است.

برای سفیدگری ابریشم استفاده از آب اکسیژنه در شرایط ملایم ( غلظت کم-زمان کوتاه ) توصیه می شود .

(نکته : پراستیک اسید ، از ترکیب آب اکسیژنه با اسید استیک بدست می آید .

بدیت ترتیب که 45 میلی لیتر اسید استیک همراه با 55 میلی لیتر آب اکسیژنه همراه با 6/0 میلی لیتر اسید سولفوریک غلیظ در یخچال در دمای 5 درجه سانتیگراد به مدت 72 ساعت برای رسیدن به تعادل باقی می ماند .) فصل پنجم : ضد بید کردن دستباف از عوامل آسیب رسان به بافته ها عبارتند از: تابش مستقیم نور کاهش یا افزایش بیش از حد دما کاهش افزایش بیش از حد رطوبت آلودگی های جوی میکرو ارگانیسمها مانند قارچ و کپک حشرات و حیوانات موذی روشها و حالتهای نامناسب نگهداری از میان عوامل آسیب رسان بید از آفت های مهمی است که خسارت زیادی به فرش وارد می آورد.

الف- بیولوژی حشره بید: حشره بید پروانه کوچکی است با نام علمی tincola biseliella به رنگ زرد که طول بدن آن 12-9 میلیمتر می باشد .

پروانه های ماده در طول 3-2 هفته از عمر خود در حدود صد تخم در محل تاخوردگی های فرش و یا سایر منسوجات پشمی می گذارند .

تخم های این پروانه در یکی از مراحل عمر خود به صورت « لارو » در می آیند ، اگر خسارات حاصل از بید روی پشم شود و متوجه می شویم خسارات توسط بید بالغ نیست ، بلکه توسط نوزاد اوست ، یعنی همان لارو که برای رشد خود از پروتئین موجود در پشم تغذیه نموده و با تنیدن تار درروی پشم و حفر دالان هایی در داخل الیاف به آن صدمه می زنند و پس از تبدیل شدن به بید ، دوباره تخم گذاری می کنند ، به این ترتیب تعداد لاروها افزایش می یابد .

یک حشره بید قادر است پس از چهل نسل در حدود 42 کیلوگرم پشم را نابود کند و در نتیجه میزان تخریب فرش نیز زیاد می شود .

در کل دو نوع بید وجود دارد که به پشم صدمه می زند : 1- بید لباس تحت عنوان Moth 2- بید قالی تحت عنوان Beethe ب – روشهای مبارزه با بید : با تمام خطرهایی که بید برای فرش دارد مبارزه با آن به طور کامل امکان پذیر و آسان است .

بید از زمان قدیم شناخته شده بود و در هر دوره ای روشهایی برای مبارزه با آن ایجاد شده بود ، اما به طریقه صنعتی و در مقیاس بزرگ به کار گرفته نشده اند ، مانند سرد کردن با استفاده از مواد طبیعی .

در ایران و برخی از نقاط دنیا مرسوم است که فرشها را لوله و یا تا کرده و در میان آن ها حبه های نفتالین و یا کافور قرار می دهند تا بخارهای متصاعده از این مواد محیط زیست را برای این حشره نامناسب سازد ، که البته طریقه ای به نسبت قدیمی ولی با ارزش و مفید است .

- چهار روش عمده برای مبارزه با بید وجود دارد : 1- مسموم کردن محیط تغذیه و تنفس لارو : در این روش از بخارات مسمومی استفاده می شود که برای لارو کشنده می باشد .

البته علاوه بر لارو خود بید نیز از بین می رود ، اما تخم بید باقی می ماند .

پس کاربرد این روش دائمی نیست .

موادی که در این روش استفاده می شود نباید برای انسان مضر باشد ، مثلاً سیانید هیدروژن(HCN) برای خود انسان نیز خطرناک است و نباید بکار رود .

در گذشته از گاز(SO2) برای این منظور استفاده می شده که مقدار زیاد آن نیز برای انسان مضر است.

امروزه از مواد آلی مثل نفتالین استفاده می شود ، که به دلیل پایین بودن نقطه جوش آن در یک محیط بسته غلظت گاز آن افزایش پیدا می کند ، بنابراین در یک فضای بسته مانند درون یک چمدان که لباسهای پشمی داخل آن قرار دارد روشی ارزان و راحت است .

علاوه بر نفتالین ، ماده آلی دیگر به نام پارادی کلروبترن به کار می رود که عملکردی بهتر دارد ، بوی تند و زننده ندارد و بوی آن نسبت به نفتالین زودتر زدوده می شود .از کافور نیز به عنوان ماده ضد بید استفاده می شود که تاثیر آن به مراتب از نفتالین و پارادی کلروبترن کمتر است و بر روی بید قالی هم تاثیر ندارد .

2- جلوگیری از خسارت بید با روش سرد کردن : در این روش کالای پشمی را در سرما نگهداری می کنند ، مثلاً در انگلستان و آمریکا جهت نگهداری پوست خز از این روش استفاده می شود .

