موقعیت جغرافیایی استان فارس در انتهای جنوب شرقی دامنه های زاگرس که بتدریج از ارتفاع آنها کاسته میشود قراردارد.
منطقه ساحلی آن بسیار گرم و نیمه بایر است.نواحی داخلی آن کوهستانی بوده و دارای دره های حاصلخیز و آب و هوای بسیار خوب و مطبوع است.
طبق برآوردی که به عمل آمده در حدود یک سوم ساکنان استان فارس چادرنشین هستند.
زندگی ایلات از راه گله داری تأمین می شود، به طوری که گوسفند و بز و شتر و اسب از فرآورده های اصلی این استان به شمار می رود.
از طرف دیگر روستاییان به کشت جو و برنج و به و ارزن و تنباکو و بادام و کتیرا و میوه های عالی سرگرم اند.
صادرات اصلی این استان را پشم و پوست ، بادام، کتیرا و تنباکو تشکیل می دهد، ولی یکی از اقلام صادرات این منطقه که شهرت جهانی دارد قالیچه های به اصطلاح شیرازی است.
- سوابق تاریخی آنچه از فرشهای کهن فارس به ما رسیده است به ندرت قدمتی پیش از سیصد سال دارد.
اینکه در فارس باستان فرش بافته می شده است، تنها به مدد منابع مکتوب به اثبات می رسد.
اسناد و مدارک فراوان گواه آن است که فرشبافی فارس، خواه قالی گره بافته خواه گلیم، دست کم دوازده قرن پشت سر دارد.
کهنترین سندی که در آن از فرشهای فارس یاد شده، صورت اموال خزانه هارون الرشید عباسی است که پس از مرگ او به سال 193 هجری فراهم آمده است.
در خزانه فرش خلیفه هزار بساط (فرش گره بافته) ارمنی ...
سیصد بساط دشت میشان ...
پانصد بساط طبیری ....
و هزار بساط بافت دارابجرد بوده است.
از سده چهارم هجری به بعد، مدارک مکتوب که دلالت بر گستردگی دامنه فرشبافی فارس داشته باشد فراوان است.
اصطخری، جغرافی نویس و مورخ مشهور سده چهارم، که خود از فارس برخاسته، گوید که: از جهرم افکندنیهای نیکو خیزد ...
و از غند جان ....
بساطها و برده های نیکو خیزد ...
به اندک زمانی، مؤلف ناشناس کتاب پارسی حدود العالم من الشرق الی المغرب (372 ه.
ق) از پی اصطخری می آید و صریحتر و دقیقتر از او، اقسام گوناگون فرشهای فارس را بر می شمرد.
صاحب حدود العالم تصریح دارد که از پارس بساطها و فرشها و زیلو ها و گلیمهای با قیمت خیزد.
این عبارت، شاید برای نخستین بارآشکار می کند که فرش به طور اعم و بساط بطور اخص دلالت بر قالی گره بافته دارد که از زیلو و گلیم بی گره ممتاز است.
در دهه های 1780و 1790 (1195-1214 ه .
ق) بازرگانان کمپانی هند شرقی در ایران بطور منظم فراهم بودن فرشهای صادراتی را در بندر بوشهر گزارش می کنند، که قرنها (تا حدود پنجاه سال پیش) بندرگاه اصلی برای صدور دستبافتهای فارس بوده است.
- ساختار بیشتر قالی های کهنه فارس تار و پودشان از پشم است و تار و پود نخی تنها در مناطقی مانند کوهستان داراب و اقلید و آباده فراغه و بخشی از نی ریز متداول بوده است، بخصوص در قالیچه های ریز بافت از آن استفاده می شود .
رشته های تار در دستبافی تمام پشم و نیز در آنها که ریشه ابریشمی دارند ،رنگ نمی شود ؛ بنابراین رنگ طبیعی پشم ریشه همیشه نمایان است.بخش اعظم قالیهای عشایری دو پوده ،و نزدیک به نیمی از قالیهای روستایی یک پوده است که اغلب به صورت رنگ شده در بافته ها مورد استفاده قرار می گیرند .به همین جهت بیشتر قالیهای قشقایی ،بهارلو و عرب دارای پود قرمز رنگ و بیشتر پود قالیهای نی ریزی به رنگ سفید و پود آباده ای ها به رنگ آبی و پود لری به رنگ مشکی و قهوه ای و خرمایی است.
واحد اندازه گیری طول در بین عشایر قشقایی قل است که از نوک انگشتان تا آرنج بافندگان حدود 50 سانتی متر است.ابعاد قالیهایی که عشایر برای بازار بخصوص منطقه گرمسیری تولید می شود به اصطلاح شش قل ،یعنی حدود 30×60 یا 1.5×3 متر است.
اسلوب بافت فرشهای فارس در هر ایل و طایفه (و البته در تقسیمات فرعی طایفه ای) و در هر ناحیه فرق می کند؛ این نیز هست که تفاوتهای اسلوبی به نوع و ساخت دستبافت هم بستگی دارد با اینهمه، در سرتاسر این اقلیم، بافندگی در انحصار زنان است و جز گبه های دورو جملگی دستبافتها بر دارهای زمینی / افقی بافته می شود؛ در چند دهه اخیر شماری اندک از کارگاههای بافندگی تجارتی به دار عمودی روی آورده اند.
قالیها و قالیچه های فارس عموماً دو پوده است مگر گبه که قاعدتاً هم پرز بسیار بلند و هم بیش از دو پود؛ اگر جز این باشد فرش را قالی – گبه خوانند که به طرح و نقش گبه است ولی دو پود بیش ندارد و به همین سبب معمولاً فاقد نرمی و لختی گبه اصل است.
