مقدمه
بدیهی‌ترین اصل و معیار عملکرد صحیح شهر، پاسخگویی به نیازهای فیزیولوژیکی انسان (شهروند) است. به این اعتبار نقش طراح و برنامه‌ریز شهر نظام بخشیدن به عناصر شکل دهنده شهر و سازماندهی یا ساماندهی روابط بین این عناصر در جهت افزایش توانایی شهر در پاسخگویی به نیازهای فیزیکی-رفتاری شهروندان خلاصه می‌شود. در این فرآیند، نظام کالبدی- فیزیکی (Physical) و نظام فضایی- عملکردی (Spatial) شهر حاصل می‌شود و عناصر کالبیدی ششگانه شهر یعنی خیابان‌ها، ساختمانهای مسکونی محلهای کار و تجارب، اماکن تفریحی و سرگرمی، فضاهای ملاقات و تجمع (فضاهای شهری) و سیستم ارتباطات شهری در قالب یک پیکره نظلم‌مند و سیستماتیک گرد هم می‌آیند. تنها در این صورت شهر می‌تواند به نیازهای روزمره ساکنان خود پاسخ دهد.
در چنین دیدگاهی، شناخت بافتهای مرکزی و قدیمی شهرهای ایران، می‌تواند منتج به نتایج گرانباری گردد که فارغ از تمامی معیارهای رایج حرفه شهرسازی- و به دور از ابتذال مبتلا به مطالعات شهری و خدمات فاز یک طرح‌ها- راه به کشف، تدوین و ارائه اصول و روشهای صحیح اجرائی در جهت بهسازی، نوسازی و یاز زنده‌سازی بافتها و فضاهای فرسوده قدیمی و تاریخی شهرها برد. بیاد داشته باشیم که موضوع بهسازی، نوسازی و باز زنده‌سازی بافت های شهری بشکل جدی، در نظام شهرسازی نوین ایران از عمر کمتر از دو دهه برخوردار است و این مطالب، به خودی خود جوانی و بی‌بدیل بودن این تجربه را نشان می‌دهد. از همین روست که از حساسیت بالایی برخوردار بوده و توجه ویژه‌ای را طلب می‌کند. ما نیز برآنیم در این رهگذر سهمی داشته باشیم و امیدواریم از این مهم روسفید بیرون آییم.
عکس هوایی از منطقه در سال 1371
محور مصلی تا ابتدای نعلبندان (محدوده خانه باقری)
ب) شناخت ویژگی های تاریخی و فرهنگی و طبیعی و اجتماعی در محدوده مورد مطالعه
ب 1) بررسی دورنمای تاریخی شهر و تاریخچه شکل‌گیری شهر قدیم
محور مصلی تا ابتدای نعلبندان (محدوده خانه باقری)
شهر گرگان امروزی تا قبل از سال 1316 ه، ش استرآباد نامیده می‌شد و شهری دیگری بنام گرگان در سه کیلومتری گنبد قابوس وجود داشته است که پس از قتل عام اهالی، و ویرانی آن بدست لشگریان مغول و تیمور، اعتبار و رونق استرآباد رو به فزونی می‌گذارد، صاحب نظران بنیانگذاری شهر استرآباد را به دوره‌های مختلف منسوب می‌دانند.
شهریار عدل در کتاب محمد یوسف کیانی و به نقل از سیاقی نظام بنیانگذاری شهر استرآباد را متعلق به دوره ساسانی می‌داند و می‌گوید، نوشیروان پس از احداث سدی جهت دفع حملات و تاراج لشگر خزر، اصطخریون ( یکی از رجال ثروتمند ایالت فارس) را به معموری استرآباد مامور ساخت و اصطخریون به عمارت مشغول شده بعد از اتمام آن به اصطرآباد موسوم ساخت و به مرور به استرآباد مشهور گشت.
همچنین منوچهر ستوده به نقل از سفرنامه فریز به سال 1338 قمری در کتاب شهرهای ایران توسط محمد یوسف کیانی آورده است.... معروف است که استرآباد را یزید ابن مهلت فرمانده لشگریان سلیمان هفتمین خلیه اموی ساخته است. یزید اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم هجری شهر استرآباد و ناحیه گرگان را فتح کرد... هنگامی که مهلب در خاک گرگان پیش می‌رفت به دهکده‌ای بنام استریک که قسمتی از استرآباد امروزی است برخورد. در اینجا گنجینه‌ای شامل چهل خم طلا و نقره که با زنجیر بهم بسته شده بود یافت و آنرا صرف آبادی استرآباد کرد. شهر استرآباد در سالهای آخر دوره صفویه چندین بار مورد هجوم و غارت طوایف مختلف واقع شد و قسمتی از آن تخریب گشت تا اینکه در زمان نادرشاه حصار و خندقی عمیق در اطراف شهر احداث گردید. این حصار در دوران قاجار مرمت اساسی گشت و در آن زمان شامل برج و بارو و چهار دروازه به نامهای مازندران، فوجرد، چهل دختر و بسطام بوده است، در سالهای 1315 ه ش اقدام به تخریب برج و باروی شهر نمودند و احداث خیابانهای جدید که از سال 1311، ش آغاز شده بود. شدت گرفت سرانجام در سال 1316 ه ش رسماً نام شهر از استرآباد به گرگان تغییر نمود. با ایجاد توسعه‌های جدید و احداث خیابانهای شهری در اوایل قرن حاضر، اکنون آثاری از دروازه‌ها و حصار قدیمی شهر باقی نمانده است.
