دانلود تحقیق ژئوپلیتیک مرز ایران و کشور آذربایجان

مقدمه: سرزمینی که امروزه به نام جمهوری آذربایجان خوانده می شود به دنبال شسکت ایران در جنگهای خود با روسیه وطی قرارداد های گلستان (1813 م) و ترکمنچای (1828م) از ایران جدا و به روسیه ضمیمه گشت.

در طول تاریخ هیچ کشوری به اندازه روسیه قلمروهای خاک ایران را برای همیشه به اشغال در نیاورده است ،قلمروهایی که طی دوره های درازمدت تاریخی زیرسیطره فرهنگی ایرانیان بودند یا دست کم خراجگذار ایران بودند بیشتر بخشهای اسیای مرکزی تقریبا به مدت سه هزار سال کانونهای ممتاز فرهنگ وتمدن ایرانی بوده واغلب اوقات تا اندازه ای تحت کنترل سیاسی ایران قرار داشته اند.

در اوایل دهه 1990 شاهد تحولی عظیم در محو سیاست جهانی بوده ایم.

برای نخستین بار یک امپراطوری بدون جنگ از درون متلاشی شد.خروج یکی از ارکان قدرت از گردونه نظام دو قطبی ژئوپلتیک جهانی را به گونه ای متاثر کرد که تثبیت نظام جدید بر مبنای روابط ومناسبات بین الملل نیاز به گذشت زمان دارد.

گورباچف در 25 دسامبر 1991 از سمت خودکناره گیری کرد و اتحاد جماهیر شوروی نیز از حوقی در 31 دسامبر همچنین سال از بین رفت.فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی یک فرایند سیاسی بود که نتیجه آن تجزیه یک واحد یکپارچه به 15 واحد سیاسی با جغرافیای جدا از هم بود.

در اطراف ایران دولتهای جدیدی بنامهای آذربایجان ،ارمنستان وترکمنستان ظهور کردند که قبلا روابط این جمهوریها از کانال مسکو انجام گرفت لیکن امروز آنها مستقلا می توانند با همسایه خود یعنی ایران تعامل داشته باشند.

با توجه به وابسته بودن بحث آذربایجان به قفقاز لازم است اشاره ای به منطقه قفقاز و اهمیت آن از نظر ژئوپلتیک داشته باشیم.

قفقاز بعنوان منطقه سرحدی ایران در تاریخ گذشته خود موضوع رقابت قدرتهای پیرامونی بوده ومدتها نیز جزئی از سرزمین وقلمرو وحاکمیت دولت ایران محسوب می شده است.

این منطقه در محدوده ای به وسعت چهارصدوبیست وپنج هزار کیلومتر بین غرب دریای خزر وشرق دریای سیاه ودرهمسایگی شمال غرب ایران وشمال ترکیه واقع شده است.

رشته کوههای قفقاز بزرگ به طور هزار ودویست کیلومتر در جهت شمال غربی از شبه جزیره تامان در تنگه کرچ(بین دریای سیاه ودریای آزوف) وجنوب شرقی تا شبه جزیره آبشوران در غرب دریای خزر در شرق جمهوری آذربایجان)کشیده شده است.

منابع نفت وگاز دریای خزر جزء سومین ذخائر مهم جهان بعد از خلیج فارس و سیبری در شرق قفقاز است.پس از جنگ سرد غرب تمایل زیادی به نفوذ در قفقاز داشته است.علاقمندی پیمان ناتو هنوز در قفقاز وگسترش به آن برای حایل شدن بین شمال وجنوب وجداکردن ارتباط زمینی ایران وروسیه برای انزوای بیشتر ایران ونیز جداکردن روسیه از قفقاز صورت گیرد.

وجود مناطق بحرانی بالفعل وبالقوه چچن ،قره باغ،آنجارستان واستقرار موشکهای اتمی بر چیده شده از آلمان در ترکیو وفعال شدن نیروی هوایی ناتو در ترکیه وهمکاری نظامی ترکیه با اسرائیل وحضور فعال اسرائیل در منطقه را می توان بعنوان تهدیدهای منطقه نام برد.

در این راستا جمهوری آذربایجان امنیت خود را در خروج از نفوذ روسیه و در محوره پیوستن به غرب و ساختارهای اروپای –امریکایی به ناتو جستجو می کند.

در نقطه مقابل ایران در محور پیوستگی با روسیه ودوری از محور آمریکا حرکت می کند.بنابراین در این زمینه آذربایجان در تضاد با سمت وسوی حرکت ایران است ودر نهایت از سوی ایران احساسی عدم امنیت می کند.

در این تحقیق تلاش بر آن بوده که ضمن بیان موارد مصطلح مرزی،اشاره به وضعیت کلی مرزهای میهن اسلامی داشته سپس مرز ایران وکشور جمهوری آذربایجان تبیین وعوامل ژئوپلتیکی آذربایجان وروابط این کشور با ایران بررسی تا درپایان به یک نتیجه گیری وپیشنهاد مناسب است یابیم.

