دانلود تحقیق روابط تجاری دوران صفوی

صفویان معمولاً راه حج را برای آنان باز می گذاشتند و از آنها استقبال هم می کردند.

مناسبات با همسایگان (ازبکان، عثمانیها و گورکانیان) صفویان با عثمانیها مناسباتی آمیخته به جنگ و صلح داشتند و معاهدات صلح آمیز متعددی میان طرفین منعقد گردید.

صلح برای طرفین به دلیل گرفتاریهای متعددشان حائز اهمیت بود؛ به ویژه برای عثمانیها که مشغول مسائل بخش اروپایی خود و مبارزه برای توسعه ارضی بودند.

بیشتر پژوهشگران مناسبات ایران و عثمانی را از دریچه تحولات مذهبی نگاه می کنند، حال اینکه در این دوره مذهب و منازعات مذهبی فقط یکی از عوامل تأثیر گذار در مناسبات خارجی بوده است.

مناسبات با همسایگان (ازبکان، عثمانیها و گورکانیان) مهم ترین برخورد ایران و عثمانی جنگ چالدران بود که شاه اسماعیل شکست خورد و تبریز، پایتخت صفویان، به تصرف عثمانی درآمد.

سلطان سلیم مردم تبریز را اذیت نکرد و جنایتی مرتکب نشد بلکه از روی مروت و عدالت با مردم تبریز رفتار کرد و بزرگان و کدخدایان را اکرام داشت.

بر اساس نخستین پیمان صلح که میان ایران و عثمانی در سال 962ق منعقد گردید و به معاهده صلح آماسیه معروف شد، آذربایجان غربی و بخشی از کردستان و بین النهرین و بخش شمالی گرجستان به دولت عثمانی واگذار گردید.

مناسبات با همسایگان (ازبکان، عثمانیها و گورکانیان) در مقابل، ارمنستان، اردهان، کارتیل، کاخت و آذربایجان شرقی به ایران تعلق گرفت.

سرحدات مشخص گردید و مسلمانان، که از رفت و آمد سپاهیان دو طرف در عذاب بودند، راحت شدند.

شاه عباس اول که وارث کشوری با اوضاع بحرانی شده بود چاره ای جز انعقاد معاهده صلح استانبول در سال 998ق و واگذای منطقی به عثمانی نداشت.

بعدها او توانست با تجدید قوا و سامان دهی امور داخلی و تشکیل ارتش منظم این مناطق را از عثمانیها باز پس گیرد و در سال 16-1015ق موفق شد آخرین سرباز عثمانی را از سرزمین ایران، که طبق معاهده آماسیه مشخص شده بود، بیرون براند.

مناسبات با همسایگان (ازبکان، عثمانیها و گورکانیان) لذا شاه عباس این بار از موضع قدرت معاهده دوم استانبول را با عثمانیها امضا کرد و مناطقی را که قبلاً به آنها واگذار کرده بود، پس گرفت.

در زمان شاه صفی الدین، عثمانیها بغداد را تصرف کردند و شاه صفی معاهده قصر شیرین (زهاب) را در سال 1049ق با عثمانیها منعقد کرد که طبق آن بغداد و بصره و بخشی از کردستان غربی به عثمانی واگذار شد و در مقابل آذربایجان شرقی و روانداز و ارمنستان و گرجستان به ایران داده شد.

این عهدنامه آثار مهمی در تاریخ ایران دارد و نقطه عطفی در روابط ایران و عثمانی به شمار می رود؛ زیرا به موجب آن، تکلیف سرزمینهایی که موجب اختلاف دو کشور بود تعیین شد و صلح میان ایران و عثمانی به مدت یک قرن تأمین گردید.

مناسبات با همسایگان (ازبکان، عثمانیها و گورکانیان) این معاهده پس از سقوط دولت صفوی نقض گردید و عثمانیها غرب ایران را اشغال کردند.

مناسبات ایران و عثمانی سراسر با دشمنی همراه نبوده و معاهدات دوستانه و رفت و آمدهای سفیران و بازرگانان به قلمرو یکدیگر کم نبوده است.

عوامل دخیل در مناسبات ایران و عثمانی: عوامل سیاسی تحریکات مرزی قبایل مشخص نبودن سرحدات توسعه طلبیهای عثمانی مناسبات با همسایگان (ازبکان، عثمانیها و گورکانیان) اختلاف صفویان با گورکانیان کمتر از اختلاف با ازبکان و عثمانیها بود؛ چون مرز مشترک آنها کمتر بود و صرف نظر از مسئله قندهار، که مورد نزاع بود، اختلاف منافع چندانی با هم نداشتند.

