فصل اول : خط مشی چیست؟
خط مشی یک جهت گیری کلی است که چگونگی عمل سازمانها و موسسات را در آینده مشخص می سازد.
خط مشی عمومی چیست ؟
خط مشی سازمانی :با بررسی سلسله مراتب سازمانی در می یابیم که برنامه ها تعیین کننده فعالیت های آینده هستند.در سلسله مراتب برنامه ها ،هر برنامه ،برنامه قبل از خود را تفسیرنموده،بسط می دهد و تعریف عملیاتی از آن ارائه می نماید .
استو نر سلسله مراتب برنامه ها را به صورت ماموریت یا هدف دوربرد ، اهداف کوتاه مدت ، استراتژی ، برنامه عملیاتی ترسیم می نماید خط مشی در سطح سازمان نوعی برنامه است که برای اجرای برنامه های همیشگی و تکراری کمک می کند.
راهنمای عمل برای ان گونه برنامه هاست .
خط مشی عمومی : تصمیم ها و سیاستهائی که بوسیله مراجع مختلف بخش عمومی ( مجلس ، قوای سه گانه و ...) که نماینده حفظ منافع عمومی اند اتخاذ می شود یا اقدامات هدفدار ، راه و روش انجام هدفها ی نظام ، بایدها و نبایدها و راهنمای عمل ، قلمرو خط مشی عمومی جامعه است.
اصطلاحات کلیدی در تعریف خط مشی : فرایند تبدیل و بیان اصول و اولویتهای سیاسی دولت به برنامه ها و فعالیتهایی است که به منظور دستیابی به تغییرات مطلوب اجرا می شوند.
تبدیل و بیان اصول : هیات حاکمه اصول و مبانی مشخصی برای اداره امور مملکت در ذهن دارند که در سطحی بالاتر از خط مشی قرار دارند ممکن است مکتوب نباشند و خط مشی ها ترجمه عملیاتی آنها باشد.
اصول: مفاهیمی کیفی اند که بوسیله خط مشی ها ترجمه و بیان می شوند.
اولویتهای سیاسی : خط مشی ها، اهداف هیات حاکمه را بیان می کنند .دولتها در تلاش اند تا از راه وضع خط مشی های مطلوب مشروعیت خود را تقویت نمایند.دولتها به همه ی خطمشی ها به صورت سیاسی نگاه می کنند ووجه اثر بخشی را بر کارآئی حتی در ارزیابی خط مشی ها ترجیح می دهند.
دولت : یک نهاد قانونی خط مشی گذاری عمومی است نهاد نهادهاست .
هر دولتی از جمعیت ، سرزمین ( ماهیت هر حکومت اگر نباشد دولت تشکیل نمی شود تشکیل نمی شود) تشکیل شده است .
حکومت از : 1- رهبری 2- رژیم سیاسی 3- ارگانهائی که عمل حکومت را بعهده دارند تشکیل شده است که همان دولت است.
برنامه ها و فعالیت : برنامه هاراه رسیدن به اهداف اند دولت برای این که بتواند خط مشی های خود را اجرا کنداز طریق برنامه ها به هدف کوتاه مدت تبدیل کرده و راه رسیدن به انها را تعیین می کند .
برنامه ها دارای بعد زمانی بوده و نتیجه گرایند .
تغییرات مطلوب خط مشی تصمیمی بلند مدت است کهه در پاسخ به مسائل اتخاذ گردیده است اما این پاسخ از طریق ایجاد تغییر، مسائل را حل می کند .
تغییری که وضعیت ناهنجار را رفع کند تغییری مطلوب ودر صورتی که بر وضعیت نامطلوب بیافزایند نا مطلوب خواهد بود .
محاسن و منافع خط مشی گذاری: خط مشی گذاری نوعی برنامه ریزی محسوب می شود که برای تحقق بخشیدن به اهداف عالی یک چارچوب معین ارائه می کند .
احتمال رسیدن به هدف از طریق تعیین اولویت ها و تخصیص منابع افزایش می یابد.
مبانی ارزشی و هنجاری جامعه را تحکیم می بخشد.
در پیش بینی و توجیه رفتار افراد جامعه و سازمانها موثرند.
اقتدار سیاسی و مشروعیت هیات حاکمه از طریق خط مشی ها افزایش می یابد.
به افزایش سرعت توسعه و رفاه عمومی کمک می کند .
مسائل عمومی از طریق خط مشی ها امکان پذیر است.
رابطه بین دولت و حکومت از طریق خط مشی ها امکان پذیر است .
فرایند خط مشی گذاری عمومی : شناخت ودرک مسئله : عوامل بی شماری ممکن است در معرفی و ارائه یک مشکل به عنوان مشکل عمومی نقش داشته باشند از میان این عوامل می توان به تاثیر مطالعات ، سخرانیها، اجتماعات ، گزارشهاو..............
اشاره کرد که به نحوی نیازها و کمبودهای شهروندان را بیان و به دنبال آن ضرورت پی گیری و اقدام از سوی نهادهای دولتی احساس می شود.
طرح مسئله در سازمانهای دولتی : بعد از شناخت مسئله به عنوان یک مشکل عمومی ضرورت حل مسئله به سازمانهای مختلف دولتی که متولیان جامعه در حل و فصل مشکلات اند مطرح می شود تا برای یافتن راه حل و جوابگوئی به خواستها و انتظارات عمومی اقدامات اجرائی خودرا شروع کنند.
