دانلود تحقیق ضرورت حمایت از حریم خصوصی در تحقیقات جرایم سایبری

چکیده قانون جرایم رایانه ای مصوب 11/11/1388یکی از کامل ترین قوانین در زمینه جرایم مربوط به فضای مجازی و رایانه ای میباباشد.

انسان عصر حاضر، افزون بر دنیای فیزیکی، که از زمان خلقت خود با آن مانوس بوده و با شرایط و مقتضیات آن خو گرفته، به دنیای جدیدی به نام فضای سایبر پا گذاشته که از ویژگی های متمایزی برخوردار است.

این فضا توانمندی هایی برای پیشبرد بهینه امور در اختیار دارد که بشر را ناگزیر از به کارگیری بدون تبعیض و فراگیر آن در تمامی عرصه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، صنعتی، بهداشت و درمان و حتی نظامی کرده است.

انعطاف پذیری و سادگی بی نظیر در کاربری، حتی موانع سنی و میزان دانش و مهارت را نیز برداشته است.

بی تردید، این وضعیت بیم و امیدهایی را بر می انگیزد.

اما آن چه مسلم است این که بهره برداری صحیح و سودمند از این فضا مستلزم رعایت هنجارهایی است که تخطی از آنها میتواند باعث آسیب هایی شود و برخی از آن­ها حتی مستوجب جرم انگاری و مجازات گردند.

با این حال، چنان چه به کاربران، که مانند کودکی نوپا در این دریای بیکران رها هستند، آموزش های صحیحی داده نشود، هرگونه مقابله با هنجار شکنی های سایبری در جهت برقراری موازین اخلاقی سایبری، می تواند با ایرادات جدی حقوقی و اخلاقی مواجه گردد.

این نوشتار بر آن است با بررسی راهکارهای پیشگیری اجتماعی از جرایم سایبری، به عنوان شاخه های از پیشگیری از وقوع هنجارشکنی های مجرمانه سایبری، میزان کارایی آن را در نهادینه سازی هنجارهای اخلاقی سایبری مورد بررسی قرار دهد.

کلید واژه­ها: فضای سایبر، جرم سایبر، پیشگیری اجتماعی سایبری، هنجار های اخلاقی سایبری.

فصل اول کلیات مقدمه علم جرمشناسی در عمر یکصد ساله خود همواره در پی کشف عوامل جرم زا و شرایط موثر در بروز رفتار جنایی بوده تا به مدد آن و البته بهره گیری از تمامی تخصصهای علمی به روشهای درمان و اصلاح و تربیت بزهکاران دست یابد.اما نکته قابل توجه در این میان است که چنین تکاپویی تا اوایل دهه شصت و همزمان با پیدایش جرایم سایبری[1] صرفا در بستر دنیای حقیقی بوده است.هر چند که که نقاط مشترک در مطالعات تطبیقی جرایم فضای حقیقی و مجازی وجود دارد لکن باید گفت جرایم سایبری مرزهای مطالعاتی جدیدی برای جرمشناسان ایجاد کرده است زیرا این جرایم در سیر تحول خود ,نه تنها چالش مفهومی و مصداقی برای حقوق جزای سنتی ایجاد کرده بلکه ادبیات تخصصی خاص خود را نیز دارا هستند.

هرچند برخی بر این باورند که اصلاح قوانین سنتی جزایی پاسخگوی نیازها در برابر جرایم سایبری است در مقابل عده ای معتقدند دنیای مجازی دنیایی جدید است و مجرمان سایبر از لحاظ جرمشناسی از مجرمان عادی متفاوتند و مجازاتها و درمانهای متفاوتی را نیاز دارند.

پیشرفت تکنولوژی و علم و دست یابی بشر به فناوری اطلاعات و استفاده از رایانه و پیدایش دنیای مجازی دارای پیامدهای مثبت و منفی فراوانی برای بشر بوده است.

از جمله پیامدهای منفی آن، پیدایش جرایم رایانه ای بوده است.

در مورد جرایم رایانه ای تعاریف متعددی ذکر شده است برخی از این تعاریف عباتند از: پلیس جنایی فدرال آلمان در تعریفی از جرایم رایانه ای این چنین اعلام داشته است: «جرم رایانه ای در برگیرنده همه اوضاع و احوال و کیفیاتی است که در آن شکل های پردازش الکترونیک داده‌ها، وسیله ارتکاب و یا هدف یک جرم قرار گرفته است و مبنایی برای نشان دادن این ظن است که جرمی ارتکاب یافته است.

تاریخچه جرایم سایبری: جرایم سایبری از زمان پیدایش تا کنون، با سه نسل یا تیپ مواجه شده است.

دهه های 60 و 70 و اوایل 80 زمان حاکمیت نسل اول تحت عنوان جرایم رایانه ای است.

در این زمان در خصوص جرایم، محوریت بحث با رایانه بود.

از این رو تعداد توصیف های مجرمانه بسیار کم بود.