صفویان با گورکانیان مناسبات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی فراوانی داشتند.

مناسبات با کشورهای اروپایی پرتغالیها در سال 912ق به فرماندهی آلبوکرک به جزیره هرمز در خلیج فارس رسیدند و به اهمیت راهبردی و تجارتی آن پی بردند.

پرتغالیها جزیره را تصرف کردند و حاکم آنجا را خراج گذار خود ساختند.

آلبوکرک بار دیگر در 920ق از هند به هرمز آمد و جایگاه خویش را مستحکم کرد.

شاه که فاقد نیروی دریایی بود و تازه شکست چالدران را تحمل کرده بود، ناگزیر تصرف هرمز را به منزله عملی انجام شده پذیرفت.

مناسبات با کشورهای اروپایی شاه اسماعیل، که ناچار به استیلای پرتغالیها تن داده بود، درصدد برآمد از آن دولت علیه عثمانی استفاده کند.

پرتغالیها به پیشنهاد شاه اسماعیل پاسخ مثبت دادند و قراردادی در این زمینه منعقد گردید مبنی بر اینکه پرتغال، ایران را علیه عثمانی یاری کند و ایران هم از هرمز چشم بپوشد.

مرگ آلبوکرک مانع از اجرای کامل این قرارداد شد.

تنها نتیجه مثبت قرارداد ایران و پرتغال این بود که ایرانیها به کار بردن سلاحهای آتشین را از پرتغالیها آموختند و در دوران جنگهای بیست ساله زمان شاه تهماسب با عثمانی، پرتغالیها مقداری تقنگ و وسایل جنگی جدید به ایرانیان دادند.

مناسبات با کشورهای اروپایی در سال 1006ق دو ماجراجوی انگلیسی به نامهای سر آنتونی شرلی و سر رابرت شرلی به دربار شاه عباس اول آمدند.

شاه عباس سال بعد سر آنتونی شرلی را با نامه های دوستی برای پاپ و پادشاهان مختلف اروپا به شرح ذیل اعزام کرد: رودلف دوم، امپراتور روم مقدس و پادشاه بوهمیا هانری، پادشاه فرانسه فیلیپ سوم، پادشاه اسپانیا پادشاه اسکاتلند پادشاه لهستان ملکه انگلیس حاکم ونیز دوک بزرگ توسکانی مناسبات با کشورهای اروپایی انگلیسیها، افزون بر مسیر شمالی ورود به ایران، راه زمینی جنوب ایرن را نیز آزمودند و جان نیوبری، بازرگان انگلیسی، نخستین کسی بود که به هرمز رسید و پس از بازگشت، بازرگانان انگلیسی را به تجارت با ایران تشویق کرد.

بازرگانان کمپانی لوانت تصمیم گرفتند از راه زمینی سوریه و بین النهرین تجارت با ایران و هند را توسعه دهند، اما ونیزیها و پرتغالیها برای آنان مشکلاتی فراهم آوردند.

در سال 1024ق کمپانی هند شرقی انگلیس آرام آرام در بازار ایران رخنه کرد.

مناسبات با کشورهای اروپایی صاحبان این کمپانی پارچه های خود را به ایران آوردند، تجارتخانه هایی در شیراز و اصفهان دایر کردند و امتیازاتی از شاه عباس گرفتند.

شاه عباس قصد داشت با دادن این امتیازات هم تجارت را رونق بخشد و هم از نیروی دریایی انگلیس علیه پرتغال استفاده کند.

امامقلی خان به کمک انگلیسیها هرمز را از دست پرتغالیها گرفت و برتری پرتغالیها در خلیج فارس پایان یافت.

گر چه انگلیسیها، پرتغالیها را از برتری دریایی خلیج فارس به زیر کشیدند، چندی نگذشت که هلندیها به رقابت با انگلیسیها پرداختند.

مناسبات با کشورهای اروپایی مناسبات با کشورهای اروپایی پس از مرگ شاه عباس در ۱㿀۳䀘، هلندیها هم امتیازات تجاری به دست آوردند و به شاه عباس دوم فشار آوردند تا جوازی برای خرید ابریشم به آنها بدهد و بدین سان انحصار شاه را در تجارت ابریشم، که شاه عباس اول برقرار کرده بود، عملاً شکستند.