تهیه و تدوین خط مشی عمومی : در این مرحله نیاز به رفع مشکلی احساس شده کارکنان سازمان سعی دارند به راه حل مطلوب برای حل مشکل دست یابند و با در نظر گرفتن تمام جوتنب مسئله به تهیه و تدوین خط مشی عمومی به صورت قانونی و مدون جهت اجرا باید ارائه شود.
قانونی کردن و مشروعیت بخشیدن به خط مشی عمومی : بعد از انتخاب راه حل اصلی نوبت به قانونی کردن خط مشی می رسد تا باطی مراحل قانونی خود مجوز اجرای آن را بر اساس نظام موجود اخذ نماید و با توجه به ابعاد مسئله و فراگیر بودن و نبودن آن دادگاهها و سازمانهای اجرائی منفردا یا جامعا بر مشروعیت خط مشی تاکید و آنرا برای اجرا آماده سازند.
ابلاغ و اجرای خط مشی: بعد از این که خط مشی برای اجرا مجاز شناخته شد توسط مراجع به واحدهای سازمانی برای اجرا ابلاغ می شود .
اجرای دقیق خط مشی تابعی از سازماندهی نیروها ، امکانات ، هدایت مدیران و..............است.
ارزیابی خط مشی : با اجرا ی خط مشی فعالیتهاو عملیات خاتمه نمی پذیرد و ارزیابی جهت پاسخگوئی به مشکل عمومی باید به دقت به اجرا گذاشته شود که آیا مشکل برطرف شده یا یک مسئله جانبی دیگری بوجود امده است مراحل فوق به طور جدا از هم طی نمی شوند بلکه به صورت فرایندی پویا و دارای ارتباط چند سویه با هم شکل می گیرند.
اجزای خط مشی : اهداف خط مشی : همان مقاصد اصلی خط مشی اند که بر چشم اندازها و اهداف بلند مدت تاثیر گذار است .
اهداف همان چیزهایی هستند که خط مشی ها برای آنها بوجود آمده اند .
ابزار خط مشی : روشهائی که از طریق آنها اهداف کسب می شوند فعالیتهائی که در حین اجرای خط مشی ها بکار گرفته می شوند .
یک هدف ممکن است بوسیله چندین ابزار اجرا شود تنها از طریق تشخیص بین اهداف و ابزار است که هر کسی می تواند کارآئی نسبی ابزارهای مختلف را ارزیابی کند یا بالعکس ممکن است یک ابزار منحصر به فرد بر روی چندین هدف خط مشی گذاری اثر بگذارد.
ویژگیهای خط مشی عمومی : مسائل و مشکلات عموم مردم را مورد توجه قرار می دهد.
توسط مقامات نظام سیاسی قانون گذاران ، هیات دولت و...................دفع و اجرا می شود.
ارزشها و هنجارها تعیین کننده خط مشی عمومی اند که آنرا به صورت قانون در می آورند.
منافع و مصلحت مردم و عامه را در نظر دارند.
تعیین کننده حدو مرزها هستند، برای تخصیص دهندگان منابع تعیین تکلیف کرده و خط وسیر مجریان را مشخص می کنند .و..........
استمرارداشته و در طول زمان جریان دارند.
تصمیم هابرای حل مسائل آنی اندکه فقط برای مسائلی که یکبار اتفاق افتاده اتخاذ می شوند ولی خط مشی ها در قید زمان نیستند .
خط مشی ها بنای عمل مجریان و عموم ند ، منعطف و پویا هستند تا عمر کم آنها جامعه را با بی ثباتی مواجه نکند.
آینده نگری و پیش بینی های صحیح ، توجه به زمان و مکان و ظرفیت تغییر و اصلاح در خط مشی سبب می شود پویایی لازم در آن وجود داشته باشد.
ویژگیهای خط مشی خوب : خط مشی خوب در ابتدای امر،یک فعالیت ذهنی است .
در ابتدای امر باید مدل حل مسئله به صورت ذهنی ایجاد گردد ،دستورالعملی باید تنظیم شود و مسئله ای که باید با تغییر خط مشی حل شود باید در شروع کار روشن گردیده ، جوانب دور و نزدیک آن مورد ملاحظه قرار گردد.
خط مشی خوب با اهداف سیستم ظهور پیدا می کندواجرامی شود .
خط مشی با اهداف وزارتخانه ها در ارتباط می باشدگرچه ممکن است باعث ایجاد وزارتخانه ها یا سازمانها ی عمومی شود.
خط مشی خوب باید دقیق باشد برای تدوین انها از شواهد و اطلاعات صحیح و پایه و کمی و کیفی بهره جست و برای تجزیه و تحلیل آنها باید عقلایی ، جامع و دقیق بود.
خط مشی خوب ، اخلاقی است.
این خط مشی ها بر احترام و همگرایی کارگزاران دولتی و حسن رابطه ها تاکید دارند و بر پایه نفع رساندن به مردم و تکریم آنان استحکام می یابند.
خط مشی خوب شفاف وروشن بایدباشدورابطه ای شفاف بابالاتروپایین ترخود خط مشی خوب بایدقابل فهمیدن باشد،شفافیت خط مشی به آن کمک می کندوبایدازجملات طولانی تاحدممکن خودداری کرد.
خط مشی خوب برای تغییروبهبودبازاست،درزمان ومکان مناسب نوشته شده وامکان دسترسی به آنهابرای اصلاح وتغییراست.
خط مشی خوب به موقع است،به چالش های پیش آمده وتغییرات پاسخ می دهد،باعث اتلاف وقت وافزایش هزینه نمی شود.
