در اواخر دهه 1940 اتوبان هایی در اروپا طراحی شد که برخلاف اسلاف خود به صورت مستقیم ساخته نمی شدند بلکه متناسب با موقعیت زمین و محیط فرم می گرفتند .
این خیابان ها مخصوص رانندگی با اتومبیل بودند و به نوعی گردشگاه اتومبیل محسوب می شدند .
دیدنی ها در کنار پارک وی متناسب با سرعت زیاد اتومبیل ها بود .
به این ترتیب عامل حرکت همراه با سرعت و زمان در طراحی این فضا ها نقش عمده را بازی می کرد .
پلکان : پله ارتباط از یک سطح به سطح دیگر را فراهم می سازد و ماهیتی حرکتی را چه در فضای معماری و چه در فضای شهری دارا است .
پله به راه رفتن و حرکت ریتم خاصی می بخشد پلکان های عریض و باشکوه نوعی احترام در بیننده ایجاد می کنند و استفاده از آن ها با منش و حرکات ارام صورت می گیرد در حالی که در پلکان هایی که در ساخت ان ها از عناصر معماری ویژه ای استفاده نشده یا عرض آن ها کم است حرکت با سرعت بیشتر و توجه و احترام کمتری جریان می یابد .به عبارت دیگر پلکان های باشکوه نوعی وضعیت بینابین به وجود می اورند که سکون و حرکت در این وضعیت هیچ یک به مفهوم کامل اعمل نمی شود .
حرکت به بالا به وسیله پله برای نشان داده تقدس و اسمانی بودن بنا های مذهبی زیگورات های بین النهرین – اکروپلیس اتن حرکت به بالا برای نشان دادن مفهوم رسمیت و اهمیت بناهایی شاخص ------ و میدان دلکامپو کناره اب : حضور اب در شهر چه به صورت رودهای دائمی چه به صورت رود های فصلی نمادی از حضور طبیعت در شهر است که ارتباط شهر با زمینه طبیعی آن را بر قرار می سازد .
در بسیاری از شهر ها که بر کناره رودخانه ها واقع شده اند ، فضاهای اطراف اب به فضاهای ایستا و پویا جهت کارکردهای فراغتی ، اقتصادی ، ورزشی و فرهنگی تبدیل شده اند .
در بسیاری از این فضاها طراحی با توجه به خصوصیت جاری بودن جریان اب در مجاورت آن انجام شده است .
فضاهای حرکتی اطراف رودخانه پاریس – سئول رودخانه چئونگ بای چئونگ کلیسا و میدان سن پیتر : از تحرک می توان برای تاکید بر یک راستا استفاده کرد از بهترین نمونه ها در این مورد اسکالارگیا از جیان لورنزو برنینی در واتیکان است .
این پله ها راه ورودی اصلی به قصر واتیکان هستند و از نظر معماری در محل نامناسبی بین قصر و کلیسای پتروس قدیس قرار دارند .
هرچه از پله ها عقب تر برویم هم کم عرض تر و هم کم ارتفاع تر می شوند .
از این طریق احساس عمق به میزان زیادی تشدید شده و بیننده پلکان را طویل تر از آن چه در واقع هست می بیند .
در طراحی فضای میدان نیز برنینی در قسمت ذوزنقه ای میدان با دور کردن بدنه ها از هم اثر پرسپکتیوی نزدیک شدن خطوط به هم را خنثی ساخته تا فاصله ادراکی فرد در میدان با فاصله حقیقی او از کلیسا کم تر به نظر می آید .
یه این ترتیب از تحرک و پویایی کاسته و نمای اصلی کلیسا را قابل دسترس تر و نزدیک تر به نمایش گذارده است نظام های حرکتی در تمدن های باستانی : راه تصویری است از زندگی و در این معنا راه همیشه یک مفهوم نمادین برای انسان ها داشته است .
حرکت در یک راه چیزی است جهت دار و انسان را به سوی جلو و یا از دید گاه زمان به سمت اینده هدایت می کند و هرچه را که پشت سر گذاشته ایم متعلق به گذشته است .