به تدریج در دهه 80 تا اوایل دهه 90 نسل دوم به مبان آمد.

بحث محتوا مورد استفاده قرار گرفت یعنی به موضوع جرایم داده و اطلاعات توجه شد.

از این رو نسل دوم تحت عنوان جرایم علیه داده ها مطرح شد.

پس از 4 یا 5 سال، حاکمیت نسل سوم که از آن به جرایم سایبری یاد می کنیم فرا رسید که ویژگی این نسل، تجمیع رایانه با مودم و مخابرات (اعم از ماهواره) با حالات شبیه سازی و مجازی سازی است.

در این نسل تأکید بر رایانه نیست بلکه رایانه خود وسیله ارتکاب جرم است.

جرایم نسل سوم در بستر ابر شاهراه های الکترونیکی ارتباطی و اطلاعاتی به وقوع می پیوندند.

اگر در چهار دهه حاکمیت جرایم رایانه، ما شاهد جرایم انگشت شمار بودیم؛ اما در فضای سایبر پنج دسته اصلی جرم وجود دارد که هرکدام بالغ بر چندین عنوان مادر و عمده می شوند و شاید تعداد مصادیق عمد و غیر عمد آن بالغ بر 200 عنوان مجرمانه شود.[2] اولین جرم سایبری در ایران به سال 1381 و ناظر به عمل دانشجویان برای اسکن اسکناس و پرینت رنگی از آن عطف شده؛ اما گزارش های غیر رسمی حاکی از این است که در دهه 60 تغییر نمرات درسی و تغییر برخی اسامی پذیرفته شده در کنکور 64 رخ داد[3] روش تحقیق روش تحقیق به صورت نظری و کتابخانه ای بوده و برای تطبیق مطالب از کتب مختلف و تحقیقات بنیادین گذشتگان و ترجمه متون و کتاب های مرتبط استفاده شده است.

بیان مساله چه راهکارهایی برای جلوگیری از جرایم سایبری وجود دارد؟

نقض حریم خصوصی در فضای سایبری چه معنایی دارد ؟

پلیس چه نقشی در پیشگیری از جرایم سایبری دارد؟

اهداف تحقیق هدف از ارائه این تحقیق بررسی ضرورت حمایت از حریم خصوصی افراد در تحقیقات جرایم سایبری می باشد.

فصل دوم ماهیت جرایم سایبری گفتار اول: ماهیت جرایم سایبری و چالشهای مرتبط با آن: پیوند و اتصال شبکه جهانی اینترنت به روشنی گویای این واقعیت است که ویرانگری و آسیب رسانی می تواند در یک لحظه سراسر جهان را فرا گیرد.سوء استفاده از فناوری های رایانه ای و اینترنتی می تواند امنیت ملی,آسایش عمومی و موجودیت یک جامعه را به مخاطره انداخته و تاثیرهای منفی بی شماری را بر زندگی افراد اجتماع تحمیل کند(وایلدینگ[4], 1379: 11).با کمی دقت در این خصوص می توان به این نتیجه دست یافت که اغلب مرتکبان جرایم سایبری را جمعیت جوان تشکیل می دهند[5].این مجرمان هم از ظرفیت جنایی بالایی برخوردارند و هم استعداد خوبی برای انطباق اجتماعی از خود نشان می دهند[6].

[7] افرادی که در شرایط عادی زندگی ,هیچ گونه تصوری از سرقت یا تجاوز به اموال دیگران ندارند,در مواجه با فرصت ها و موقعیتهای ارزشمندی که رایانه و اینترنت برای آنها مهیا نکرده,حتی لحظه ای دچار تردید احساس گناه یا تزلزل در تصمیم گیری نخواهند شد.در بیشتر جرایم سایبری خشونت وجود ندارد ,بلکه طمع,غرور یا دیگر ضعفهای شخصیتی قربانی است که در ارتکاب این جرایم نقش اصلی را بازی می کنند.[8] افرادی که در شرایط عادی زندگی ,هیچ گونه تصوری از سرقت یا تجاوز به اموال دیگران ندارند,در مواجه با فرصت ها و موقعیتهای ارزشمندی که رایانه و اینترنت برای آنها مهیا نکرده,حتی لحظه ای دچار تردید احساس گناه یا تزلزل در تصمیم گیری نخواهند شد.در بیشتر جرایم سایبری خشونت وجود ندارد ,بلکه طمع,غرور یا دیگر ضعفهای شخصیتی قربانی است که در ارتکاب این جرایم نقش اصلی را بازی می کنند.