گفتار اول )مرز و مرزبانی: 1-مفهوم مرز: در زمینی حدود وثغور حاکمیت کشور مهمترین عامل تشخیصی وجدا کشور از کشورهای همسایه عامل مهم بوجود آورنده ومدت سیاسی یا طبیعی وانسانی در کشور بزرگترین عامل موثر د رامنیت واستقلال کشور وحافظ موجودیت نظام عامل موثر در مناسبات سیاسی و اقتصادی کشور با کشورهای همسایه وبالاخره آخرین در قلمرو کشور.

2-اهمیت مرز تاثیرات مستقیم وگسترده مرزهای کشور بر استقلال وتمامیت ارضی حاکمیت ملی امنیت داخلی اوضاع اقتصادی،فرهنگ وایدئولوژی،دیپلماسی ونیروی نظامی ان کشور اهمیت ویژه مرزها یا آشکار می سازد.

بدین لحاظ توجه به وضعیت مرزها همواره از اهمیت واولویت خاصی برخوردار بوده ودولتها برای کنترل مرزهای خودناچار به سرمایه گذاری می باشند.

با بررسی چگونگی تاثیرات مرزها بر هر یک از عوامل فوق می توان به اهمیت مرزها بیشترپی برد.

1-2 مرز استقلال وتمامیت ارضی:خطوط مرزی که مشخص کننده حدود یک واحد سیاسی می باشد در واقع عامل مهم به وجود آورنده ودولت سیاسی در یک سرزمینی که ممکن است فاقد هر گونه وحدت طبیعی یا انسانی باشد نیز هست اصولا مرزهای هر کشور صرف نظر از اینکه حافظ موجودیت آن نظام است بزرگترین تاثیر را در وضعیت واستقلال آن مملکت دارد.بدین لحاظ هر گونه تغییر در خطوط مرزی با دقت بسیار مورد توجه قرار می گیرد.

2-2 مرز حاکمیت ملی: مرزهای هر کشور در واقع حدود وثغور حاکمیت آن کشور است وضعیت آنها نشان دهنده قوت یا ضعف آن حاکمیت می باشد لذا کنترل مرز اگر براساس سیاستهای صحیح ودقیق وبا مراقبت کامل انجام بگیرد موجب تثبیت حاکمیت دولت خواهد شد.

2-2مرز حاکمیت ملی: مرزهای هر کشور در واقع حدود وثغور حاکمیت آن کشور است وضعیت آنها نشان دهنده قوت یا ضعف آن حاکمیت می باشد لذا کنترل مرز اگر براساس سیاستهای صحیح ودقیق وبا مراقبت کامل انجام بگیرد موجب تثبیت حاکمیت دولت خواهد شد.

3-2 مرز وامنیت داخلی: هر دولتی که بخواهد در داخل کشور امنیت برقرار کرده شرایط وامکانات سازندگی را فراهم کند باید از مرزهایی مطمئن برخوردار باشد.در غیر اینصورت اشکالات ناشی از ناامنی که از مرزها نشات می گیرد مانع هر گونه سازندگی وپویایی در کشور خواهد بود.

امنیت داخلی کشور هنگامی به نحو مطلوب برقرار می شود که نسبت به مرز اهتمام شود و در تقدم اول اقتدار نظام در مرز تجلی یابد.

4-2-مرزهای هر کشور تاثیر عمیقی بر چگونگی فعالیتهای اقتصادی،روابط ومبادلات مرزی مرزنشینان ونقش برجسته ای در شکل دهی مناسبات اقتصاد میان دولتها به عهده دارد.وضعیت مرزها در اوضاع کلیدی وهدایت کننده داشته واز کاربرد وسیعی برخوردار است .بدین جهت سیستم مرز دارای هر کشور بعنوان یکی از مهمترین متغیرهای موثر در سیاست خارجی محسوب گردیده و مرزبانان وظایف حسابرسی را به عهده دارند.از طرفی اهمیت مرزها و ضرورت برقراری امنیت در آنها ایجاب می کند تا دولت ها سعی نمایند حتی المقدور در مرزهای کشور خود تشخیص نداشته باشند.

گفتار دوم:برخی تعاریف واصطلاحات مرزی: الف:تعاریف واصطلاحات عمومی مرزی 1-تعریف مرزبان مرزبان افسری است از نیروی انتظامی که با دریافت استار از وزارت امور خارجه د رمرز گمارده می شود تا علاوه بر استقرار نظم وامنیت در مرز وکنترل ومراقبت از خط مرز با استفاده به قراردادهای مشترک مرزی وبرقراری ارتباط باهمتای خود در آن سوی مرز نسبت به حل وفصل مسایل مرزی وحفظ واستیغای حقوق دولت ومرزنشینان اقدام نمایند.

2-تعریف مرز: آخرین حد قلمرو زمینی ،هوایی،دریایی وتحت الارضی هر کشور را مرز آن کشور می گویند.

مرز خط فرضی وقراردادی است که منظور تعیین حدود یک واحد سیاسی(کشور) روی زمین و اسناد مرزی مشخص می شود.