در سال ۱㿀㿬䀍 فرانسه در صحنه ظاهر شد و هیئتهای تبلیغی کاپوسن هم در ایران فعال شدند و مراکزی در اصفهان برای خود دایر کردند و بعداً امتیازات تجاری، شبیه آنچه به انگلیسیها و هلندیها داده شده بود، دریافت کردند.

مناسبات با کشورهای اروپایی ولیسنکی، در واپسین ایام عمر دولت صفوی، ضعف مفرط و سقوط قریب الوقوع دولت صفوی را به دولت متبوع خود گزارش داد و این امر پطر کبیر را به مداخله در امور ایران برانگیخت.

دولت صفویه سقوط کرد و روسها بخشهایی از ایران را اشغال کردند و انگلیسیها هم که از مدتها پیش در ایران مشغول فعالیت بودند بر تحرکات خود افزودند.

این دو کشور، از سقوط صفویه به بعد، دو رقیبی بودند که بر دامنه فعالیتها و مداخلات خود در ایران افزودند.

مناسبات با کشورهای اروپایی در این دوره زمامداران ایران به ویژه در عصر شاه اسماعیل، شاه تهماسب و شاه عباس اول تمامی نیروی خود را برای حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور در برابر مهاجمان بیگانه به کار گرفتند و عمدتاً هم موفق بودند.

صفویان چه از طریق جنگ و اعمال راه کارهای دفاعی و چه با دیپلماسی و معاهدات صلح افزون بر دو قرن مقتدرانه از مرزهای سیاسی و هویت ملی خود دفاع کردند.

روابط صفویان با کشورهای اروپایی نیز اصولاً بر اساس احترام متقابل و به منظور مبادلات تجاری بود و با اینکه در این امر بین دول مزبور، مخصوصاً انگلستان، هلند و فرانسه، رقابت وجود داشت، هیچ کدام سعی در اعمال نفوذ و رخنه سیاسی در ایران نکردند.

عصر طلایی تجارت بدون شک عصر طلایی ایجاد کاروانسراهای ایران متعلق به دوره صفوی است .

رونق تجارت داخلی و خارجی و اهمیت دادن به راه ها و شهرهای زیارتی باعث شد که کاروانسراهای زیادی در اینگونه جاده ها ساخته شود .

در این مورد می توان کاروانسراهای راه زیارتی خراسان را که از کرمانشاه شروع و به مشهد ختم می شده است نام برد .

در این مسیر کاروان های سیاحتی و زیارتی قادر بودند از یک طرف با زیارت اماکن مقدسه نجف و کربلا و از طرف دیگر به زیارت امام هشتم شیعیان در مشهد مشرف شوند .

کاروانسراهای بسیاری را در این جاده ها می بینیم که در دوران صفوی توسط حکمرانان و افراد خیر احداث و وقف مسافران و زائران گردید .

( محمد یوسفی کیانی ، کاروانسراهای صفوی در راه خراسان ، فرهنگ معماری 1345 ، شماره 2 و 3 ، ص 80-68 ) از طرفی نیز ایجاد جاده های بزرگ زمینی و توسعه کشتیرانی منجر به صدور کالای تجارتی ایران به کشورهای اروپایی در غرب و چین و هندوستان در شرق شد که در نتیجه تعدادی کاروانسرا نیز در این مسیر تجارتی احداث شد .

جهانگردان و سیاحان بیگانه ای که در عهد صفوی با نظرات و ایده های سیاسی به ایران مسافرت کردند ، شرح و تصاویر جالبی از کاروانسراها آن دوره در سفرنامه های خود ثبت کردند و آن کاروانسراهای را همانند هتل های امروزی مورد استفاده قرار می دادند .

تارونیه ، سیاح فرانسوی که چندین بار طی سال های 1079 و 1042 و 1668 و 1632 به ایران سفر کرده ، اطلاعات جالبی درباره کاروانسراها به ویژه کاروانسراهایی که در آنها اقامت کرده می دهد .

او در سفرنامه خود از تبریز به اصفهان می نویسد : « معمولاً از تبریز تا اصفهان 24 روز طول می کشد .

روز اول از کوه های صعب العبور گذشتیم تا به کاروانسرای باشکوهی که توسط شاه صفی ساخته شده و از بهترین کاروانسراهای ایران است رسیدیم .