گفتار دوم اقسام جرایم سایبری: بخش اول: جرم کلاسیک با توصیف سایبری: جرایمی در این دسته قرار میگیرند که جرایم سنتی تلقی می شوند.اما در حال حاضر به علت پیشرفت فناوری با وسایل نوینی انجام می شوند.از جمله این جرایم می توان به جعل و کلاهبرداری سایبری اشاره کرد(راجی , 5831:96).در حال حاضر در جایی که شبکه های رایانه ای ابزار ارتکاب جرایم سنتی نظیر کلاهبرداری و جعل از طریق اینترنت هستند ,قاضی مجبور است به علت فقدان یک قانون مدون و مشخص در این رابطه از قوانین سنتی مانند قوانین جزایی و قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه ای که آیین نامه آن در سال 1379 به تصویب رسید و همچنین مجازاتهایی که در قانون تجارت الکترونیکی مصوب 1382 وجود دارد استفاده کند(دزیانی, 1384: 12).

بخش دوم:جرایم علیه محرمانه بودن داده ها و سیستم رایانه ای و مخابراتی: هر نمادی از موضوع ها مفاهیم یا دستور العملها از جمله متن صوت یا تصویر را که برای برقراری ارتباط میان سیستم های رایانه ای یا پردازش توسط شخص یا سیستم رایانه ایجاد میگردد داده ی محتوت می گویند(گاتن,1383: 19).از جمله جرایمی که در این دسته جای میگیرند می توان به شنود غیر مجاز داده های مخابراتی در یک ارتباط خصوصی یا داده های سری که واجد ارزش برای امنیت داخلی و خارجی کشور می باشند میتوان اشاره کرد.

بخش سوم: جرایم علیه صحت و تمامیت داده ها و سیستم های رایانه ای و مخابراتی: تغییر , ایجاد ,محو یا متوقف کردن داده های رایانه ای مخابراتی به قصد تقلب غیر قابل استفاده کردن ,تخریب یا اختلال در داده ها یا امواج الکترومغناطیسی (دزیانی, 1384: 20),ممانعت از دستیابی اشخاص مجاز به داده ها با تغییر رمز ورود و یا رمز نگاری از جمله جرایمی هستند که در این دسته قرار می گیرند(وایلدینگ, 1379: 54).

بخش چهارم: نگاهی گذرا به برخی جرایم سایبری: عناوین جرایم سایبری بر اساس قانون جرایم رایانه ای جمهوری اسلامی ایران مصوب سال 1388 به شرح زیر است: 1 ‎‎‎-دسترسی غیرمجاز به داده های رایانه ای یا مخابراتی -2 شنود غیرمجاز محتوای در حال انتقال در سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی 3 -دسترسی غیرمجازبه داده های سری در حال انتقال در سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده یا تحصیل و شنود آن 4 -در دسترس قرار دادن داده‎های سری در حال انتقال در سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده برای اشخاص فاقد صلاحیت 5- افشا یا در دسترس قرار دادن داده های سری در حال انتقال در سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده برای دولت، سازمان، شرکت یا گروه بیگانه 6- نقض تدابیر امنیتی سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی به قصد دسترسی به داده های سری در حال انتقال در سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده 7- تغییر غیرمجاز داده‎های قابل استناد یا ایجاد یا وارد کردن متقلبانه آنها 8- تغییر داده‎ها یا علایم موجود در کارت‎های حافظه یا قابل پردازش در سیستم‌های رایانه‎ای یا مخابراتی یا تراشه‎ها یا ایجاد یا وارد کردن متقلبانه داده‎ها یا علایم به آنها 9- حذف یا تخریب یا مختل یا غیرقابل پردازش نمودن داده های دیگری از سیستم های رایانه ای یا مخابراتی یا حاملهای داده بطور غیرمجاز 10- از کار انداختن یا مختل نمودن سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی بطور غیرمجاز 11 -ممانعت از دسترسی اشخاص مجاز به داده های یا سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی بطور غیرمجاز 12- ربودن داده های متعلق به دیگری بطور غیرمجاز 13- تحصیل مال از طریق سامانه رایانه ای یا مخابراتی بطور غیرمجاز 14- انتشار آثار مبتذل و مستهجن از طریق سامانه رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده 15- تسهیل دسترسی افراد به محتوای مبتذل و مستهجن از طریق سامانه رایانه ای یا مخابراتی یا حاملهای داده 16- هتک حیثیت از طریق انتشار صوت و فیلم تحریف شده دیگری بوسیله سیستمهای رایانه ای یا مخابراتی 17- نشر اکاذیب از طریق سیستم های رایانه ای یا مخابراتی به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی 18- ممانعت از پالایش محتوای مجرمانه از سوی ارائه دهندگان خدمات دسترسی 19- استفاده غیرمجاز از پهنای باند بین الملل مبتنی بر پروتکل اینترنتی به منظور برقراری ارتباطات مخابراتی 20- تولید یا انتشار یا توزیع یا معامله داده‎ها یا نرم‎افزارها یا هر نوع ابزار الکترونیکی که صرفاً به منظور ارتکاب جرائم رایانه‎ای به کار می‎روند.

21- فروش یا انتشار یا در دسترس قرار دادن گذرواژه یا هر داده‎ای که امکان دسترسی غیرمجاز به داده‎ها یا سیستم‎های رایانه‎ای یا مخابراتی متعلق به دیگری را فراهم می‎کند.

