دانلود تحقیق بنا های تاریخی خراسان

یگانه اثر از آثار باستانی شهر نوبنیاد نیشابور و مسجد جامع آنجاست.

بانی این مسجد و تاریخ بنای آن در سنگ نبشته ای که اکنون بر پایه شبستانی در ضلع جنوبی نصب است طی پنج بیت شعر که بانی آنرا پهلوان علی ولد خاص بایزید و زمان بنای مسجد را سال 899 یاد نمودند.

4590 مترمربع زیر بنا و بقیه صحن مسجد را تشکیل می دهد.

این مسجد چهار ایوانی است که از سه ایوان شمالی، مشرق و مغرب دارای دربهای بزرگ ورودی است.

این ایوان دااری دو گلدسته یا مناره بوده که در سالهای اخیر بخاطر جلوگیری از خطرات احتمالی توسط اوتاف نیشابور برداشته شده.

چهار ضلع مسجد شبستانهای بزرگ با ستونهای محکم آجری و سقف رنگی ضربی ساخته شده بر بالای محراب ایوان جنوبی جامع نیشابوری برروی سنگ اشعاری نقش شده که حاکی از تعمیر مسجد توسط عباسقلی خان بیات حاکم نیشابور به سال 1195 هجری می باشد.

در دو طرف ایوان شمالی دو سنگ نبشته از زمان شاه عباس صفوی به تاریخ 1021 ه.ق نصب است.

که حاکی از بخشش و تخفیف مالیات اهالی و جلوگیری از مزاحمت سپاهیاان بر مردم عامی است.

در این مسجد استفاده از آجربا اشکال بسیار زیبنده و فرم بخصوص در ایوان جنوبی بکار رفته.

آرامگاه حکیم عمر خیام فیلسوف واقع بین و سترگ اندیش خیمه نشین دیار افتخار آفرین ادب ایران خیام در شرق آرامگاه امامزاده محمد محروق و ابراهیم قرار داشته است.

این محل طی سالیان متمادی از یادها رفته وشاید اگر وجود آرامگاه امامزاده محمد محروق نبود قبر خیام نیز بطورکلی محو و نابود شده بود.

در سال 1313 شمسی همزمان با برگزاری هزاره فرودسی ستون سنگی سفیدی بر خاک وی بنا گردید.

در سال 1341 از طرف انجمن آثار علمی در حالیکه یکصد قبری شمال امامزاده بنای امروزی یادبود این حکیم بزرگ ساخته شده این بنای عظیم با استحکام زیاد از آهن و سنگ بصورت گنبدی رفیع با ده پایه در روی زمین با پایه های اشکال هندسی و لوزیهای بزرگ و کوچک به یکدیگر متصل شده و گنبد را تشکیل می دهد.

سبک این بنا مخلوطی است از سبک معماری شرق و غزب و شاید الهامی است از اندیشه خیام و نکات هندسی و ریاضی که خیام در این علوم مقامی والا دانسته است.

در سطح داخلی پایه ها و داخل لوزیها چند رباعی از خیام با خطی خوش نقش است بر سنگ آرامگاه وی زیر گنبد این عبارت نوشته شده: « کل شیء هالک الاد حسد» حکیم ابوالفتح عمربن خیام نیشابوری پس از هفتادوچند سال زندگی در سال 517 ه.ق به رحمت ایزدی پیوست.

بر اطراف گنبد هرمهایی از سنگ بزرگ و آب نماهای سنگی که داخل آنها کاشیکاری شده است زیبایی و پرطراوتی را در باغ مصفای آرامگاه زنده می کند.

در قسمت غرب آرامگاه مجموعه ای از کتابخانه و موزه و مهمانخانه وجود دارد که هم اکنون در اختیار انجمن اثار ملی است.

بقعه امامزاده محمد محروق: این بقعه در 5 کیلومتری مشرق نیشابور واقع شده و مدفن یکی از اولاد امیرالمؤمنین علی علیه السلام که کودکی کم سال و نامش محمدبن زیدبن علی ابن الحسین علیه السلام است.

و به مناسبت این که جسدش سوزانده شده به محروق معروف است.

در کتاب نبشابور شهر فیروزه از قول سید احمد یزدی اردکانی صاحب شجره الاولیاء آمده است که محمد نام مادرش ام ولد مسابه عاتکه در نیشابور شهید شده.