محور مصلی تا ابتدای نعلبندان (محدوده خانه باقری)
ب 2) بررسی عوارض طبیعی و پارامترهای آب و هوایی و استعدادهای طبیعی شهر
اهداف عمده طراحی اقلیمی
براساس گزارش و نقشه مصوبه پهنهبندی، اقلیمی ایران، مسکن و محیطهای مسکونی اهداف عمده طراحی اقلیمی به شرح زیر دسته‌بندی شده‌اند:
< >کاهش اتلاف حرارت ساختمانکاهش تأثیر باد در اتلاف حرارت ساختمانبهره‌گیری از انرژی خورشیدی در گرمایش ساختمانمحافظت ساختمان در برابر هوای گرم خارجمحافظت ساختمان در برابر تابش آفتاببهره‌گیری از نوسان روزانه هوای خارجبهره‌گیری از شرایط مناسب هوای خارجایجاد کوران در فضاهای رطوبت هواافزایش رطوبت هوا10- جلوگیری از افزایش رطوبت هوا
11- محافظت ساختمان در برابر بارندگی
12- کاهش تأثیر بادهای غبارآلود بر ساختمان
محور مصلی تا ابتدای نعلبندان (محدوده خانه باقری)
بمنظور دستیابی به اهداف دوازده‌گانه فوق‌الذکر در نقشه پهنهبندی اقلیمی ایران روشهایی متناسب با هر اقلیم ارائه شده است که بمنظور سهولت در استفاده از آن، نتایج بدست آمده از بررسی آنها در قالب مطالب زیر مطرح می‌گردد.
شهر گرگان با مساحت 36000 هکتار، در ارتفاع متوسط 155 متر از سطح دریا و در 54 درجه طول شرقی و 356 درجه عرض شمالی و در دامنه رشته کوه البرز واقع شده است.
شهر گرگان دارای یک ایستگاه هواشناسی سینوپتیک می‌باشد. مطابق آمار 12 ساله متوالی این ایستگاه خصوصیات اقلیمی این شهر به شرح زیر بوده است:
درجه حرارت
متوسط حداکثر 1/33 درجه سانتیگراد
محور مصلی تا ابتدای نعلبندان (محدوده خانه باقری)
متوسط حداقل1/4 درجه سانتیگراد
متوسط روزانه 9/17 درجه سانتیگراد
حداکثر مطلق 44 درجه سانتیگراد
حداکثر مطلق 2/9- درجه سانتیگراد
بارندگی
کل بارش سالانه 725 میلیمتر است که در تمام فصول اتفاق می‌افتد. و فصل خشکی وجود ندارد.
سایر نزولات جوی
روزهای برفی 5 روز در سال
روزهای یخ‌بندان 10 روز در سال
و به طورکلی و با توجه به متوسط درجه حرارت سالانه میزان بارندگی می‌توان تیپ آب و هوایی این منطقه را مرطوب دانست که دارای زمستان‌های خنک تا نسبتاً سرد و تابستان گرم و مرطوب است و بر این اساس طبق طبقه‌بندی اقلیمی، گرگان در گروه اقلیمی 2 قرار می‌گیرد.
باد
محور مصلی تا ابتدای نعلبندان (محدوده خانه باقری)
چهار نوع باد در منطقه تشخیص داده شده است. باد غالب که در واقع باد مطلوب شهر همه هست و به نام باد سیاه خوانده می‌شود. جهت وزش این باد غربی است. دومین باد مرطوب با جهت وزش جنوبی است که این باد نیز از انواع بادهای
که اولی از طرف شمال و شمال شرقی و از استپ‌های روسیه می‌وزد و دومی از جانب شرق دو نوع باد اخیراند که جزو بادهای مزاحم منطقه می‌باشند.
محور مصلی تا ابتدای نعلبندان (محدوده خانه باقری)
محور مصلی تا ابتدای نعلبندان (محدوده خانه باقری)
روشهای دستیابی به اهداف عمده طراح اقلیمی در محدوده دستورالعملهای مندرج در مصوبه پهنهبندی اقلیمی ایران و به تفکیک هشت گروه اقلیمی کشور روشهای مختلف برای دستیابی به اهداف دوازده گانه طراحی اقلیمی بیان شده که بمنظور عملی شدن و کاربردی کردن شیوه‌های مورد بحث روشها و اصول کلی طراحی در هر اقلیم به طور جداگانه ارائه شده است.
با توجه به اینکه چگونگی قرارگیری ساختمان نسبت به جهات جغرافیایی، همجواری، ابعاد زمین و کوه اشتغال زمین، نسبت سطح فضاهای ساخته شده و باز به سطح کل زمین ویژگی سطوح بازشو در نمای ساختمان (درصد بازشو به نما، سایبان) و چگونگی تهویه محافظت در برابر بارندگی، مصالح مصرفی توپوگرافی و شیب و منظر و از جمله مواردی می‌باشند که هنگام طراحی بر مبنای اقلیم بایستی مورد توجه و پاسخگویی قرار گیرند، با تکیه بر راه حلهای پیشنهادی در مصوبه اقلیم و مطالعات در هر اقلیم و انطباق منطقه گرگان با اقلیم شماره 2 در نقشه پهنهبندی اقلیمی، عوامل مؤثر بر طراحی اقلیمی به اختصار ارائه می‌گردد.
برای مطالعه ویژگیها و شرایط اقلیمی شناخت پارامترهای زیر لازم است.
< >درجه حرارترطوبت نسبیبارانبادطول و عرض جغرافیاییارتفاع از سطح دریاآمارهای هواشناسی مختلف