در بخش اعظم گلیمهای فارس پودهای رنگی – که در هر دو رویه دستبافت نقشها را پدید می آورند – به اسلوب منقطع بافته می شوند و، لاجرم، شکاف باریکی هر پاره رنگ را جدا می کند.
شماری اندک از گلیمهای لری را به شیوه ای بافته اند که پودهای رنگی گرداگرد تار همجوار پیچیده و شکاف میان پودهای منقطع را به هم دوخته است.
گلیمهای فارس دامن های پهنی در سر و ته دارد که آنها را شبکه زنی گویند و به طرح و نقشی که با طرح و نقش زمینه گلیم فرق دارد.
پهنای شبکه زنی به تناسب اندازه گلیم و کیفیت و ظرافت بافت فرق می کند.
شبکه زنی گلیمهای قشقایی اکثراً آراسته به نوارهای شطرنجی ونی یا نوارهای گلیمبافی است که نقوش پیوسته پر و خالی زینت بخش آن است؛ نوارهای ونی همواره به اسلوب سوزن دوزی دو لایه و دو رو بافته می شود که ودهای رنگی در هر رویه معکوس روی دیگر است؛ میان نوارهای منقش یا چند نوار باریک یکرنگ قرار می گیرد یا نوارهایی با نگاره های مکرر ریز نقش دورنگ به شیوه نگاره سازی مثبت و منفی.
لرهای فارس عموماً نوارهای باریک رنگارنگ را پیاپی می بافند و گهگاه نوارهای ونی را در شبکه زنی گلیمهای خود به کار می آورند.
از انواع دیگر فرشهای بی گره، جاجیم را نام باید برد که برخلاف گلیم – که تارهایش دیده نمی شود – به مدد تارهای رنگارنگ نقش می پذیرد، و گاه نیز تار و پود هر دو نقش آفرینند.
به اقتضای مسیر قائم تارها، طرحهای جاجیمی همواره راه راه قائم است و هر نوار به یک رنگ، مگر آن که از پودهای رنگی هم بهره برده باشند که در این صورت بخشهایی از هر نوار به شکل چهار گوشها یا سه گوشهای دو رنگ در می آید.
جاجیمهای فارس را در دو قطعه باریک جدا از هم می بافند و سپس در امتداد قائم به هم می دوزند.
جز گلیم و جاجیم، که بافتن آنها کمابیش عمومیت دارد، انواعی دیگر از بی گره در فارس بافته می شود، به مقدار اندک و نه در همه جا.
از این شمار است جاجیم پر نقش به اسلوب پود پیچی و به بهره وری از پودهای اضافی بافته می شود، و دستبافتی بنام شیرکی مکملی که بر رویه آن نقشها را پدیدار می کنند در پشت دستبافت رها می شوند و ریشه وار آویز از عربهای یکجانشین در سر چهان و مردمان فارسی زبان همین ناحیه دست اندرکار شیرکی که طرح و نقش اغلب آنها شبکه سرتاسری لوزیهای رنگارنگ است، و گهگاه به همان گره بافته های ایلات عرب.
- طرحهای رایج نقشمایه ها و نگاره هایی که بیش از همه در قالیهای فارس به چشم می خورد به ده گروه منقسم است که ترتیب تقدم آنها در اینجا نشان دهنده میزان بسامدی و فراگیری آنها است.
این نیز هست که هر گروه را شاخه ها و گروههایی فرعی است و مشتقات بیشمار، که برخی چندان ساده و خلاصه شده و سبک و شیوه پذیرفته اند که اصل آنها را به نگاه نخست نمی توان بازشناخت.
گروههای اصلی ده گانه بدین شرح است: نگاره های مرغی و کله مرغی نقشمایه های گیاهی نگاره های بته ای نقوش جانوری (چهارپایان) مشتقات سواستیکا یا گردونه خورشید انواع گلها ستارگان شکلهای شطرنجی نقشمایه های دندانه دار برگ / ماهی سان آرایه های چهاربازویی میانه ترنجها - رنگ بندی - رنگرزی - ابعاد - توزیع جغرافیایی شیراز آباده نیریز بولوردی قالی های عشایری فارس - وضعیت فعلی - وضعیت فعلی - فهرست منابع و مآخذ ادواردز ،سیسیل ـ قالی ایران ـ ترجمه مهین دخت صبا ـفرهنگسرا ـتهران ـ1368 اشنبرنر ،اریک ـ قالی ها و قالیچه های ایران ـ ترجمه گروه مترجمین ـ تهیه و تنظیم جواد یساولی ـ فرهنگسرا ـ تهران ـ 1373 اشندبرنر ،اریک ـ قالی ها و قالیچه های شهری و روستایی ایران ـ ترجمه جمشید تولایی ـ محمد رضا نصیری ـ انتشارات یساولی چاپ اول 1374 پرهام ،سیروس ـ قالی بولوردی ـ شرکت سهامی کتاب های جیبی ـ تهران ـ1352 پرهام ، سیروس ـ شاهکار های فرش بافی فارس ـ انتشارات صداو سیمای جمهوری اسلامی ایران ـتهران ـچاپ اول 1375 تناولی ،پرویز ـقالیچه های شیری فارس ـنشر سروش ـ1354 نصیری ، محمد جواد ـ سیری در هنر قالی بافی ایران ـ انتشارات محمد جواد نصیری ـ تهران 1374 هانگلدین ،آرمن ـ قالی های ایرانی ـ ترجمه اصغر کریمی ـ فرهنگسرا ـ تهران ـ چاپ اول 1375 یساولی ،جوتد ـ مقدمه ای بر شناخت قالی ایران ـ فرهنگسرا ،تهران ،1370