3-انواع مرزهای زمینی: 1-3-از نظر پیدایش وتطبیق آنها باگروههای قومی وزبانی شامل: - مرزهای پیشتاز ومرزهای پیش ازسکونت - مرزهای تطبیقی - مرزهای تحمیلی 2-3 از نظر تطاق با عوارض طبیعی: - مرزهای طبیعی -مرزهای هندسی -مرزهای پیشتاز وپیش از سکونت: خطوط مرزی که در نواحی خالی از سکونت پیش از این که اجتماعات انسانی پدید ایند ترسیم شده اند،مرزهای پیشتاز نامیده میشود مانند مرز میان کانادا وآلاسکا -مرزهای تطبیقی: مرزهایی که با توجه به جغرافیایی انسانی نواحی ومنطبق با الگوهای فرهنگی قومی تعیین می گردد به مرزهای تطبیقی معروفند مانند خط مرزی هندوستان و پاکستان که در تیین خط مذکور کمال دقت شد تا خطوط مرزی ترسیم شوند که در حد امکان نواحی مسلمان نشین را از نواحی هندونشین جدا کنند.

-مرزهای تحمیلی:به خطوط مرزی که بدون توجه به سیمان فرهنگی ناحیه وتنها در اثر سیاستهای بین المللی بوجود آمده اند مرزهای تحمیلی گفته می شود مانند مرز میان ایران وجمهوری مسلمان نشین آسیای میانه (شوروی سابق) که مردم هم زبان هم کیش را از یکدیگر جدا کرده است.

مرزهایی که در امتداد خط اتشی بس کشیده شده اند نیز جز مرزهای تحمیلی می باشد.

مانند خط آتشی بس میان اردن واسرائیل ویا مرز میان کره شمالی و کره جنوبی.

-مرزهای طبیعی: مرزهایی هستند که با استفاده از عوارض طبیعی تعیین می گردند مانند مرزهایی که درامتداد رشته کوه کشیده می شود یا مرزاهیی که در امتداد مسیر رودخانه ،کانال و یا دریاچه علامتگذاری می گردند همچنین مرزهایی که از میان بیابان جنگل ویا باتلاق عبور می کنند.

-مرزهای هندسی:در بسیاری از کشورها جایی که استفاده از عوارض طبیعی برای تعیین خط مرز ممکن نباشند از خطوط نصف النهار فمدارها ویا خطوط مستقیم ومدور استفاده می کنند.

این گونه مرزها یا مرزهای هندسی گویند مانند مرز میان ایالات متحده آمریکا وکانادا که توسط مدار 49 درجه عرض شمالی تعیین شده است.

-مرزهای هوایی: حاکمیت هر دولت در مرزهای خشکی ودریایی آن دولت پایان می یابد.

این مرزها در واقع به صورت سطوحی نمایان می شوند که تا جو زمین امتداد دارند ودر عین حال قلمرو هوایی دو دولت مجاور را از هم جدا می کند.

-مرزهای زیرزمینی:حاکمیت دولتها در اعماق زمینی تا مرکز زمینی نیز ادامه دارد یعنی سطوحی عمومی از مرزهای خشکی و دریایی به سمت پایین تا اعماق زمین.

4-تعریف تجاوز مرزی: تجاوز عبارت است از توسل به زورعلیه تمامیت ارضی یا حاکمیت سیاسی یک دولت به منظور تحمیل ارداده بر آن کشور که بارزترین نوع آن کاربرد نیروی مسطح تهاجم زمینی،بمباران هوایی ویا محاصره بنادر وسواحل یک دولت به وسیله نیروهای مسلح دولت دیگر می باشد.

غیر از مفهوم فوق که با استناد به مفاد منشور ملل متحد استخراج گردیده واصولا به نقص حریم زمینی،هوایی یا دریایی کشور (اعم از مسلح یا غیرمسلح) در شرایطی که بدون اطلاع وکسب مجوز قبلی صورت گرفته باشد تجاوز گویند.

5-تعریف مرز نشین: مرزنشین به کلیه اشخاصی گفته می شود که عمق نوار مرزی سکونت دائمی داشته باشند(پرسنل نظامی و انتظامی وساکنین شهرهای بزرگ مستثنا می باشند.

6-تعریف تردد مجاز: تردد از مرز وقتی مجاز شناخته می شود که با داشتن گذرنامه یا اسناد در حکم گذرنامه با رعایت شرایط مقرر در قوانین داخلی ومعاهدات دو جانبه صورت می گیرد.

7-متردد بین مرزی: 1-7-مسافر:به شهری اشخاصی اطلاق می شود که با داشتن گذرنامه یا اسناد در حکم گذرنامه از دروازه های مجاز کنتور تردد می نمایند.

2-7-عابر مجاوز:به شخصی یا اشخاصی گفته می شود که اغلب سهوی وبعلت مشخصی نبودن مرز و یا عدم اطلاع از نحوه عبور خط مرز وارد خاک کشور همسایه گردند و معمولا فاقد مدارک واسناد معتبر جهت ورود به آن کشور باشند.

3-7-متجاوز مرزی:به فرد یا افرادی گفته می شود که عمدی و با نیت هدف وبرنامه ریزی قبلی بدون در دست داشتن اسناد ومدارک لازم ویا حتی با در اختیار داشتن این گونه مدارک از مرز غیرمجاز عبور می نمایند.