هند : از اشکال متداول ساخت شهرهای ابتدایی در تمدن هند استفاده از مدل ماندلا بود .
ماندلا از تعدادی حلقه های بسته که هر کدام به مربع هایی تقسیم می شد و مهم ترین نقطه آن مرکز آن بود .
محصور بودن و حفاظت تقدس این مکان را نشان می داد .
حرکت های کلیدی در این شهر ها یا از خارج به داخل هستند یا مکان مقدس مرکزی را در جهت عقربه های ساعت دور می زنند .
بر همین اساس خیابان های شهر به صورت محیطی طراحی شده و برای مراسم فصلی مذهبی مورد استفاده قرار می گرفتند .
خطوط اتصال راه های محیطی کوچک مقیاس و نامتداوم اند .
هندیان معتقد بودند با انجام این تقسیم بندی زمین تقدس یافته و برای اسکان امن می شود .
مادورا در هند نمونه این گونه سازمان یابی است که در ان حتی امروز شکل شهر معابد و مراسم ، تصورات ذهنی ساکنین ، مکان فعالیت ها و حتی مسیر اتوبوس ها همگی با این شکل نمادین تطبیق دارد .
چین : این چنین مدل های کیهانی را می توان در شهرهای ابتدایی تمدن چین و پایتخت هایی چون کیوتو و سئول نیز مشاهده کرد .
که برای رسیدن به معبد یا قصر باید در مسیری حرکت کرد که به روش های گوناگون چون ایجاد طاق ، دروازه ، پل و ....
به مراحل مختلفی تقسیم شده است و به این ترتیب زائر پس از طی مراحل مختلف ( استعاره از مراحل تکامل وجود ) و پیدا کردن امادگی ذهنی برای دست یابی به بنا ، به آن می رسد .
مصر : مصریان باستان معتقد به زندگی ابدی بودند و مرگ را تنها پایان یک مرحله از زندگی می دانستند .
این طرز فکر در ساحت اهرام مصر به خوبی اشکار است .
مسیر در آن جا اهمیتی فوق العاده داشت .
این اهمیت ویژه را می توان به خوبی در ترکیب مقابر دید .
راه هایی که از کنار نیل به سمت اهرام می روند روی محور اهرام نیستند بلکه از گوشه آن ها دیده می شوند به این ترتیب سه بعدی بودن هرم چشمگیر تر و دارای پویایی بیشتر است .
مصریان باستان معتقد به زندگی ابدی بودند و مرگ را تنها پایان یک مرحله از زندگی می دانستند .
اینکا : همین نوع بینش نسبت به جهان پس از مرگ در شهر تهوتهو کان در تمدن اینکا در مکزیک دیده می شود .
خیابان اصلی شهر به نام خیابان مردگان با عبور از کنار معابد خورشید به معبد ماه ختم می شد .
منابع : زیبایی شناختی در معماری .
یورگ گروتر .
ترجمه دکتر جهانشاه پاکزاد .
انتشارات دانشگاه شهید بهشتی .
چاپ سوم 1386 خلاصه تاریخ هنر .
پرویز مرزبان انتشارات علمی و فرهنگی .
چاپ پنجم 1377 .
تئوری شکل خوب شهر .
کوین لینچ .
ترجمه دکتر سید حسین بحرینی .
انتشارات دانشگاه تهران .
بهار 1381 سبک شناسی معماری ایران .
دکتر محمد کریم پیرنیا .
نشر معمار آذر ماه 1383 .
تاریخ شکل شهر تا انقلاب صنعتی .
جیمز موریس .
ترجمه راضیه رضازاده .
دانشگاه علم و صنعت .
چاپ سوم 1383 .
تاریخ شکل شهر .
دکتر سید حسین بحرینی .
اشنایی با طراحی محیط و منظر .
جان ال ماتلاک .
مترجم دکتر لقایی .
ناشر سازمان پارک ها و فضای سبز شهر تهران .
چاپ اول 1379 .