22- آموزش نحوه ارتکاب جرایم دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه‌ای و تخریب و اخلال در داده‌ها یا سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی.

فصل سوم جرم شناسی سایبری گفتار اول: تعریف جرم شناسی سایبری (cyber criminology): با الهام از تعاریف ارائه شده از جرم شناسی سایبری و تطبیق آن با تعاریفی که تاکنون از جرم شناسی ارائه شده است می توان گفت: (جرم شناسی سایبری مطالعه عوامل ایجاد جرم در فضای مجازی و تأثیرات آن بر دنیای حقیقی و راهکارهای پیشگیری از حدوث اینگونه جرایم می باشد) مطالعات عینی پرونده های جرایم سایبری نشان می دهد ایجاد شخصیت مجازی با ذهنیت عدم شناسائی و البته سهولت و گستردگی ارتکاب برخی بزه ها در فضای مجازی بستر مناسبی را برای بروز خلأهای شخصیتی و روانی فراهم می سازد لذا ما بر این باور هستیم که شخصیت واقعی یک بزهکار سایبری را باید در همان شخصیت مجازی وی جستجو کرد به دیگر سخن شخصیت مجازی که بزهکار سایبری از خود ساخته است در واقع همان (خود واقعی) اوست که به دلایل مختلف امکان بروز آن در دنیای حقیقی را نداشته است پس بنا به قول پروفسور گاستون استفانی فرانسوی (شناخت شخصیت بزهکار) امر مهمی در مطالعات جرم شناسی سایبری است.

گفتار دوم: علت شناسی جرایم سایبری (cyber criminal etiology): علل و عوامل بسیاری در شکل گیری جرایم سایبری موثرند همچون عوامل اقتصادی.

فرهنگی.سیاسی.مشکلات روحی و روانی نظیر: افسردگی.عصبانیت.حسادت.انتقامجوئی.حس تنفر.تفریح و سرگرمی.خودکم بینی و حقارت.حس رقابت و...

در ادامه به برخی از این عوامل اشاره می شود.

-1 اقتصادی: جرایمی نظیر (تحصیل مال بطور غیرمجاز از طریق سامانه رایانه ای) یا همان کلاهبرداری نمونه ای از این دست جرایم میباشد که عمدتا با اهداف اقتصادی بوقوع می پیوندد بعنوان مثال برخی بزهکاران سایبری از طریق فیشینگ به اطلاعات حسابهای بانکی کاربران دسترسی یافته و با وارد نمودن گذرواژه ها و دیگر اطلاعات در سامانه های مربوطه مبادرت به برداشت وجوه از حساب بانکی افراد می کنند.

گفتنی است در موارد بسیاری ارتکاب جرایم رایانه ای که به حسب ظاهر اقتصادی نیست با انگیزه های اقتصادی شکل می گیرد و بالعکس برخی جرایم سایبری به ظاهر اقتصادی با انگیزه های غیراقتصادی ارتکاب می یابد بعنوان مثال در پرونده ای فرد پس از نفوذ به سیستم رایانه ای قربانی خود و تحصیل اسناد و مدارک شخصی وی اقدام به اخاذی از وی نمود و بالعکس در پرونده ای دیگر متهم صرفا با هدف ابراز توانائی خود در هک مبادرت به نفوذ به حساب بانکی یکی از مشتریان بانک نموده و مبلغی را برداشت و آنرا عینا به بانک مسترد نموده تا فقدان امنیت شبکه بانکی و توانائی بالای خود در این زمینه را به رخ بکشد جالب آنکه در بیان علت رفتار مجرمانه خود اعلام نمود از آنجا که جویای شغل بودم خواستم توانایی خودم را به دیگران نشان بدهم بلکه زمینه اشتغال برایم فراهم شود!!

-2 فرهنگی: فقر فرهنگی و عدم پایبندی به ارزشهای جامعه و باورهای دینی یکی از عوامل مهم ارتکاب برخی بزه ها در محیط سایبر میباشد.پیش از این نیز اشاره شد که با خلق دنیای مجازی موانع بسیاری از بین رفته و ارتکاب جرایم تسهیل گردیده است.

فضای سایبر شرایطی را به وجود آورده که بزهکاران می توانند در مکان هایی غیر از جاهایی که آثار و نتایج اعمال آن ها ظاهر می شود مرتکب جرم شده و به راحتی و با کمترین هزینه و اضطراب، بیشترین خسارات و صدمات را به بار آورده و در عین حال ناشناخته باقی بمانند.

ارتکاب جرائمی نظیر انتشار آثار مبتذل و مستهجن از طریق سامانه رایانه ای یا مخابراتی یا حامل های داده و یا تسهیل دسترسی افراد به محتوای مبتذل و مستهجن نمونه ای از جرایم سایبری است که عدم توجه به اصول اخلاقی و ارزشهای جامعه موجد آن است.