یادآوری:به کلیه اتباع غیرایرانی که عمدی یا سهوی بطور غیرمجاز از مرز عبور نمایند اصطلاحا متجاوز اطلاق می شود.

ب)تعاریف واصطلاحات مربوط به رودخانه مرزی 1-رودخانه مرزی: به رودخانه هایی اطلاق می شود که تمام قسمت یا قسمتهایی از آن مرز مشترک دو کشور را تشکیل دهد.

2-اصلاح مسیررودخانه: عبارت است از باز گرداندن رودخانه ،نهر یا مسیل در مسیر تعیین شده در معاهدات وموافقنامه ونقشه های مرزی که بر اثر جریان طبیعی یا عوامل دیگر تغییر مسیر داده است 3-حفظ وتثبیت کناره وبستر رودخانه: عبارت است از کلیه اقداماتی که مانع تغییر مسیر رودخانه می گردد.

ج)تعاریف واصطلاحات مربوط به معاهدات مرزی: 1-تعریف معاهده: معاده نوعی توافق بین المللی می باشد که بین دو یا چند دولت با یکدیگر ویا بین دولت و سازمانهای بین المللی منعقد می شود ومسئولیتها ووظایف وحقوقی برای طرفین ایجاد می کند.

از نحوه کاربرد عنوانهای مختلف برای معاهدات مختلف عناوین زیر استناج می گردد: پروتکل، موافقنامه،بیانه،اختیار نامه قرارداد ،عهدنامه،کنوانسیون،اعلامیه،یادداشت تفاهم ،پیمان ،مقاوله نامه یا صلح نامه 2-تعریف پروتکل: پروتکل دارای معانی زیر می باشد: به متمنی می گویند که به یک معاهده ،منخم ویا بعدا افزوده شود.

به صورتجلسه کنفرانس یا اجلاس گفته می شود که نمایندگان کشورها موافقت خود را با آن اعلام نموده اند.

سند امضا یک معاهده بین المللی را پروتکل امضاء می نامند که حاوی اعتبار نامه امضا کننده های واعلامیه ها وقیود وشروطی است که کشورها در هنگام امضاء مجاز به تضرع آن می باشند.

3-موافقنامه یا توافقنامه: معاهده ای است که روابط در دولت را در زمینه های مختلف اقتصادی،تجاری،فرهنگی ،مالیاتی،حمل ونقل غیرتنظیم وتعهدات دو جانبه را ایجاد می کند.

4-قرارداد: قرارداد توافقی است بین دولت یا چند طرف که اجباری را براجرا یا عدم اجرای موضوع بخصوصی ایجاد نماید.

5-یادداشت تفاهم: به معاهده دو جانبه ای اطلاق می گردد که نماینده یا نمایندگان دو دولت بر سر موضوعات خاصی که معمولا مبادلات اقتصادی،صنعتی و غیره را در بر می گیرد به توافقنامه نایل می شود وبه موجب آن سایر معاهدات خود را منعقد ساخته و یا کمیسیونهای مشترک خود را در آینده تشکیل می دهند.

6-پیمان: به بعضی از معاهدات که اهمیت زیاد و جنبه بین المللی فراوان دارد وبرای موضوع خاصی ومعینی منعقد می گردند اطلاق می شود.

7-مصونیت سیاسی(دیپلماتیک) مصونیت بدین معناست که دارنده آن از تعقیب قانون وماموران دولت در امان است .د رحقوق بین المللی عمومی،شخصی دیپلمات ونیز محل سکونت ومحل کار او از تعقیب وتعرض ماموران دولتی که نزد آن ماموریت دارند مضون است (مرزبانی،گذرنامه واتباع بیگانه رحمتی راد محمدحسین.

تهران معاونت آموزشی چاپ اداره کل پشتیبانی 1374صفحات 25تا29) فصل دوم گفتار اول: الف)وضعیت کلی مرزهای جمهوری اسلامی ایران: مشخصات کلی مرزها: مجموع طول مرزهای کشور جمهوری اسلامی ایران 8755 کیلومتر شامل: 2700 کیلومتر مرز دریایی 1893 کیلومتر مرز رودخانه ای 4162 کیلومتر مرز خشکی مرزهای دریایی ایران شامل: 1259 کیلومتر سواحل خلیج فارس از دهانه فاوتا تنگه هرمز 784 کیلومتر سواحل دریای عمان از تنگه هرمز تا بند گواتر بخش دوم: گفتار اول: الف)وضیت کلی مرزهای جمهوری اسلامی ایران ب)اطلاعاتی از مرز کشور جمهوری اسلامی ایران با کشورآذربایجان در یک نگاه ج)اطلاعات کلی راجع به کشورجمهوری اسلامی ایران د)مرز ایران و جمهوری آذربایجان هـ)اطلاعات کلی راجع به کشور جمهوری آذربایجان گفتار دوم: مروری بر ژئوپلتیک استانهای آذربایجان شرقی،اردبیل وگیلان الف)موقعیت جغرافیایی ب)سابقه تاریخی ومذهبی و ویژگیهای ژئوپلتیکی ج)جغرافیای طبیعی د)جغرافیای انسانی هـ)شبکه ارتباطی و)بررسی نظامی -657 کیلومتر سواحل دریای خزر از بندر ترکمن تا مصب رودخانه آستارا چای می باشد.