خط مشی خوب توانایی تطبیق رادارد،چالش هاراپیش بینی وباتغییرات محیط عملیاتی تطیبق می یابند.
سطوح خط مشی گذاری: خط مشی های اصلی:خط مشی هاسطوح عمومی خط مشی های مقاصداصلی واولویت های کشوررانشان می دهد،ازلحاظ تعدادخیلی کم بوده وازلحاط وسعت بسیارگسترده اندمانندعدالت،امنیت،آزادی...
خط مشی های استراتژیک:سطح میاتی خط مشی گذاری ،چگونگی اجراب دستورات اصلی درسازمان درتعقیب خط مشی هاودستورات اصلی هستند.
خط مشی های عملیاتی:اغلب قلمرومحدودی دارند،مبانی عمل وزارتخانه وموسسات اندومسولیت های سازمان وموسسات محدودی رانسبت به مردم انجام وبه صورت کتابچه راهنماودیگرمنابع جمع آوری می شود،مشخص می کندچه فعالیت هایی بایدانجام شود.
ارکان خط مشی گذاری:خط مشی رشته ای میان رشته ای محسوب که درچندرشته مدیریت،علوم سیاسی واجتماعی رشددارد.خط مشی گذاری عمومی رادولت درعمل نام نهاده اند.
سه رکن مهم خط مشی گذاری عمومی: مرجعیت:معمولاکنش وواکنش های دولتی درمسیرمرجعیت صورت می گیردتصاویری ازواقعیت هستندکه سیاست هاباارجاع به آنهامعنامی یابند.خط مشی گذاران برای دفاع ازچرایی شکل گیری خط مشی به مرجعبت آن خط مشی اشاره می کنند.مرجعیت کلی حاکی ازارزشهای اساسی جامعه که هرجامعه بدان وسیله خودرابرای دیگران تعریف وترسیم می کند.
واسطه گری وواسطه ها:واسطه هارابط بین مردم ومرجعیت هستندکه مسایل ومشکلات حال وآینده مردم راتشخیص،درک وبه مرجعیت بیات می کنند،حتی راه حل های خودرابرای حل مسئله پیشنهادمی کنند.نمایندگان مجلس نمونه ای ازواسطه هاست.
چرخه خط مشی گذاری:بیشترین خط مشی گذاری عمومی درچرخه خط مشی گذاری است،ازتشخیص دریافت مسئله ،طراحی ،اجراوارزیابی واصلاح وتغییروخاتمه خط مشی درچرخه خط مشی می گنجد.
خط مشی هادرعمل چه کاری انجام می دهند: خط مشی هاراهنمای عمل هستند،تصمیم گیری رابهبود می بخشند.
باعث تمرکز دولت روی حیطه های مهم می شود،نشان دهنده اولویت اند،موسسات راراهنمایی می کنند(چگونه تغییررابه کاربرند،باچالش هابرخوردکنند،ازهدررفتن منابع جلوگیری می کنند،باعث صرفه جویی درزمان وهزینه می شوند) ضرورت تغییرراتوضیح می دهند،هرگونه تغییررادرراستای تامین اهداف عالی روشن می کنند.
ریسک رامدیریت کرده وخطرتصمیم رابه حداقل می رساند.
مرکزمطالعات خط مشی : خط مشی گذاری یک عمل حرفه ای است که پای خودراازحوزه مدیریت علوم اجتماعی وعلوم سیاسی فراترگذاشته ودرحال پیوند زدن مدیریت علوم اجتماعی وسیاسی است وبه میدان وعرصه ای برای رقابت سیاستمداران وتبدیل هرکدام با فنون ومهارت های جدید درتلاش اندسیاست گذاری به حرفه ای تبدیل شده که نیازمندمجموعه ای ازفنن وتخصص هاست لذانیازمندستادی است که به طورتخصصی وحرفه ای به مطالعات مربوط به خط مشی بپردازد: مطالعه ودرک وشناخت نیازها ومسائل حال وآینده مردم به صورت عینی،علمی ومنظم ارزیابی دولت درعمل تاثیرخط مشی هارادرعمل بلندمدت وکوتاه مدت بایدمطالعه کرد.
استفاده ازشواهدعیتی برای دستیابی به نتایج متمرکز وزارتخلنه هاوموسسات برای بهبودمهارت های خط مشی گذاری کمک می کند.
ازطریق ارزیابی منظم به تجربیات دست یابند.
مشاورحرفه ای به خط مشی گذاران به هنر..
خط مشی گذاری حرفه ای: مطالبات روبه فزونی شهروندان گروه های درگیرخط مشی سیاست مداران ومتغیرهای موثربرخط مشی های دولتی محیط پیچیده ای راایجادنموده است.سرعت تغییرات،عمق تغییرات و...موجب شده این وضعیت برروی تشخیص ودرک مسئله عمومی،دریافت اطلاعات صحیح ودقیق ،ارزیابی راه حل های ممکن حتی برنحوه ای اجراتاثیربگذارد.
خط مشی درچنین شرایطی به دنبال شواهد بهترداده های دقیق تر واطلاعات جامعتر درمورد مسائل و راه حلها می باشد.دولت بدون خط مشی گذاری حرفه ای تمی تواندسیاست هایی اتخاذ کند که درچنین شرایطی به اهداف ومقاصدتعیین شده برسندکه باتمرکزبر بررسی دقیق وگروهی (گروه های حرفه ای ،بررسی های دقیق جهت خلاقیت ونوآوری ...صورت می دهند) پیوستگی حوادث یادگیری (سمینارها،گفتگوی آزاد،راه های یادگیری) حوضچه های دانش (تشویق کردن شهروندان،به اشتراک گذاشتن اطلاعات ودانش) به کارگیری کاربردی ترین خط مشی هابرای خط مشی گذاری حرفه ای دنبال می شود.