ایجاد سایتهای غیراخلاقی و ترویج بی بند و باریهای جنسی و روابط ناسالم دختران و پسران در قالب سایتهای دوستیابی.

سایتهای پخش فیلمهای غیراخلاقی بصورت آنلاین و ...

از مصادیق این جرایم میباشند.

3 -مشکلات روحی و روانی: بخش عمده ای از جرایم رایانه ای ارتکاب یافته در کشور عزیزمان برخواسته از مشکلات روحی و روانی بزهکاران فضای مجازی میباشد.

مردی صرفا به جهت اختلاف با همسرش و با قصد انتقام گیری از وی اقدام به انتشار عکسها و فیلمهای خصوصی همسر خود در سایتهای اینترنتی نمود.

خانمی صرفا با هدف انتقامگیری از همسرش که مبادرت به ازدواج مجدد نموده است اقدام به انتشار عکسهای بدون حجاب خود در سایتهای اینترنتی نمود در پرونده دیگری مردی از روی حسادت اقدام به نصب نرم افزار شنود بر سیستم رایانه ای خانمی نموده و سپس متن چتهای خصوصی وی را دریافت و برای سایرین ارسال می نمود.

در پرونده های متعدد دیگر افراد با ایجاد صفحات جعلی در سایتهای اجتماعی اقدام به آبروریزی و هتاکی به قربانیان خود می نمایند...

مصادیق این بخش از علل ارتکاب جرایم سایبری بسیار گسترده تر از سایر علل و عوامل میباشد که مطالعات جرمشناسی در این حیطه را می طلبد.

گفتار سوم: بزه دیدگان جرایم سایبری: قربانیان جرایم سایبری در واقع قربانیان پیشرفت تکنولوژی (victimation as aby prodact of science and technology ) هستند اما نکته قابل توجه در این بین آن است که بسیاری از بزه دیدگان جرایم سایبری استعدادی قابل توجه برای قربانی شدن (victimation) بروز می دهند و براحتی طعمه بزهکاران سایبری میشوند برخی کلاهبرداریهای اینترنتی ناشی از کسب اطلاعات به روشهای بسیار ساده و سوء استفاده از عکسها و اسرار شخصی نمونه هایی از این موضوع می باشد ما بر این باوریم که قربانی جرم سایبری همیشه بی گناه نیست و چه بسا خودش ناخواسته آغازگر بزه سایبری میباشد.

ضعف شخصیتی.فقدان اطلاعات کافی در رابطه با محیط مجازی و عدم دقت در محافظت از داده ها و ...

مواردی است که قربانی بزه سایبری را در قربانی شدنش مساعدت می کند.

گفتار چهارم: پیشگیری اجتماعی از جرایم و انحراف های سایبری پس از آشنایی اجمالی با ماهیت و کارکردهای پیشگیری اجتماعی از جرایم و انحراف، در این فصل نحوه اجرای آن ها برای پیشگیری از جرم و انحراف سایبری مورد بررسی قرار می گیرد.

اما پیش از آن، برای این که این راهکارها به طور کارآمد و مؤثر تدوین گردند و به اجرا درآیند، باید مطالعات مقدماتی و پیش نیاز متنوع و عمیقی را به انجام رساند.

از جمله مهم ترین آن ها شناسایی هویت و خصوصیات مجرمان و منحرفان سایبری بر اساس انگیزه های هر یک و همچنین، شناسایی هویت و خصوصیات بزه دیدگان سایبری (Cyber Crime Victims) و ارزیابی خطرپذیری(Risk Assessment) آن ها برای جهت دهی نوع و میزان آموزش های پیشگیرانه است.

سپس با توجه به نتایج به دست آمده، می توان بر اساس الگوهای کلی پیشگیری از جرم، راهکارهای قابل اجرا و مؤثری را پیشنهاد داد.

با این حال، این مباحث به مجال دیگری موکول می گردد.

خش اول: پیشگیری اجتماعی جامعه مدار سایبری در فصل گذشته ملاحظه شد، این اقدامات در دو حوزه عام و اختصاصی قابل اجرا هستند.

در این جا مباحث پیرامون پیشگیری جامعه مدار خاص با محوریت کدهای رفتاری مطرح می گردد.

به طور کلی، با کدهای رفتاری می توان گروه های خاصی را که وظیفه ای به آن ها سپرده شده، در مقابل اعمال خود پاسخگو نگه داشت.

از جمله آن ها، گروه های مشاغل هستند که در حوزه های مختلف به فعالیت می پردازند و چون که به متصدیان شبکه ای خود، داده های واجد ارزشی را واگذار کرده اند تا با رعایت سه اصل محرمانه بودن(Confidentiality)، تمامیت(Integrity) و دسترس پذیری(Availability) در فضای سایبر منتشر کنند، ضروری است متناسب با حرفه، نوع و میزان اطلاعات آن ها و دیگر شرایط،کد رفتاری مربوط را برای آن ها تدوین کنند.