» همچنین او به هنگام مقایسه کاروانسراهای ایران و ترکیه می نویسد : « کاروانسراهای ایران زیباتر و از نظر زندگی به مراتب راحت تر از کاروانسراهای عثمانی است .

( Tavernier ,J.B, Safar – 73 P .

، 1336 ، Nameh , Persian text Tehran ) شاردن درباره اصفهان و کاروانسراهای اصفهان می نویسد : « در اصفهان 162 مسجد و 48 مدرسه و 1082 کاروانسرا و 272 حمام وجود دارد .

» ( در سفرنامه شاردن ) ترجمه حسین عریضی ، تهران ، انتشارات نگاه چاپ دوم 1362 ص 5355 ) و بالاخره در همان کتاب می خوانیم : هیچ چیزی نمی تواند با کاروانسراهای ایران که توسط شاهان صفوی برای آسایش کاروانیان و جهانگردان ساخته شده ، قابل مقایسه باشد .

» در زمان صفویه کاروانسراهای درون شهری نیز توسعه یافته و از اهمیت ویژه ای برخوردار گردید ، تا جایی که در هر یک از کاروانسراها کالای بخصوصی مورد معامل قرار می گرفت و تجار در ارتباط با مال التجاره خود می توانستند در کاروانسراها رفت و آمد کرده به داد و ستد بپردازند .

در یک طومار خطی که در موزه بریتانیا موجود است حدود 40 کاروانسرا را نام می برد که در اطراف میدان شاه ( امام خمینی ) بنا شده و هر یک مخصوص خرید و فروش کالاهای بخصوصی بودند .

( محمد یوسف کیانی ، نسخه خطی موزه بریتانیا در مورد کاروانسراهای صفوی ، مجله باستانشناسی و هنر شماره 5 ) .

ناگفته نماند که تعدادی از کاروانسراهای نامبرده در طومار مزبور ، به فعالیت تجارتی و اقتصادی ادامه می دهند .

در عصر صفوی تغییراتی در نقشه کاروانسراها به عمل آمد ، به این ترتیب که علاوه بر نقشه چهار ایرانی ، کاروانسراهایی با نقشه های مدور ، هشت ضلعی ، چند ضلعی و ایوانی ، نوع کوهستانی و ...

با توجه به موقعیت جغرافیایی و مکانی محل ساخته شد .

در دوره های افشاریه ، زندیه و قاجار در ساختار کاروانسراها تغییرات چندانی به عمل نیامد و ایجاد آن ، به شیوه گذشته ادامه پیدا کرد .

از نظر طرح و نقشه کاروانسراهای دوره یاد شده عموماً از نوع چهار ایوانی بوده و از لحاظ مصالح ساختمانی نیز ، بر خلاف دوره مقدم که از آجر و سنگ بود ، بیشتر از خشت استفاده شده است .

همچنین تعداد زیادی از کاروانسراهای عهد صفوی نیز در عهد قاجاریه تعمیر و بازسازی شد .

ماندگاری در متن اجتماعی به این ترتیب 25 قرن از بنیاد کاروانسراهای ایران می گذرد .

اعتقاد محققین از جمله « پوپ » بر این است که بنیاد کاروانسراها در ایران پیروزی بزرگی برای معماری ایران است و در هیچ جای دنیا کاربرد و ویژگی های خاص معماری آن را نمی توان دید .

بسیاری از کاروانسراهای مسیر جاده ، روستاها و شهرها تا قرن حاضر مورد استفاده سازمان های گوناگونی چون نیروی انتظامی ( ژاندارمری سابق ) و آموزش و پرورش بوده است .

ویرانه ها و بقایای تعداد بیشتری از آنها در کنار شاهراه های قدیمی ، مکان های دور افتاده ، معابر کوهستانی و حاشیه راه های کویری دیده می شود ؛ در حالی که آن روزگاران ، کاروانسراها مسکن مسکن و مأوای آرامبخشی برای کاروان و کاروانیان شمرده می شدند .

از طرف دیگر ، کاروانسراهای درون شهری به صورت سراهای تجارتی همچنان به فعالیت اقتصادی ادامه می دهند .

مشاهده می شود که با گذشت زمان ، کاروانسراها جنبه های مذهبی ، نظامی و سیاسی را از دست داده و فقط جنبه اقتصادی آن است که توانسته با نام هایی چون سرا و تیمچه در بازارها و محل های بازرگانی به حیات خود ادامه دهد