فصل دوم : رویکردهای خط مشی : تجزیه وتحلیل خط مشی:برای تجزیه وتحلیل خط مشی بین دومرحله ازفرایندخط مشی گذاری تغییرقائل می شد: شکل گیری خط مشی :دراین مرحله گزینه های مختلف خط مشی موردبررسی قرارگرفته ویک گزینه ازمیان سایرگزینه هاانتخاب گردیده وتصمیم به اجراگرفته می شوددراین مرحله بین تجزیه وتحلیل خط مشی وخط مشی گذاری تفکیک قائل می شویم .تجزیه وتحلیل دراین مرحله ،فرایندرسیدگی به موضوعات وگزینه ها،مقابله ومقایسه طرح هاوگزینه های پیشنهادی است ولی خط مشی گذاری روشن می نمایدبه چه اهدافی بایدبرسیم وچه اقداماتی راباچه ابزاری بایدصورت داد.
اجرای خط مشی:این مرحله،اجرای خط مشی هایی است که درمرحله شکل گیری خط مشی مشروعیت یافته اند،تحلیل گرخط مشی برروی نحوه ی اجرانظارت می کند.کسانی که این دوفرایندرااجرامی کنندممکن است ازخط مشی گذاران ،تحلیل گران ویامجریان خز مشی باشند.فردی که خط مشی راتحلیل می کندممکن است خودآن رانیزاجراکنددرآن صورت فردنقش های متفاوتی راایفامی کند نقش تحلیل گرخط مشی: تحلیل گرخطمشی مسوولیت های متعددی درقبال مشتریعارباب رجوع،منافع عمومی،عدالت،دولت،قانون،کارائی وخودخط مشی دارد.اوبرای تحلیل بایدازداده های کمی وکیفی استفاده نمایدباکمک گرفتن ازرویکردهای مختلف روشهای مناسب راپیداکرده وبه کارگیرد.نقش خط مشی گذارانتخاب است امانقش تحلیل گروادارکردن خط مشی گذاربه انتخاب یک گزینه مشخص استکه این کارراازطریق بررسی گزینه های متعددونشان دادن سودوزیان گروه های مختلف مرتبط باخط مشی ومیزان دستیابی به اهداف صورت می گیرد.تحلیل گران خط مشی می توانندنقش مهم درصحت فرایندخط مشی گذاری ایفانمایندوبه خط مشی گذاران دراتخاذتصمیمات کمک نمایندوبه عنوان یک مشاوره داخلی وخارجی سیستم ایفای نقش کنندوهردوجنبه مردمی وفنی بودن خط مشی گذاری راانجام می دهند.
درمدل واینرووینینگ درفرایندتجزیه وتحلیل خط مشی 7مرحله وجودداردکه 3مرحله مربزط به تجزیه وتحلیل مسئله و4 مرحله مربوط به تجزیه وتحلیل راه حل است: -1شناسایی ودرک مسئله :خط مشی گذارممکن است بواسطه یک چالش عمومی درجامعه درموقعیت خط مشی گذاری قرار گیرددراین وضعیت مسئله توسط تحلیل گرپایه شناسایی می شودوآنچه موجب بحران درجامعه وخدشه وارد شدن به نظم عمومی شده روشن گردد.
-1شناسایی ودرک مسئله :خط مشی گذارممکن است بواسطه یک چالش عمومی درجامعه درموقعیت خط مشی گذاری قرار گیرددراین وضعیت مسئله توسط تحلیل گرپایه شناسایی می شودوآنچه موجب بحران درجامعه وخدشه وارد شدن به نظم عمومی شده روشن گردد.
2-شناسایی اهداف(نیازهاوفشارها):پس ازفهم مسئله تحلیل گربایدتعیین نمایدهدف ازحل مسئله وکاستن ازتهدیدچیست؟یعنی پس ازاتخاذخط مشی واجرای آن چه تغییراتی دروضعیت پیش می آید؟
3-انتخاب روش حل مسئله:پس ازدرک مسئله وشناخت دقیقی ازآن مسئله برای حل شدن بایدچاره ای اندیشیده شودومسائل برای حل شدن نیازمندرویکردی تخصصی اند.مسائل هرحوزه رابایدباروشهای همان حوزه تحلیل وحل کرد.موضوع بیکاری درحیطه علوم اجتماعی است.
4-انتخاب معیارارزیابی:دراین مرحله باتوجه به اهداف خط مشی وروش حل مسئله که قبلاروشن گردیده اندمعیارهای مرکزی مسئله بایدتعیین گردندنتایج مطلوب ونامطلوب روشن شودیعنی اثربخشی منابع وهزینه ،عدالت،قانون...موردتوجه قرارگیرد.
5-شناسایی وجستجوی گزینه ها:خط مشی گذاریاتحلیل گرنیازمندگزینه های خلاق وجدیدی استکه بتواندمسئله راحل کند.قبل ازقطعی شدن هرخط مشی عمده وکلان بایدبه تعدادکافی گزینه های مختلف راپیشنهادوبررسی نمایدکه کافی بودن تعدادگزینه هاتابع زمات وشدت مسئله است ولی آنچه مهم است عدم غفلت تحلیل گرازایجادتنوع درگزینه های اولیه برای حل مسئله است.