مقبره اش اینجاست و نبیره امام سجاد(ع) می باشد و به امامزاده محمد محروق معروف است.

در سلسله نسب وی نوشته شده اند.

محمد بن الحسین بن زیدبن علی بن حسین بن علی ابن ابیطالب(ع) و آرامگاه وی در تلاجزد علیاست.

این بقعه شامل گنبدی رفیع با کاشیهای لاجوردی و سبز و زرد و ایوانی بزرگ در ضلع شمال چهار غرفه دو حرم، یک مسجد و شش حجره است.

ایوان بزرگ شمالی و غرفه های دو طرف آن دارای تزئینات کاشیکاری بصورت معرق و الوان است.

که کاشیهای غرفه ها جدیداً نصب شده.

تزئینات ایوان بزرگ عبارت است از کاشیهای ریزرنگی شش ضلعی در ازاره ایوان و کاریهای ازاره و کتیبه کمربندی و کاشیهای معرق بالای ایوان می باشد.

کتیبه ایوان که با خط ثلث در زمینه کاشی لاجوردی وو زرد و سفید مزین است.

پس از آیه الکرسی نام شاه طهماسب صفوی را ذکر نموده که به احتمال قوی زمان اتمام این بقعه بوده است حرم دیگری بین امامزاده محروق و امامزاده ابراهیم متصل به حرم اصلی است.

و نام سازنده آن امام قلی نجار است.

این دو درب جزء بهترین و نفیس ترین آثار و منبت کاری دوره صفوی است.

صندوق چوبی روی قبر امامزاده محروق با طول 5/4 وعرض 5/3 صندوق اصلی آن نیست و ضریح شاهزاده حسین قزوین است که 1343 به این محل حمل شده.

قدمگاه نیشابور: در 14 کیلومتری مشرق نیشابور و کنار جاده شوسه نیشابور- مشهد بنایی و جود دارد.

زیارتگاه زوار امام هفتم شیعیان که از این راه عبور می نمایند می باشد.

این بنا در فاصله 200 متری شمال جاده و در آبادی قدمگاه و در باغی مصفا واقع شده که بوسیله چهار رشته قنات آبیاری می شود.

در کتاب آثار باستانی خراسان نام یکی از این چهار رشته قنات اسپریس ذکر شده که احتمالاً نام اصلی این آبادی بوده است.

در داخل بقعه قدمگاه اثر دو پا برروی سنگ سیاه دیده می شود.

که در شاه نشین جنوبی بقعه به طرف چپ دیوار نصب گردیده و اکنون عموم مردم اثر قدم را منسوب به حضرت رضا(ع) می دانند.

و معتقدند که در سال دویست هجری که حضرت از مدینه عازم مرو بوده اند در این آبادی اثر قدم حضرت برروی سنگ ظاهر شده و معلوم نیست از سال دویست هجری تا اوایل قرن یازدهم این سنگ در کجا بوده که در سال 1020 ه.ق شاه عباس کبیر دستور ساختن این بقعه را با احترام سنگ صادر نمود.

در هر صورت مشخصات بنای فعلی شیوه معماری صفویه را نشان می داد و کتیبه دو بدنه گنبد حاکی از تعمیر بنا توسط شاه سلیمان صفوی در سال 1091 هجری است.

مقبره شیخ عطار نیشابوری ابوحامدمحمد شیخ فریدالدین نیشابوری در فاصله 6 کیلومتر مشرق نیشابور واقع شده و بنایی است هشت ضلعی با گنبد کاشیکاری شده که زیبایی خاصی دارد.

ساختمان مقره عطار را مرحوم امیرعلی شیرنوائی همدرس و ندیم و مشاور حسین بایقرا گورگان توفیق اتمام یافته و این بنا جزء ابنیه خیره امیرعلی شیر نوائی است.

در کتاب تذکره دولتشاهی این اثر وی ذکر گردیده است.

ورودی این بنا از ضله شمال شرقی است این بنا از خارج دارای 4 غرفه است با کاشیهای سبز، زرد، آبی تزئین شده.

نمای داخلی بنا از گچ پوشیده شد و دارای چهار شاه نشین است.

در زیرگنبد چند بیت شعر برروی گچ نوشته شده.