مرزهای رودخانه ای ایران شامل: 27 رودخانه مرزی مرکب از 3 رودخانه مرزی در مرزهای شمال شرقی،3 رودخانه مرزی در مرزهای شمال غرب ف6رودخانه مرزی در مرزهای شرق و 15 رودخانه مرزی در مرزهای غرب کشور 1 نهر در مرز ایران وعراق (نهرنشین) 2دریاچه در مرز ایران وافغانستان (دریاچه هامون)ودر مرز ایران وجمهوری آذربایجان (دریاچه سدارس) می باشد.

مرزهای خشکی ایران شامل: مناطق کوهستانی تپه ماهور وزمینهای مسطح می باشند.

ب)اطلاعاتی که از مرز کشور جمهوری اسلامی ایران با کشور آذربایجان در یک نگاه: طول تقریبی مرز مشترک یا ساحل ایران (کیلومتر): -175 کیلومتر مرز خشکی -584 کیلومتر مرز رودخانه ای -657 کیلومتر مرز دریایی خزر ملاحظات: دریای خزر مرز بصورت منطقه اختصاص ماهیگیری ومنطقه مشاع بین کشورهای ترکمنستان،قزاقستان ،فدراتیوروسیه،جمهوری آذربایجان وجمهوری اسلامی ایران بوده که طول سواحل ایران 657 کیلومتر است.

-تعداد سه رودخانه -تعداد 1دریاچه سد ارس ج)اطلاعات کلی راجع به کشور جمهوری اسلامی ایران: کشور جمهوری اسلامی ایران در جنوب غربی آسیا بین 25الی 40درجه عرض شمالی و 44 الی 64 درجه طول شرقی قرار دارد که از لحاظ موقعیت جغرافیایی مانند پلی سه قاره اسیا،اروپا وآفریقا را به هم مرتبط می سازد و به همین علت نقش بسیار حساسی را در سیاست منطقه جنوب غربی اسیا ایفا می کنند.

ایران با وسعت 195/648/1 کیلومتر مربع با پانزده کشور بشرح ذیل همسایه می باشد: 1-از شمال با پنج کشور ترکمنستان ،قزاقزستان،جمهوری فدراتیو روسیه،جمهوری آذربایجان وجمهوری ارمنستان.

- از جنوب با شش کشور ساحلی جنوبی خلیج فارس ودریای عمان شامل کویت،بحرین،عربستان،قطر،امارات متحده عربی ،عمان.

- از شرق با دوکشور پاکستان وافغانستان - از غرب با دوکشور ترکیه وعراق ایران کشوری است کوهستانی که بیش از نیمی از مساحت کل آن را ارتفاعات ویک چهارم آن را صحراها وکمتر از یک چهارم دیگر را جلگه ها واراضی قابل کشت تشکیل می دهد.

بلندترین نقطه ایران دماوند ودر رشته کوههای البرز است که 5671 متر ارتفاع دارد.

جمعیت ایران براساس آخرین سرشماری سال 1385 بالغ بر 000/000/70 نفر بوده که 98 درصد آن مسلمان (91درصد شیعه) و 2 درصد ادیان دیگر می باشد.

زبان رسمی کشور فارسی است وزبانهای دیگراز قبیل ترکی،کردی،بلوچی وعربی نیز رایج می باشد.(مرزبانی،گذرنامه واتباع بیگانه،رحمتی راد محمدحسین، تهران معاونت آموزشی،چاپ اول کل پشتیبانی آموزشی،1374 ص 66تا73) مرز ایران وجمهوری آذربایجان: 1-مشخصات مرز: مرز مشترک ایران وجمهوری آذربایجان از محل تلاقی رودخانه ارس وقره سو(نقطه تلاقی مرز مشترک سه کشور ایران ،ترکیه وآذربایجان) میله مرزی سه جانبه شماره 1 شروع می شود و به صورت ناپیوسته تا مصب رودخانه آستارا چای در دریای خزر امتداد دارد.در طول مرز مذکور جمعا 144 علامت مرزی اصلی(شماره 1تا 144)و305 علامت مرزی فرعی نصب گردیده است.

(توضیح اینکه از میله مرزی 3/29 مرز مشترک منقطع شده و به طول 48 کیلومتر تا میله مرزی 35 مرز مشترک ارمنستان را تشکیل می دهد) طول مرز ایران و جمهوری آذربایجان 759 کیلومتر می باشد که شامل 175 کیلومتر مرز خشکی و584 مرز آبی (رودخانه ای) بشرح زیر است: رود ارس 427 کیلومتر(که 163 کیلومتر آن مرز جمهوری خود مختار نخجوان را تشکیل می دهد) با هما رود 122 کیلومتر ،رود آستارا چای 35 کیلومتر علایم مرزی اصلی وفرعی در ناحیه خاکی هر کدام دو مترونیم از مرکز بین این دوستون بر روی خط مرکز نصب گردیده ودر ناحیه آبی این علائم در هر دو کرانه رودخانه مرزی نصب شده است.