6-ارزیابی راه حل ها:تحلیل گران خط مشی میزان انطباق راه حل هاراباتوجه به اهداف کوتاه مدت وبلندمدت موردارزیابی وقضاوت قرارمی دهندیعنی باتوجه به ضروروت حل مسئله ومنابع خط مشی چگونه می توان این راه حل رااجرانمودچراکه خط مشی قابلیت اجرایی نداشته باشدنمی تواندمسئله راحل کندلذاامکان اجرایی بودن راه حل مهم است.تحلیل گران بایددرازیابی راه حل هاتوجه نمایندکه اجرای راه حل مسئله جدیدی راایجادننمایدوبه پیچیده ترشدن آن منجرنشودگاهی اوقات راه حل هاموقتی بو ده وصرفاعلائم ظاهری مسئله راازبین می بر ندوباشدت بیشتری سرازجاهای دیگردرمی آورد.
7-توصیه راه حل ها:انتخاب یک راه حل ازمیات راه حل های مختلف باتوجه به محدودیت های سازمان،معیارها،میزان تحقق اهداف...
کوددانشمنددیگری است که مراحل تجزیه وتحلیل خط مشی راباتاکیدبرآینده به صورت 5مرحله بیان می کند: 1.تحقیق وجستجوی گزینه ها 2- پیش بینی آینده 3- مدل اثرات گزینه ها 4- ارزیابی،مقایسه 5- رتبه بندی گزینه ها مدل بیکمن وهمکاران: بیکمن درتحلبل مسایل عمومی تحت عنوان مراحل تحقیق درمسائل اجتماعی برای تفکیک مسائل عمومی ازسایرمسائل چندمعیارمشخص خودومدعی بودهرمسئله ای این 4ویژگی راداشته باشدیک مسئله اجتماعی فلمدادمی شود؟
1-تاثیرمنفی یک پدیده روی رفتارمردم 2-تعدادافراددرگیردرمسئله 3-شدت وضعف پدیده درارتباط باسایرپدیده ها 4-اجماع وتوافق عمومی که رابطه مستقیمی بامسئله عمومی دارندهرچه شدت آنهابیشترباشدمسئله به طورجدی تری مسئله عمومی شناخته می شود.
مراحل 6 گانه تجزیه وتحلیل خط مشی ازدید بیکمن: شناسایی وتعریف مسئله:مسئله شرایط پیش بینی شده ای که بدون اصلاح باعث عدم رضایت می شودتحلیل گرمی پرسدآیاممسئله ای وجوددارد؟سپس درتلاش است مسئله رابصورت معنی داری بیان نماید،محدوده مسئله رامشخص ،افراددرگیروافرادی که تحت تاثیرقرارمی گیرندتشخیص افراددرگیرخط مشی به شناسایی افکارموافق ومخالف وراه حل آن کمک می کند.
دام های سرراه تعریف مسئله خط مشی عمومی:جستجوبرای راه حل های ساده وتکراری ،تصوراینکه همه مسایل نیازمندراه حل عمومی اند،جابه جاشدن ارزشهای فردی ،جمعی،...
برقراری معیارهای ارزیابی:معیارهای ارزیابی باتوجه به علائق عمومی ونوع مسئله بدست می آینددربرفراری معیارهای ارزیابی اهداف خط مشی شناسایی وتشخیص داده می شوندتحلیل گربایدارزشها،اهداف بلندمدت،عینی راشناسایی نمایدازطریق شناسایی اهداف خط مشی وتشخیص معیارهای اصلی مسئله ،راه های ارتباط آن باگروه هاوافراددرگیرخط مشی نتایج مطلوب ونامطلوب موردتحلیل قرارمی گیرندهرچه معیارهای ارزیابی دقیق تروباتوجه به اهداف خط مشی وافراددرگیروضع شونداحتمالادرارزیابی به نتایج بهتری خواهیم رسیدموارداستفاده تحلیل گران درارزیابی خط مشی ازقبیل اثربخشی ،کارائی،بهره وری،برابری عدالت...
1-شناسایی خط مشی های جایگزین:دراین مرحله با در نظر گرفتن مسئله محدوده وسیعی از گزینه ها مورد ملاحظه قرار می گیرد از طریق مشورت با متخصصان، طوفان مغزی، تکنیک دلفی، سناریو نویسی و تعریف مجدد مسئله خط مشی هاو جایگزینهای آنها تعیین می گردد.
2-ارزیابی خط مشی های جایگزین: پس از ارائه خط مشی های مختلف تعدیل گر با انتخاب روشهای مناسب به ارزیابی خط مشی می پردازد.
ودر پی آن است که کدام گزینه نتایج مورد انتظار را تامین خواهد نمود .
گزینه هائی که از حداقل شرایط برخوردار نیستنددر ابتدای کار حذف گردیده و بر روی گزینه های دیگر متمرکز می شود .
یکی از تکنیکهای تصمیم گیری درخت تصمیم گیری است وقتی مسئله بیش از یک راه حل دارد این تکنیک کمک می کند که گزینه های منطقی مسئله بهتر بررسی شود.
آشکار سازی و تشخیص اولویت گزینه ها : پس از ارزیابی نقاط ضعف و قوت هر گزینه روشن گردیده و تحلیلگر از طریق خلاصه کردن اطلاعات واعلام نتیجه با استفاده از ماتریس گزارشات ، لیستها، جداول، و نمودار ها خط مشی هائی که بیشترین امتیاز را دارند انتخاب می کند ودر اولویت قرار می دهد.