آرامگاه کمال الملک.

محمدغفاری معروف به کمال الملک در داخل باغ عطار و نزدیک آرامگاه شیخ عطار با سبک جدید بصورت مشبک و شکل زیبایی در سال 1341 توسط انجمن آثار ملی ساخته شده.

دارای شش ایوان است که به طرف داخل انحنا دارد.

روی این ایوان را کاشیهای معرق لاجوردی سفید زینت بخشیده.

برروی این سنگ تاریخ 891هجری ذکر شده.

در اشعار روی این سنگ کشته شدن عطار را در زمان هلاکوخان ذکر کرده است که درست نیست.

مقربه بصورت فعلی احتمالاً از آثار شاهزاده سلطان حسین میرزانیرالدوله کاروانسرای نیشابور در داخل شهر نیشابور حاشیه خیابان اصلی رباطی وجود دارد که سبک ساختمان را نشان می دهد که در دوره صفوی ساخته شده.

این رباط چون در سالهای پیش در اختیار ژاندارمری نیشابور بوده تا حدودی از انهدام و خرابی آن جلوگیری شده.

این کاروانسرا بصورت چهارضلعی می باشد که حدود آن 70 متر است.

و هر ضلع آن یک ایوان دارد که اطراف ایوان 24 حجره و چهارده گوشه.

چهار گوشه دیده می شود.

قسمتی از این بنا در سال 1356تعمیر شده.

مره شاهجان پایتخت سلطان سنجر بود و در عهد حکوئمت او دارالملک خراسن از معتبرترین بلاد ایران بود، ملاکان، دهقانان، از جهت توانگری با امرا و اطراف دو همسری می زدند و مثل جرجانیه اهل علم و فضل در آنجا مجتمع بودند.

در مدارس و کتابخانه عمومی و خصوصی آن اعزام را افاضه و استفاضه می گذرانده.

بعد از فرار سلطان محمد خوارزمشاه به جزء آبسکون مجیرالملک حاکم سابق مرو که در خدمت سلطان می زیست خود را از مازندران به مرو رساند و هفت هزار از ترکمانان و لشکریان را دور خود جمع آورد و به ادعای جانشنیی سلطان جماعتی از اوباش گرد او را گرفتند.

شیخ اسلام مرو قبل از ورود حجرالملک پیش کشهای پیش سران سپاهی چنگیز فرستاده و نسبت به مغول قبول ایلی کرده بود قاضی سرحسن که با قاضی مرو خویشی داشت همین طریق را پیش گرفته بود و بین دو قاضی پیوسته در این خصوص مکاتبه ای می شد.

مجیرالملک از این توطئه اطلاع یافت قاضی مرو را به دست مردم قطعه قطعه کرده و نسبت و سنت به اهل سرحسن هم که اطاعت مرو را داشت برای دفع رقیب به مازندران رفت و جمع کثیری از مغول را به مرو آورد و مجرالملک به جای آنکه خود را برای دفاع در مقابل مغول حاضر کند.

به شهر سرحسن تاخت و قاضی آنجا را کشت و با ترکمانان آن حدود به جنگ مشغول شد ودر همین موقع لشکریان تولی رسیدند.

و مرو را در محاصره گرفتند.

شهر مرو پس از پنج روز مقاومت تسلیم شد.

تولی ابتدا مجیرالملک را مورد احترام ندانست وخلعت بخشید.

و کمی بعد او و جمعیاز بزرگسالان شهر را به معرفی مجیرالملک شناخته بود مقید نمود.

و دستور داد تا تمام مردم شهر را با اهل و عیال به خارج آوردند که کسی در آنجا نماند.

بعد به کرسی زرین جلوس نمود و امر داد تا تمام رؤسای لشکری خوارزمشاه را که اسیر سده بودند گردن زدند و عامه را نیز بین لشکریان خود تقسیم کرد و مغول آن بینوایان را با عیال و اطفال از دم تیغ گذراند.

بعد شهر مرو را با آتش یکسان ساخت و ترتب سلطان سنجر را آتش زده و به طبع مال به نبش قبرها دستور داد و گفت از مرو که با شورش و عصیان کردند هیچکس را باقی نگذارند.