شایان ذکر است، در این مورد تاکنون برای بعضی مشاغل و موضوعات حساس، از سوی مراجعه مهم و معتبر بین-المللی، کدهای رفتاری نمونه ای منتشر شده است.

برای مثال، به تازگی برای فعالان عرصه تجارت الکترونیکی و بازاریابی شبکه ای(Network Marketing)، کدهای رفتار یکسانی تدوین شده تا از وقوع جرم و تخلف های مرتبط با پیام های تجاری ناخواسته الکترونیکی (اسپم) (Spam) جلوگیری شود.

اما گروه دیگری که کدهای رفتاری برای آن ها از جمله ضروریات شغلی است، ارائه دهندگان خدمات شبکه های اطلاع رسانی رایانه ای هستند.

آن ها در حقیقت پل ارتباطی میان دنیای فیزیکی با فضای سایبر محسوب می شوند و نسبت به بقیه دست اندرکاران این حوزه، افزون بر این که توانایی اقدامات بسیار متنوع و گسترده ای را دارند، مسئولیت های خطیری نیز بر دوش آن ها گذاشته شده است.

این افراد به راحتی می توانند امکان نفوذ به پایگاه ها را فراهم کنند یا اطلاعات حساس و کلیدی راجع به آن ها را در اختیار افراد ناصالح قرار دهند.

به دلیل وجود چنین شرایطی، چندی است بر نحوه عملکرد ارائه دهندگان خدمات شبکه ای نظارت بیشتری صورت می گیرد که از جمله مهم ترین آن ها اقدامات انجام شده در جهت نظارت بر حفظ حریم آن لاین افراد از سوی این ارائه دهندگان خدمات است0 آن ها به راحتی می توانند علاوه بر امکان پذیری ساختن شنود و ردیابی ارتباطات الکترونیکی، دسترسی به پایگاه های داده ای که ورود افراد غیرمجاز به آن ها ممنوع است یا اطلاعات شخصی (Personal Information) و شخصی حساسی را که خود آن ها برای پیشبرد فعالیت های شبکه ای جمع آوری کرده اند میسر سازند.

بخش دوم: پیشگیری اجتماعی رشد مدار سایبری به نظر نمی رسد کسی در این واقعیت تردید داشته باشد که نه تنها نسل جوان و نوجوان جامعه ما، بلکه بدون استثنا در تمامی جوامع، توانسته است تعامل بهتری را با فضای سایبر برقرار کند.

البته چندان جای شگفتی نیست، زیرا نسل گذشته امور خود را در دنیای فیزیکی به پیش می برده و شاید لزومی ندیده با این فضای جدید انس بگیرد، در حالی که نسل جدید با این فضا رشد یافته و از همان ابتدا هر آن چه پیرامون خود مشاهده کرده، رنگ و بوی سایبری داشته است.

به هر حال، این وضعیت بیم و امیدهایی را برانگیخته است.

از یک سو، می توان امیدوار بود نسل جدید در برپایی هرچه سریع تر یک جامعه اطلاعاتی(Information Society) تمام عیار، مبتنی بر اصول و قواعد حاکم بر این فضا، همت لازم را داشته باشد.

اما از سوی دیگر، باید آن ها را از خطرات و آسیب های فراوان این فضا مطلع کرد تا با گرفتاری در آن ها، نتیجه عکس حاصل نشود.

درادامه، راهکارهایی که بیشتر نسبت به کودکان قابلیت اجرا دارند و متولیان تربیتی و آموزشی گوناگون آن ها را هدف قرار می دهند، با اجمال مورد بررسی قرار می گیرند: 1.

اقدامات مداخله آمیز والدین اولین محیطی که توجه متصدیان پیشگیری رشدمدار را به خود جلب می کند، خانواده و به تبع آن والدین است.

چنان چه بتوان در ابتدا توصیه ها و آموزه های لازم را به والدین منتقل و آن ها را با خطرات و در عین حال مزایا و مطلوبیت های فضای سایبر آشنا کرد، می توان امیدوار بود تا حدود زیادی اهداف این تدابیر به ثمر بنشیند.

برای مثال، یک برنامه آموزشی برای والدینی که فرزندان آن ها با اینترنت کار می کنند، می تواند حاوی این نکات باشد: 1.

ایجاد حس مسئولیت پذیری و توانایی انتخاب گزینه های سالم به هنگام استفاده از اینترنت (به-عبارت دیگر، نحوه استفاده صحیح از اینترنت).

2.

تصمیم گیری به جا و مناسب درباره محتوایی که قرار است مشاهده کنند.

3.

آموزش نحوه رویارویی با محتوای نامناسبی که ممکن است مشاهده کنند و کاهش عواقب آن.

در واقع، در اینجا ابتدا باید به خود والدین آموزش داد تا بدانند چگونه این رهیافت ها را نسبت به کودکان خود اتخاذ کنند.