در این روش بید از بین نمی رود بلکه به خواب می رود و در صورت گرم شدن ، فعالیت خود را شروع می کند ، تنها کاری که می توان انجام داد این است که با گرم کردن و سرد کردن متوالی لاروها را از بین برد .

بعنوان مثال : کالا ابتدا در دمای (8- سانتیگراد ) و بعد در دمای (10 درجه سانتیگراد) قرار داده می شود .

این عمل چند بار تکرار می شود .

بعد از تکرار این عمل و از بین رفتن لاروها ، می توان کالا را در دمای (5-4) درجه برای مدت زمان طولانی و به دور از آسیب بید نگهداری نمود .

3- مسموم کردن بید از طریق تماس با سم : در این روش ماده به کار برده شده باعث مسموم شدن و از بین رفتن بید و لارو می گردد .

سم (D.D.T) که مشتق از دی فنیل متان است ماده ای است ارزان قیمت و به میزان (25/0-1/0) درصد برای ضد بید کردن پشم استفاده می شود .

ثبات شستشویی ندارد یعنی در اثر شستشوی کالا از بین می رود .

استفاده از آن در طبیعت ممنوع است که به دلیل غیرقابل تجزیه بودن آن می باشد .

ماده دیگری که به عنوان جایگزین آن به کار می رود ، کلروفنیل کلرومتیل سولفور (CCS) می باشد .

مواد به کار رفته در این روش به صورت سطحی روی الیاف می نشیند و به مرور زمان از کالا جدا شده و یا بر اثر شستشو از بین می رود .

4- استفاده از داروهایی که بر دو قسم می باشند : الف – غیر ماکول کردن کالا ( غیر قابل خوردن کردن کالا ) گفتیم ساختار شیمیایی پشم کراتین است ، یعنی پیوندهای دی سولفیدی بین زنجیره ها وجود دارد که لارو این پیوندها را شکسته و بعد زنجیره های پروتئینی را خورده و هضم می کند .

حال اگر این پیوندها شکسته شده و با ترکیباتی مانند فرم آلدئید دوباره پیوند داده شوند ، به دلیل تغییر نوع پیوند لارو قادر به شکستن این پیوند نبوده و پشم برلای لازو قابل خوردن نمی باشد .

ب – مسموم کردن لارو از طریق خوردن کالای مسموم : در این روش پشم مسموم و آلوده می شود که در صورت خورده شدن پشم توسط لارو ، لارو از بین می رود .

این مواد جذب پشم می شوند و از ثبات شستشویی نسبتاً خوبی برخوردار می باشند .

از ویژگی هایی که این مواد باید داشته باشند عبارتند از : 1- بر خصوصیات فیزیکی الیاف ، مانند : زیردست و استحکام الیاف اثر نامطلوب نداشته باشند .

2-رنگی نباشند ، زیرا باعث لگه گذاری بر روی پشم می شوند .

3-از نظر شیمیایی اثر سوء بر ثبات رنگ نداشته باشند .

4-برای انسان ایجاد حساسیت یا مسمومیت نگنند .

5- قیمت آنها مناسب باشد .

تحقیقات دامنه داری برای مواد ضد بید انجام گرفته که مواد تولید شده تا حد امکان ویژگی های ذکر شده در بالا را داشته باشند .

از جمله این مواد می توان به : سدیم فلوراید ، آلومینیم فلوراید ، اسید پتاسیم فلوراید ، آلومینیوم فلور و آنتیمون اشاره کرد که بسیاری از ویژگیهای بالا را دارد و تنها ثبات شستشویی چندان بالایی ندارند .

امروزه از ترکیبات آلی جدیدی استفاده می شود که شبیه رنگهای اسیدی میلینگ بوده و حتی زمان رنگرزی می توان همراه رنگ استفاده کرد .

این مواد در مراحل مختلف پشم شویی ، رنگرزی و حتی بعد از بافت فرش می توان به کار برد و مقدار مصرف این مواد حدود (3-5/1) درصد است و از جمله این ترکیبات می توان به موارد زیر اشاره کرد .

Eulan a New – Mitin FF - ضد بید کردن پشم پس از بافت قالی : در این مرحله فرش با محلول شیمیایی مناسب در درجه حرارت معینی که در بروشور داروها مندرج می باشد شستشو می شود و سپس فرش را در دستگاههای آب گیر قرار می دهند تا آب آن خارج شود و چنان چه در قالی شوئی های سنتی ایران مرسوم است ، آب آن را با بیلچه های مخصوص خارج کرده و این عمل را چندین بار تکرار می کنند تا پرزهای فرش به طور کامل محلول شیمیایی را جذب کنند و پس از این عمل از شستشوی فرش خودداری کرده و آن را همانگونه خشک می کنند .