مغول نیز بیش از هفتصدهراز تن از مردم بی گناه آنجا را هلاک کرد اما شهر نیشابور که اهالی آن در موقع عبور لشکریان جبر و ستبای قبول ایلی کرده بودند و شحنه ای از جانب مغول بر آنجا حکومت داشت چون خبر ظهور سلطان جبال الدین متکبرین را شنیدند سر به عصیان برداشتند و شحنه مغول را کشتند و چون خبر قتل شحنه به تولی رسید تغار جانوریان داماد چنگیز را به تسخیر آنجا فرستاد و تغاجای به نیشابور آمد و آنجا را محاصره کرد.

در روز سوم محاصره تغاجار کشته شد و مغول شکست خورد و جمعی به طول و عده ای به سبزوار رفتند.

در این تاریخ تولی که از فتح مرو فارغ شده بود خود به نیشابور حرکت کرد.

مردم نیشابور که تا این زمان مردانه جنگیده بودند از کمی آذوقه به تسلیم حاضر شدند ولیکن تولی نپذیرفت به غلبه در دهم صفر 618 شهر را گشود و مردان آن را کشت و زنان را به اسیری فرستاد و از ترس آنکه مبادا در میان کشتگان مردی نیمه جان مانده باشد دستور داد تا سرهمه مقتولین را بریدند و شهر را با کف دست برابر کردند.

دختر چنگیز یعنی زوجه تغاجاحر به نیشابور آمد و حکم داد تا نیشابور را چنان ویران کند که آنجا بتوان زراعت کرد.

حتی بر سگ و گربه آن شهر نیز رحم نکردند مغول نیز بر همین سیره رفت.

حتی گفته اند که سپاهیان تولی هفت شبانه روز بر نیشابور ویران آب بستند و سراسر آن که هموار شده بود جو کاشتند عدد مقتولین نیشابور تا حدود یک میلیون و هفتصد و پنجاه هزار نوشته اند.

طوس و شهر حالبه نیز در همین ضمن در زیر سم سواران چنگیزی ویران شد و چون مغول از این جانب راحت شدند، راه هرات را که آخرین شهر فتح نشده خراسان بود پیش گرفتند.

تولی ابتدا رسولی به هرات فرستاد و قاضی و حاکم را به خدمت خواند مردم فرستاده تولی را کشتند و همین حرکت باعث تحریک و خشم پسر چنگیز و حمله سخت او به این شهر مستحکم گردید.

حکمران هرات یعنی ملک شمس الدین جورجانی تا هشت روز بخوبی از حوزه حکومت خود دفاع کرد.

اما روز هشتم به زخم تیری جان سپرد و قتل او موجب بروز دو تیرگی بین مدافعین هرات گردید و جمعی از علماء و اعیان شهر پیش تولی رفته شهر را به او تسلیم کردند.

تولی برخلاف عادت، رأفت به خرج داده جز قتل دوازه هزار ازاتباع سلطان جلال الدین دیگر به محاصره طالقان در ولایت جوزجانان مغول پرداخت.

این طالقان که آن را طالقان بلخ یا طالقان خراسان می گویند شهری بوده در سه متری مشرق مروالرود بر سر راه بلخ و آن را نباید با طالقان قزوین و طالقان اصفهان و طخارستان( در مشرق غندوز و نزدیکی فیض آباد حالیه افغانستان شمالشرقی) اشتباه نمود.

چنگیز مدت ده ماه به محاصره قلعه نفرت کوه از قلاع طالقاان مشغول شد وجمع کثبری از لشکریان او دراین گیرودار کشته شد و پسران او یعنی اوگتای و جغتای و تولی که از فتح ماوراء النهر و خوارزم خراسان خلاص شده بودند همه به یاری پدر آمدند.

عاقبت چنگیزیان پشته ای از سنگ و چوب به ارتفاع ساختند و بر قلعه راه یافتند.

بعد از گشودن جوزجانان و طالقان چنگیز به غزنه شتافت و چون د رمحاصره بامیان پسر جغتای که سخت پیش چنگیزذ به قتل رسیدند خان مغول بعد از گشودن آنجا امر داد تا علاوه بر مردم جانوران آن شهر را نیز بکشند و هیچکس را اسیر نگیرند حتی بچه در شکم مادر نگذرارند تا دیگر کسی در آنجا سکونت اختیار نکند.