البته ،قابلیت انعطاف خط مشی با شرایط، میزان پذیرشمجریان و سیاستمداران ، توانائی های مالی و پشتیبانی برای اجرا ی خط مشی هم در انتخاب خط مشی بهینه موثرند.
اجرا،نظارت و ارزیابی خط مشی: کار تحلیل گر با انتخاب گزینه برتر به پایان نمی رسد بلکه ازوی انتطار می رود در ترسیم برنامه اجرا ، نظارت حتی پس از اتمام آن نیز مشارکت داشته باشد.
قابلیت اجرای خط مشی ، واکنش مجریان و آیا اینکه خط مشی به طور کامل اجرا شده است از فعالیتهای پس از انتخاب گزینه برتر است.
مقایسه مراحل حل مسئله و محدودیتهای بخش عمومی تفاوتهای تحقیق سنتی با تجزیه و تحلیل خط مشی روشهای تحقیق در خط مشی گذاری : مطالعه موردی : مسائل در بخش عمومی چند وجهی بوده و همچنین محدوده دانش خط مشی عمومی محدود بوده و ساختارمند نیست یعنی بهترین راه حل برای حل مسایل عمومی وجود ندارد و نمی توان مدعی شد با یک متدولوژی انتظار داشته باشیم کلیه مسایل عمومی را حل کنیم .
موردکاوی یا روش هاروارد مسائل را به واقعیات متصل می نماید، تکنیکهای تجزیه و تحلیل خط مشی در یک زمینه واقعی به کار گرفته می شوند و زمینه را برای انواع تکنیکهای مورد نیاز فراهم می کند و اجازه می دهد چندین رویکرد را برای حل مسئله تحلیل گران خط مشی به کار گیرند و با مطالعه فرایند پدیده و ارتباط آن با سایر پدیده ها شناخت مناسبی از پدیده ایجاد نمایند.
اقدام پژوهشی : استفاده از این روش تحقیق به منظور یافتن راه حل یک مسئله است براساس مشارکت پژوهشگران و جامعه مورد پژوهش در کلیه مراحل صورت می پذیرد .شامل سه فرایند گردآوری داده ها و انعکاس به جامعه مورد تحقیق – برنامه ریزی برای اجرا .
هدف حل یک مسئله خاص است نه کمک به توسعه علم .
روش ارزیابی برنامه : ارزیابی برنامه وقتی انجام می شود که خط مشی قانونی شده و غیر قابل تغییر باشد .
اطلاعات لازم جمع آوری گردیده و مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و تحلیل گر براسا س نتیجه نهایی تصمیم گیری می کند این روش معمولا جهت بررسی میزان صحت اجرای یک برنامه در محیط واقعی به کار گرفته می شود .
مراحل ارزیابی :فرضیه سازی – نمونه گیری – طراحی و تحلیل است .
رویکردهای تجزیه و تحلیل خط مشی : رویکرد ارزشی ( هنجاری ) : تحلیل گر تلاش می کند تا قضاوت نماید خط مشی خوب است یا بد و چگونه باید باشد .
چه جیزهایی نباید در آن وجود داشته باشد این معیارها از سیستمهای ارزشی تحلیل گر بدست می آید .
سیستم ارزشی هر مکتب با هر مکتب دیگر متفاوت است تحلیل گر روشن می کند با کدام معیار ارزشی خط مشی را مورد قضاوت قرار دهد این رویکرد به خصوص در مراحل شکل گیری خط مشینقش مهمی ایفا می کند نماینده یک سیستم ارزشی وضعیت خط مشی وآثار آن را از دیدگاه مکتب خود مورد بحث قرار می دهد و وجوه آن را روشن می نماید.
رویکرد فرایندی : در رویکرد فرایندی خط مشی حاصل یک فرایند است یک مسئله از چند مرحله یا گذرگاه عبور می کند و یا طی عملیات خاصی خط مشی تولید می شود فرایندها نشان دهنده انجام سلسله ای از اقدامات و مجموعه ای از فعالیتهاست که با نظم خاصی به هم وابسته بوده و فعل و انفعالات هر مرحله نیز مشخص است در این رویکرد پیش از آنکه محتوای خط مشی مورد بررسی قرار گیرد متدولوژی مورد بحث قرار می گیرد.
رویکرد علمی – تجربی : این رویکرد خط مشی را آنگونه که هست تحلیل و تفسیر می نماید نه آنگونه که باید باشد در حقیقت مقابل رویکرد نجاری است و گرایشی به دخالت دادن معیارهای ارزشی در خط مشی نیست و هم چنین رفتار افراد درگیر خطمشی اعم از خط مشی گذاران ، مجریان ، مردم و...........
باید در کلیت و جامعیت آن مورد مشاهده قرار گیرد .این رویکرد گرایش به رویکرد رفتار گرایی دارد علت رفتار انسان را محرکهای محیطی می داند این دیدگاه به صورت علمی به تحلیل حوادث می پردازد.
رویکرد فرا علمی – فرا تجربی : در این رویکرد انسان به وسیله تجربه خصوصی و قضاوت شخصی می تواند به ماهیت پدیده ها پی ببرد این رویکرد می کوشد رویدادها و پدیده ها را آنگونه که شخص آنها را تجربه می کند بی آنکه به مفاهیم از پیش ساخته روشهای علمی و اندیشه های نظری متوسل می شود افراد با توسل به شم خود می توانند روند حادثه ایرا پیشگویی کنند طرفداران این رویکرد عقیده دارند انسان نوعی ظرفیت و توان نهادی دارد که به صورت بالقوه دراو نهفته و اگربه روش صحیح آن را بکار گیرد به ماهیت شناخت یدیده ها نزدیک می شود.