در نقاطی که خط مرز از ناحیه ابی به ناحیه خاکی یا بالعکس انتقال می یابد علایم مرزی انتقالی عبارت از سه ستون اصلی و یک مرکز می باشد که دو ستون ومرکز بین آنها روی یک کرانه رودخانه وستون سوم خروجی روی کرانه مقابل نصب شده است.

در بعضی از نقاط نواحی خاکی که نصب علایم مرزی عادی به شکل دو ستون و مرکز بین آنها مقدور نبوده علامت شامل یک ستون اصلی است که روی خود خط مرز نصب گردیده و سطح این ستون که رو به ایران است تماما به رنگ قرمز وشماره ستون بر روی آن قید شده است.

سطحی که رو به کشور مقابل است،تمامی به رنگ سفید است.

در رودخانه کم عرض بالها چای وآستارا چای خطوط مقطع مرز روی هر دو کرانه رودخانه بطور متناوب ترسیم گردیده وبه این ترتیب نشان می دهد که در رودخانه های کوچک نیز خط مرز از وسط رودخانه می گذرد.

تعداد جزایر موجود در رودخانه ارس جمعا بالغ بر 805 جزیره می باشد که 427 جزیره آن متعلق به ایران و 378 جزیره دیگر متعلق به کشور مقابل است.

دو جزیره شماره 72 و شماره 591 اراضی آنها طوری تقسیم شده که قسمتی متعلق به ایران وقسمت دیگر متعلق به کشور مقابل است.

پلهای موجود در روی رودخانه به وسیله خط مرز به دو نیمه تقسیم شده به استثنای پل خداافرین که مرز روی آن با خط مرزی که از وسط رود ارس می گذرد مطابقت می کند.

2-ویژگیهای مرز: مرز مشترک ایران وجمهوری آذربایجان به صورت ناپیوسته (جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان) می باشد وبیش از 3/4 آن آبی (رودخانه ای )است.

ایران با جمهوری آذربایجان از طریق آبهای دریای خزر نیز همجوار می باشد.

جمهوری آذربایجان بعد از استقلال از اتحاد جمهوری شوروی سابق بعلت عدم برخوردای از ثبات کامل سیاسی تغییرات متوالی مسئولین مملکتی ومشکلات اقتصادی ومهمتر از همه درگیریهای مستمر نظامی با جمهوری ارمنستان توجه لازم به این مرز نداشته از طرفی عدم علاقمندی مرزبانان قدیم روسی و سپس جایگزین شدن مرزبانان کم تجربه آذری به جای آنها وفقر مالی مرزنشینان وسود جویی و ماجراجویی افراد قاچاقچی وناپیوسته بودن مرز نیز مزید بر علت شده ومجموعه عوامل فوق سبب بی نظمی وضعف اقدامات کنترلی در مرز گردیده است.

البته مشترکات قومی،فرهنگی ومذهبی مردم دوکشور وکمکهای قابل توجه دولت جمهوری اسلامی ایران از نظر اقتصادی ومایحتاج عمومی به جمهوری آذربایجان ونخجوان وگشایش چندین دروازه تردد کالا ومسافر ومبادله رسمی کالا بین دوکشور در تقویت مناسبات حسنه میان اتباع مرزنشین دو کشور موثر بوده لیکن اقدامات مشابه سایر کشورها بویژه سرمایه گذاریهای وسیع کشورهای غربی در جمهوری آذربایجان همراه با اقدامات گسترده تبلیغاتی وفریبنده درروند مناسبات حسنه تا حدودی تاثیر منفی برجای گذاشته است.

از ویژگیهای این مرز وجود یک سد مشترک ودو پل ارتباطی ویک بازاچه مرزی در مرز مشترک با نخجوان وسه سد مشترک وپنج پل ارتباطی در بقیه نقاط مرز مشترک می باشد.

هـ)اطلاعات کلی راجع به کشور جمهوری آذربایجان: کشور جمهور آذربایجان با 86600 کیلومترمربع مساحت در نیمکره شمالی،نیمکره شرقی در غرب اسیا در بخش شرقی ماورای قفقاز در میان رشته های جنوب شرقی کوهستان قفقاز و سواحل دریای خزر ورود ارس قرار دارد.این کشور از دو قسمت تشکیل شده که بوسیله جمهوری ارمنستان از یکدیگر جدا گشته اند.

بخش بزرگتر آن از شمال با جمهوری فدراتیو روسیه،از شمال غربی با گرجستان،از مغرب با ارمنستان واز جنوب با جمهوری اسلامی ایران هم مرز می باشد.ایالت خودمختار ناگور قره باغ در این قسم از کشور قرار دارد.بخش کوچکتر آذربایجان به نام جمهوری خودمختار نخجوان بین جمهوری ارمنستان،جمهوری اسلامی ایران وکشور ترکیه واقع شده است.