تدابیر همیاری همسالان از عوامل مهمی که در کنار والدین، مربیان و دیگر مسئولان آموزشی و تربیتی فرزندان می توان نقش مهمی در شکل گیری شخصیت کودکان در استفاده از فضای سایبر داشته باشند، فرزند یا اطرافیان بزرگ تر آن ها هستند.

البته اگر چنین مسئولیتی به آن ها سپرده شود، برای خود آن ها نیز مفید خواهد بود.

زیرا برای این که وجهه خود را در برابر کوچک ترها از دست ندهند، سعی می کنند مرتکب اقدامات ناشایست نشوند؛ چرا که به خوبی می دانند کوچک ترها رفتارهایشان را تعقیب می-کنند و منتظر تقلید از آن ها هستند.

3- تدابیر کاربری صحیح(Acceptable Use Policies) این خط مشی ها، یک سری راهکارها و انتظاراتی راجع به نحوه فعالیت آن لاین افراد هستند که به نحو روزافزونی در مدارس، منازل و کتابخانه ها به کار می روند.

مبانی نظری آن ها، مسئولیت پذیر کردن کودکان در برابر محتوایی است که ایجاد می کنند و رفتاری که بروز می دهند است.

آن ها یاد می گیرند در برابر مسائل مختلفی که ممکن است در فضای سایبر تجربه کنند، گزینه های شایسته-ای داشته باشند.

به این ترتیب، با مهارت های استفاده صحیح از اینترنت آشنا می شوند.

البته اگر قرار است این خط مشی ها مؤثر واقع شوند، باید برای موارد نقض عمدی، واکش یا ضمانت اجراهای متناسب اعمال کرد؛ مانند عدم اجازه استفاده از اینترنت، تماس با والدین.

اگر موارد نقض به مدرسه مربوط می شود، حبس دانش آموز و اگر به منزل مربوط می شود، حبس در منزل.

اما باید از موارد نقض غیرعمدی و تصادفی نیز به عنوان فرصتی برای آموزش کاربران در خصوص نحوه اجتناب آن ها از مواجهه آتی با این گونه مسائل، نحوه برچیدن آن ها از روی صفحه نمایش و در صورت لزوم، گزارش به ارائه دهندگان خدمات اینترنتی بهره برداری کرد.

4- تدابیر کاهنده آثار سوء (After The Fact Strategies) یکی از نکات غیرقابل انکار این است که تمامی اقداماتی که در زمینه عدم مواجهه کودکان با مسائل صریح جنسی به اجرا در می آیند، صددرصد نتیجه بخش نبوده و سرانجام این امکان وجود دارد که کودکان از راه های گوناگون با این موضوعات مواجه شوند.

از این رو اگر دسترسی به این محتواهای ناشایست اجتناب ناپذیر است، باید اقداماتی اتخاذ گردد تا آثار نامطلوب مواجهه با آن ها به کمترین حد برسد.

یک راهبرد مناسب می تواند آموزش به کودک باشد که در صورت مواجهه با این گونه مسائل آن ها را گزارش کند و کمک بخواهد.

به این ترتیب، والدین یا مربیان نباید کودکی را که در اثر مواجهه با این مسائل از آن ها کمک طلبید، مجازات کنند.

متأسفانه برخی برخوردهای نابجا باعث شده کودکانی که با چنین صحنه هایی مواجه می شوند،‌بیشتر بیم آن را داشته باشند که بزرگتر های آن ها چه واکنشی نشان خواهند داد.

واکنش نادرست می تواند آثار معکوس و عواقب ناهنجاری را به دنبال داشته باشد.

کودکان باید بتوانند چنین مسائلی را در فضایی آرام و آزاد و نه مضطرب از تنبیه و مجازات مطرح کنند.

5- تدابیر آموزشی الف) آموزش سلامت اینترنت (Internet Safety Education): بحث آموزش سلامت کودکان یکی از مقوله های اصلی در دنیای فیزیکی محسوب می شود.

به عنوان مثال، باید نحوه رد شدن از خیابان، برخورد با غریبه هایی که به آن ها نزدیک می شوند و واکنش به آتش سوزی منزل را به آن ها آموخت.

هدف از آموزش آن ها این است که چنان چه به تنهایی با چنین شرایطی مواجه شدند، بدانند چگونه با آن ها مقابل کنند.

آموزش سلامت کودکان در اینترنت نیز چنین هدفی را دنبال می کند.

تحقیقات نشان داده بسیاری از دانش آموزان از طریق تجربه یاد گرفته اند چگونه در اینترنت از خود محافظت کنند؛ اما این فرایند آموزشی به کودکان یاد می دهد برای عدم مواجهه با موقعیت های ناامن، چه کارهایی انجام دهند و چه کارهایی انجام ندهند.

همچنین، مهارت های تفکر و قضاوت های والدین و مربیان و دیگر اعضای جامعه که می خواهند به کودکان شیوه های مقابله با خطرات زندگی را بیاموزند، آموزش داده می-شود.

در این جا خطرات پیرامون تبیین می شوند تا هنگامی که با آن ها مواجه شدند، دچار اضطراب نشوند.