رویکرد تخصصی : این رویکرد ناظر به پاسخ به این سوال است که اساسا دانشمند خطمشی چه کسی است ؟
دیدگاه اول: تمرکز بر روش شناسی و ساختارخط مشی گذاری در این صورت هر فردی بتواند این ساختار را به خوبی یادگیرد و به کار ببرد تحلیل گر خوبی است یعنی خط مشی گذاری یک کار حرفه ای بوده که با استفاده از آموزش تکنیکهای مرتبط تجزیه و تحلیل می کند.
دیدگاه دوم : بیشتر روی محتوای خط مشی صورت می گیرد که صرفا آشنائی با اصول و ساختار خط مشی گذاری نمی تواند تضمینی برای یکک تحلیل خوب باشد تنها افراد متخصص در یک حوزه خاص صلاحیت دارند در یک حوزه تخصصی وارد شده و اضهار نظر نمایند.
رویکرد سیستمی : پدیده ها یا خط مشی را به صورت کلیت واحدی می نگرد و ماهیت سیستم را مستقل از ماهیت تک تک اجزای تشکیل دهنده آن می داند ماهیت کلی سیستم متفاوت از ماهیت اجزا بوده و توان سیستم نیز پیش از جمع جبری توان تک تک اجزاست.
در این رویکرد تحلیل گران خطمشی را خروجی یک سیستم می دانند که با توجه به ورودیها ، فرایندها ، خروجی ها ، بازخوردهاآن را تحلیل و تفسیر می نمایند یعنی مسائل و چالشهای عمومی نیازها و خواننده های مردم عوامل موجود در محیط اند که به عنوان ورودی سیستم مورد بررسی قرار می گیرند و تصمیمات و خز مشی ها به عنوان خروجی سیستم اند نحوه تاثیر گذاری این خروجی در قالب بازخورد مورد بررسی قرار می گیرد .
این رویکرد سیستمی نحوه تاثیر گذاری عوامل موجود محیط را بر روی خط مشی ها مورد بررسی و نتایج آن را تحلیل می کند اجزا را به صورت کل مورد تحلیل و تعاملات آن اجزا با محیط را تفسیر می کند .
رویکرد عقلانی اقتضائی: این رویکرد رفتار انسان را به عنوان یک تصمیم گیرنده عاقل بررسی می کند به این معنی که مهمترین انگیزه انسانها ، انگیزه اقتصادی است و راههایی را انتخاب می کند که بیشترین نفع اقتصادی را بهمراه دارد دراین رویکرد فرض برآن است که طرح مسائل زمانی صورت می گیرد که برای افراد منافع اقتصادی وجود داشته باشدیا این که منافع اقتصادی انها به خطر افتاده باشد خط مشی گذاران می کوشند تا بهترین پاسخ را که از نظر عقل درست است انتخاب نمایند دخالت دادن تحلیل هزینه – منفعت در تصمیمات وجه این رویکرد است وجه دیگر این رویکرد تصوری است که نسبت به محتوای خط مشی دارد .رفتار تصمیم گیرندگان را طوری تحلیل می کنند و تصمیمات را طوری اتخاذمی کنند که منافع آنان را تامین نماید دراین صورت می توان گفت خط مشی ها در راستای منافع عمومی نیست .
رویکرد کارکرد گرائی: در این رویکرد مسائل و روابط اجتماعی با موجودات زنده مشابه هستند رفتار موجودات زنده و جامعه را همانند یکدیگر تفسیر می کند همان طور که پدید آمدن رشد مسائل عمومی حیات جامعه را تهدید می کند با پدید آمدن بیماری هم در بدن موجود زنده تحلیل می شود وبسیج منابع و امکانات برای برطرف کردن مسئلهدر تلاش برای حفظ در جامعه مانند فعل و انفعالاتی است که بدن موجود زنده در دفاع از خود در برابر بیماری انجام میدهد.
رویکرد کارکرد گرائی از روحیه محافظه کاری برخوردار است و روابط اجزا و کل را به صورتی که تحلیل در راستای حیات سیستم و تداوم انباشد آنها روابط اجزا را از آن جهت بررسی می کنند که چه نقش و وظیفه ای در راستای هدف کل سیستم دارند کارکرد گراها در تلاش برای حفظ ارامش جامعه هستند با وجود روحیه محافظه کاری تغییر و اصلاحی را که سبب نظم و ثبات بیشتر در جامعه شود می پذیرند از تغیییرات آرام حاشیه ای و تدریجی استفاده می کنندتا به هدف خود برسند.
رویکرد ساختار گرائی : در این رویکرد کل به اجزای اصلی تشکیل دهنده آن تقسیم و وظیفه هر کدام از این قطعات ساختاری در رابطه با کل سیستم مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد همچنین روابط اجزا با یکدیگر تحلیل می شود تمرکز اصلی بر روی روابط اجزا و روابطی است که در درون سیستم رخ می دهد در صورتی که اجزا وظایف خود را به خوبی انجام دهند و هماهنگباشند کل سیستم در حالت تعادل قرار دارد قطعات ساختار مانند سیستمهای فرعی یک سیستم بازند.