آذربایجان سرزمینی است با کوهستانهای مرتفع ،جلگه های سرسبز،جنگلهای قابل توجه و آب وهوای ان در مناطق کوهستانی معتدل ودر بخش جلگه ای رود کو را هوا خیلی گرم می شود و مقدار بارندگی کم است و در نخجوان آب وهوای نیمه خشکی وجود دارد ولی بطور کلی دارای آب وهوای مدیترانه ای است.

در بخش بزرگتر آذربایجان دریاچه بوری وجود دارد که بر اثر احداث سدبزرگی بر روی رودیوری به وجود آمده است.بلندترین نقطه ایمنی کشور قله گورا است که 4466 مترارتفاع دارد.

رودهای مهم آذربایجان ارس(اراکز) وکورا می باشد.

رود ارس از کشور ترکیه سرچشمه می گیرد ومرز بین ایران ونخجوان ،ارمنستان،آذربایجان را تشکیل می دهد،سپس به رود کورا در آذربایجان می پیوندد وبه دریای خزر می ریزد.

جمعیت جمهوری آذربایجان در سال 1990 حدود 000/020/7 نفر با تراکم 81 نفر در هر کیلومتر مربع برآورد شده است.

از نظر نژادی 91/78% از مردم آذرکی،9/7% روس،9/7‌% ارمنی و 1/6% از نژادهای دیگر هستند.دین رسمی کشور اسلام است و اکثریت مردم مسلمان می باشند.

زبان رسمی کشور ترکی آذری وروسی می باشد که با خط روسی نوشته می شود.

پایتخت کشور شهر باکو است که 000/772/1 نیز جمعیت دارد.

سایر شهرهای مهم آن عبارتنداز:گنجه ،کنکران،جلیل آباد،شماخی وبندر مهم کشور باکو می باشد.

محصولات عمده کشاورزی آذربایجان ،پنبه ،تنباکو،توتون،انگور،سیب زمینی ،انار،گردو،سبزی است ومنابع معدنی آن عبارتنداز نفت ،گاز،سرب،آهن،روی،مس،نفتالین ،نمک معمولی.

صنایع شیمیایی ،سیمان،نفت،بنزین ،چوب ،منسوجات،لاستیک،روغنهای صنعتی از صنایع آذربایجان محسوب می شوند(مرزبانی گذرنامه واتباع بیگانه،رحمتی محمدحسین،تهران،نشراداره کل پشتیبانی ،1374) گفتار دوم :مروری برژئوپلتیک استانهای آذربایجان شرقی،اردبیل وگیلان: منطقه آذربایجان در کلیه عملیات سیاسی –نظامی که در سراسر دوران تاریخ به طرف غرب انجام گرفته همیشه مبدا عملیاتی ومحل تمرکز ارتش ونیز شکست وزبون ساختن دشمنان کشور عمل نموده است.

الف)موقعیت جغرافیایی: فلات آذربایجان شبه خاک مفرس فولادین است که دیواره های ان را رشته کوههای مرتفع وپوشیده از برف در برگرفته است.

این فلات بسیار مرتفع وپست ترین نقاط آن سطح دریاچه ارومیه می باشد که نسبت به دریای مازندران مرتفع تر واز بقایای دریای بزرگ است.

فلات آذربایجان به وسیله دریای مازندران ودریاچه ارومیه ورودخانه مرزی این وسفید رود زهکشی شده است.

در فلات اذربایجان یک منطقه باز وقابل نفوذ به نام دشت چالدران و دره قطور وجود دارد که در شمال غرب آن واقع شده است.

بلندترین نقطه آذربایجان ارتفاع سبلان با 4811 متر می باشد وپست ترین نقطه آن دریاچه ارومیه دارای 1220 متر ارتفاع از دریای آزاد است.

منطقه آذربایجان با مساحتی قریب به 952/105 کیلومتر در شمالغرب ایران قرادارد که از شمال با کشورهای آذربایجان،ارمنستان وجمهوری تودمختار نخجوان و از غرب با کشورهای ترکیه ،عراق واز جنوب با استان زنجان وکردستان و از جنوب شرقی به صورت نواری با استان گیلان مرز مشترک دارد.

ب)سابقه تاریخی مذهی و ویژگیهای ژئوپتیکی: آذربایجان از سالهای 708 تا 550 قبل از میلاد بخشی از کشور ماد بود که به عنوان ماد کوچک در دوران حکومت مادها وهخامنشیان شناخته می شد.

بعد از به حکومت رسیدن کورش در 550 قبل از میلاد متصرفات خودش را که به نام کشور ایران بود به 20 ساتراپ(استان) تقسیم کرد برای هر ساتراپ حاکمی معینی نمود که آذربایجان جزو ساتراپ دهم ایران محسوب می شد.

با توجه به نظریات پژوهشگران معاصر می توان اذعان داشت که احتمالا زادگاه زرتشت در شهر سبز در حوالی دریاچه ارومیه بوده است.اتشکده معروف اذرگشت یا آتشکده سلطنتی که مورد توجه خاصی زرتشتیان می باشد در منطقه آذربایجان برپا بوده و اکنون خرابهای آن به تخت سلیمان معروف است.