ب) ادبیات اطلاعات و رسانه (Information And Media Li): منظور از ادبیات اطلاعات، مجموعه ای از توانمندی ها است که به اشخاص توانایی شناسایی اطلاعات مورد نیاز آن ها را می دهد تا این اطلاعات به شکل مؤثر بازیابی کرده و یافته ها را ارزیابی کنند و به شکل نقادانه ای منبع آن را جویا شوند، اطلاعات گزینش شده را در مجموعه دانش خود وارد کنند، برای تحقق یک هدف خاص از آن ها استفاده مؤثری به عمل آورند.

شرایط اقتصادی، حقوقی و اجتماعی حاکم بر استفاده از آن ها را درک کنند و با رعایت موازین اخلاقی و قانونی به آن ها دسترسی یابند و در نهایت مورد استفاده قرار دهند.

ادبیات رسانه که اصطلاح جدیدتری است، به دو شیوه بنیادین مفهوم ادبیات اطلاعات را توسعه می-دهد.

اول این که مفهوم اطلاعات را به تمامی اشکال رسانه ای و نه فقط چاپی تسری می دهد.

هرچند هیچ گاه ادبیات اطلاعات به نسخ چاپی محدود نبوده، ولی در عمل آن چه ابتدا به ذهن متبادر می-شود، همان است.

دومین شیوه، که از گزینه اول نیز مهم تر است این که ادبیات رسانه توانایی تولید و برقراری ارتباط با دیگران را هم که در حقیقت برای جلب منافع آن ها است، در بر می گیرد.

همچنین، برخی تحلیل-گران معتقدند آموزش رسانه بر اطلاعاتی متمرکز است که از طریق رسانه های ارتباط جمعی انتقال می یابند، مانند روزنامه ها، برنامه های تلویزیونی و نظایر آن.

برخی به این تعریف، میزان درکی که مخاطبان در تبیین مفهوم اطلاعات دریافتی از محتوای رسانه به دست آورده اند را نیز اضافه می کنند.

نیاز به ادبیات رسانه و اطلاعات، از سوی بیشتر مربیان و مسئولان کتابخانه هایی که در یک تحقیق مورد سؤال قرارگرفته اند، تأکید شده است.

به نظر آن ها، نوجوانان، یعنی دانش آموزان، هیچ نظری درباره اطلاعات دریافتی از اینترنت ندارند.

به همین دلیل برای آن ها باید دوره های آموزشی مهارت-افزایی مرتبط با ادبیات اطلاعات و رسانه را برگزار کرد.

6.

تدابیر الزام آور کار برای اینترنت بعضی دبیران برای این که استفاده صحیح از اینترنت را در قالب یک عمل الزام آور به کودکان بیاموزند، برای هر مبحث درسی، فهرستی از پایگاه های مجاز و مناسب را تهیه کرده و از دانش-آموزان می خواهند در مهلت تقریبی متناسب داده شده، به تمامی آن ها مراجعه و مطالب درسی مربوط را مطالعه و استخراج کنند.

به این ترتیب، دانش آموزان زمان پرداختن به محتواهای نامناسب و غیرقانونی را نخواهند داشت.

7- تدابیر رسانه ای چون بسیاری از والدین و مربیان، اطلاعات زیادی راجع به ضرورت سلامت اینترنت یا ماهیت و میزان خطرات آن ندارند، غالبا نمی دانند چه چیزی را باید یا نباید انجام دهند.

از این رو یا با این قضیه خودبینانه برخورد می کنند و هیچ اقدامی در جهت حفاظت از فرزندان خود در اینترنت به عمل نمی آورند یا این که با مبالغه آمیز خواندن خطرات، معتقدند هرزه نگاری و مرتکبان جنسی در اینترنت، گستردگی و شیوع فراگیر دارند.

با این حال، برنامه های رسانه عمومی به خودی خود نمی توانند آموزش جامعی از این موضوعات پیچیده ارائه دهند.

آن ها برای انعکاس پیام های تا حدودی ساده کارایی دارند.

برای مثال، در اواخر دهه 80، در ایالات متحده امریکا یک برنامه تبلیغاتی بزرگ در راستای آگاه سازی عموم اعلام می-داشت: «ساعت ده شب است، آیا می دانید فرزند شما کجاست؟

به همین ترتیب، یک برنامه مشابه در خصوص سلامت اینترنت می تواند پیامی این چنین منعکس کند: «فعالیت های آن لاین امروز فرزند شما چه بوده است؟»؛ یا «شما هم می توانید یاد بگیرید چگونه از فرزند خود در اینترنت محافظت کنید»؛ یا برای ترغیب مردم به قرار دادن رایانه ها در قسمت های عمومی منزل این پیام پخش می-گردد: «آیا به خودتان اجازه می دهید یک غریبه در اتاق خواب فرزند شما باشد.» فصل چهارم ضرورت حمایت از حریم خصوصی در تحقیقات جرایم سایبری