رویکرد تضاد:این دیدگاه جامعه را مملو از ارزشهای مخالف می داند تغییرات مستمرو اختلافات وقتی روی می دهد که جامعه متشکل از گروهها و ارزشهای رقیب که به طور مستمر برای د ستیابی به منافع محدود و کسب قد رت و ثروت با هم در جدال و رقابت اند توزیع نابرابر امکانات فرصتهای اقتصادی باعث ایجاد تضاد و رقابت در جامعه می شود گروه کارگری در تلاش برای موقعیت اجتماعی و اقتصادی بهتر و گروه سرمایه داری با استثمارکار گران و کاهش دستمزد میخواهد همچنان مالک باشد طرفداران رویکرد تضاد ، تضاد و تغییر را اجتناب ناپذیر دانسته و آن را ضرورت جامعه می دانند و خط مشی را نتیجه تلاش گروهها برای تصرف کالاها و محصولات کمیاب می دانند و نگرشی منفی به بروکراسی دارند انها عقیده دارند دولت ابزار دست طبقه سرمایه دار و مالکان است.
مسله یابی عمومی ( فصل سوم ) مسائل عمومی و خصوصی : مسئله خصوصی گرفتاریهای خصوصی و شخصی که افراد را در راه رسیدن به هدفشان تهدید می کند فرد خودش را در شرایطی می بیند که ارزشها و منافع شخصی اش به خطر افتاده است .
مسائل عمومی شخصی نیستند تاثیر مهمی بر تعدادزیادی از عامه مردم داشته بر رفاه عمومی تاثیر می گذارد .
مردم نسیت به آن حساسیت نشان می دهند مسئله عمومی مورد توجه و علاقه مردم است اما مسئله خصوصی از پشتیبانی مردم برخوردار نیست مسئله عمومی مسلزم تصمیم گیری گروهی است و درباره مسائل فردی صحبت نمی کند مسئله عمومی مناقشه ای است حل مسائل عمومی و اتخاذ تصمیم ها و خط مشی ها باید با ارزشهای جامعه منطبق باشد.
مسائل عمومی ومسائل اجتماعی: یکی ازانواع مسائل عمومی مسائل اجتماعی است مسائل عمومی فراترازمسائل اجتماعی اند.مسائل اجتماعی ناشی ازروابط اجتماعی ناعادلانه ای است که ازترکیب ناموزون عناصرجامعه پدیدمی آیندامابعضی دیگرازمسائل هستندکه وضعیت عمومی راتحت تاثیرومردم ازآن اظهارنارضایتی ودولت برای آن خط مشی تعیین می کندامامسائل اجتماعی نبوده بلکه سیاسی ،اقتصادی و...بوده است.
مسئله عمومی تمام ویژگی های مسائل اجتماعی راداشته جزاینکه ناشی ازرزابط اجتماعی نباشندمثلازلزله،سیل،صادرات وواردات،ناکارآمدی دولت،به روز نبودن تکنولوژی همگی مسائلی غیرازمسائل اجتماعی ،اقتصادی،اداری اند.
راه های شناسایی مسائل عمومی ودیدگاه های دراین مورد: مصرف کننده نهایی خدمات عمومی:مردم درارتباط بادولت به عنوان مصرف کننده نهایی ممکن است دراشکال مشتری ،پرداخت کننده مالیات،تبعه آن کشورو...متبلورشوند.بعضی هاتشخیص مردم به عنوان دلیلی برای وجودمسئله عمومی می دانندیعنی سوال ازتوده مردم یکی ازراه های تشخیص مسئله عمومی است اماباتوجه به محدودیت های افرادافرادعادی جامعه ممکن است مسائل وجودداشته باشدکه نتایج آن برای افرادعادی جامعه ملموس نباشدبه وسیله مکانیزم های ساده قابل تشخیص نباشدیعنی توده مردم نتوانندآن راتشخیص دهند.مشکل دیگردراین دیدگاه وجوددارداین است که توده مردم معمولابه برطرف کردن آثارسوءیک کمبوددرزمان حال وکوتاه مدت که توجه دارندوکمتربه نتایج وراه حل های بلندمدت می اندیشند.
دیدگاه حقوقی:دراین دیدگاه مسائل عمومی همان مسائلی هستندکه درحقوق اساسی هر کشورتعریف گردیده اند.حقوق اساسی ،حقوق عمومی افرادراکه دولت مکلف به احترام آنهاباشدمشخص می کندحقوق اساسی دارای دوصفت عمومی،اساسی است عمومی یعنی نتایج آن به عموم افرادیک ملت مربوط است وازاساسی ترین مسائل مربوط به جامعه وانسان هاست.خط مشی گذاران باتوجه به حقوق افرادجامعه خط مشی هایی راوضع می کندکه تعیین کننده رابطه افرادوسازمانهاست .اخلال دراین روابط مسئله عمومی محسوب و سیاست گذاران نسبت به آن واکنش نشان می دهند.
تفاوت مدیریت دولتی وخصوصی:مدیریت دولتی درتلاش برای یافتن علایق مشترک است مشکلات ساختاری مستلزم اتخاذراه حل های سیستماتیک هستندوبرای رفع موانع برسرراه نیل به اهداف مشترک بایداقدامی جمعی صورت گیرد.درمدیریت خصوصی درشرایطی که مشکلات ساختاری وجودنداردوموقعیت عملیاتی خودرادردرچهارچوب فرصت های ومحدودیت هاتصویرمی نمایدمدیریت دولتی درتلاش برای آشتی دادن علایق مختاف ومتضادبرای حداکثرکردن نفع عمومی است امامدیریت خصوصی بالاترین انگیزه اش کسب سوداست.