-ضد بیدکردن پشم زمان رنگرزی : این روش به صورت یک مرحله و ترجیحاً دومرحله ای در زمان رنگرزی انجام می شود ، آنچه مهم است PH مناسب و درجه حرارت و زمان مناسب می باشد که حدود 30 دقیقه در دمای (50-40) درجه می باشد .

باید ماده ضد بید رقیق شود ، کالا از حمام خارج و ماده ضد بید به طور یکنواخت در حمام اضافه و سپس کالا در آن قرار گیرد .

ضد بید کردن پشم زمان پشم شویی : مناسب ترین روش زمان پشم شویی است جهت ضد بید کردن پشم ، زیرا در صورت ماندن در انبار به مدت زیاد نگرانی بابت بیدزدگی وجود ندارد و در هزینه ها نیز صرفه جویی می شود .

زیرا در یک مرحله صورت میگیرد و نیروی کار نیز کمتر است و جذب ماده ضد بید تقریباً صددرصد است و کیفیت عملیات ضد بید مالی خواهد بود .

در اروپا برخی برای جلوگیری از صدمه حشره بیر فرش هارامیان صفحه های روزنامه که محتوی مقدار زیادی هیدروکربورهای نفتی است لوله می کنند و به مدت های طولانی آن ها را به این طریق محافظت می کنند ولی مهمترین توصیه برای جلوگیری از بیدخوردگی فرش آنست که هر روزه در صورت امکان با بارگذاردن پنجره ها و درب های اطاق ها و سالن ها برای مدتی به فرش ها جریان هوا داده شود .

فصل ششم : نکاتی در مورد شستشو و نگهداری فرش نکاتی در مورد شستشو و نگهداری فرش : 1- شستشوی سطح فرش با برس نتیجه مطلوبتری دارد .

2- شستشویی فرش در منازل با شوینده های رایج منجر به خشک و شکننده شدن الیاف پشم می شود ، زیرا این مواد برطرف کننده چربی های قوی و دارای ترکیبات شیمیایی اسیدی قوی هستند و چربی الیاف پشم را نیز گرفته منجر به شکستگی و بروز کچلی در فرش می شود .

3- اگر فرش دارای خامه های رنگی باشد که ثبات کافی ندارند در زمان شستشو و کشیدن برس ممکن است رنگها در هم ادغام شوند .بنابراین در کارگاههای قالیشویی حوضچه هایی توسط مواد خاصی آکنده شده که چنین فرشهایی را در آنها قرار می دهند و رنگ الیاف آنها به طور نسبی برای مدتی ثابت می شود .

اما به هر حال گاهی فرش رنگ می دهد و چاره ای جز رنگبرداری نیست .

4- چنانچه از مواد شوینده سنتی استفاده شود احتمال وجود ناخالصی در آنها وجود دارد و باید به دقت آبکشی شود تا از آسیب جلوگیری شود .

5- اگر آبکشی در رودها و نهرها انجام شود ، برخی املاح معدنی مثل (کچ و آهک) ممکن است در فرش بماند و باعث آسیب قالی گردد .

6- برای نرم کردن فرش در صورت لزوم می توان از مواد نرم کننده استفاده کرد .

7- بعد از شستشو ، فرش باید بوسیله دارکشهای مجرب دار کشی و کج شدکی آن از بین برود .

8- بعد از دارکشی فرش باید از نظر کناره ها و ریشه ها گلیم بافی و شیرازه بازدید شود و در صورت وجود نواقص ناشی از شستشو و ترسیم شود .

9- فرش بعد از شستشو معمولاً با تراش کمی پرداخت می شود ، برای پرداخت تیغه برنده و مکنده باید بسیار تیز بوده و در صورت لزوم برای اینکار از دستگاه استفاده می شود تا تمام سطح فرش یکنواخت تراش داده شود .

10- لوله کردن فرش به منظور خشک کردن آن هرگز توصیه نمی شود ، چرا که منجر به ایجاد کیسی و برآمدگی در فرش می شود .

منابع و ماخذ : - پژوهشی و فرش ایران – ژوله ، تورج – چاپ اول – 1381 – فصل 14 - فرش ایران – نصیری ، محمدجواد- چاپ اول – 1382 – فصل 9 - سیری در هنر قالیبافی ایران – نصیری ، محمد جواد – چاپ اول – زمستان 86 - مقدمه ای بر شناخت قالی ایران – ساولی، جواد – چاپ اول – 1370 - مقاله ، شرایط نگهداری و انبارداری بافته ها – ایمن شیرازی ، شهرزاد – بهادری ، رویا – کتابخانه اداره امور پژوهشی آستان قدس رضوی - مقاله ، آشنایی با مواد ویژه مرمت قالی – مهندس مهرورزان – کتابخانه اداره امور پژوهشی آستان قدس رضوی - مقاله ، مواد اولیه و رنگهای مورد استفاده در فرش – آقای دهقان – کتابخانه اداره امور پژوهشی آستان قدس رضوی