بعد از ظهور اسلام مردم این منطقه با قبول دین مبینی اسلام وبا توجه به ارادتی که به اهل بیت (ع) داشته اند به مذهب شیعه روی آورند و در سال 907 هجری قمری با تاسیس حکومت صفویه ترویج مذهب تشیع از این منطقه آغاز شد.

منطقه آذربایجان به دلیل قرارگرفتن بین دو امپراتوری قرون معاصر یعنی روس وعثمانی وتضادهای شدید سیاسی،اقتصادی دول اروپایی بویژه انگلیسی وفرانسه در این دوره برای پیدا کردن جای پایین در خاورمیانه وقفقاز از ارزش نظامی وسیاسی بالایی برخوردار است.

دست به دست شدن 2 بار شهر تبریز به عنوان مرکز مهم سیاسی-اقتصادی این منطقه توسط نیروهای مهاجم (19 با توسط عثمانی و 5 بارتوسط سربازان روسی) نشان دهنده اهمیت این منطقه است.

ج)جغرافیای طبیعی: منطقه آذربایجان که از نظر موقعیت جغرافیایی در شمال غربی ایران قرار گرفته از نظر طبیعی قسمتی از فلات بزرگ ارمنستان می باشد که امروزه بین کشورهای ایران وآذربایجان تقسیم شده است.

آذربایجان ایران از فلات مرتفعی تشکیل شده است وارتفاعات عمده آن را آتشفشانهای خاموشی سهند،سبلان، کوههای ارسباران (قره داغ) وقاقلانکوه تشکیل داده است.

کوههای شمالی آذربایجان عامل سدکننده در مقابل تهاجم از شمال بعد از رودخانه ارس می باشد ودر این رشته کوهها،رشته کوه قره داغ ستون فقرات آذربایجان است وشیب آن از طرف ارس ملایم ولی از طرف جنوب دارای شیب تنداست.

رشته کوههای تابش از مجاورت مرز ایران وآذربایجان شروع شده و بتدریج ارتفاع آن زیاد می شود وگردنه حیران معبر نفوذی اردبیل آستارا را تشکیل می دهد.

این معبر دروازه شرقی آذربایجان محسوب می شود وشیب آن به طرف دریا زیاد ولی به طرف آذربایجان کم است.

در گردنه میزان اختلاف ارتفاع 1900 متر است که به همین علت مناطق مرزی جمهوری آذربایجان در این بخش کاملا به سرزمینهای ایران تاحوالی اردبیل مسلط است ونقاط حساسی در این منطقه کوههای صلوات داغ وخلخال داغ می باشد.

وسعت استان گیلان 9% کل مساحت کشور را تشکیل می دهد که از شمال به دریای خزر وکشور آذربایجان ،از جنوب به استانهای زنجان وقزوین واز شرق به استان مازندران واز غرب به استان اردبیل منتهی می شود.

آستارا چای مرز رودخانه ای بین گیلان وجمهوری آذربایجان است که خط تالوگ تعیین کننده خط مرزی است تالوگ عبارت است از خط میانه کانال اصلی قابل کشتیرانی در پایین ترین سطح قابلیت کشتیرانی رودخانه مرز آبی این استان از آستارا شروع شده و به شهر چابکسر ختم می گردد.

مسافت خط مرزی بطور مستقیم 225 کیلومتر است.

مرز خشکی استان گیلان از گردنه جبران تا آستارا 43 کیلو می باشد و 25 کیلومتر ودیگر از آن را به طرف گردنه حیران رودخانه آستارا چای تشکیل می دهد.

د)جغرافیای انسانی: براساس آمارسال 1375،جمعیت منطقه آذربایجان 871/989/6 نفر می باشد که از این جمعیت استان آذربایجان شرقی.232554 نفر استان اردبیل 1168011 نفر و جمعیت آذربایجان غربی 2296320 نفر می باشد.

از لحاظ سکونت نیز منطقه آذربایجان به چند ناحیه ایلات وعشایر تقسیم می شود.

از مهمترین این ایلات می توان از ایل جلالی،ایل میلان،ایل حیدرانلو،ایل مکانلوو ایل دری نام برد.

هـ)شبکه ارتباطی: ارتباطات این منطقه به سه دسته تقسیم می شود: ارتباطات زمینی ارتباطات هوایی ارتباطات آبی درون منطقه ای بطور کلی ارتباطات زمینی در منطقه آذربایجان را میتوان به دو قسمت تقسیم نمود: الف-ارتباطات بین کشور یا برون کشوری ب-ارتباطات عرضی یا داخلی یا درون کشوری راهها: 1-راههای برون کشوری: ارتباطات برون کشوی با توجه به مجاورت آذربایجان با 5 کشور در سطح مطلوبی نیست البته این در حالیست که اخیرا مورد توجه قرار گرفته است.

به لحاظ اینکه کشورهایی نظیر ارمنستان،آذربایجان وجمهوری خودمختار نخجوان محصور در خشکی هستند وتنها راه وصول آنها به دریا وآبهای آزاد از طریق ایران است لذا بعد از فروپاشی شوروی سابق جاده ای از اردبیل به بیله سوار واقع در مرز آذربایجان با ایران احداث شد.

همچنین جاده دوغو بایزید،ماکو،مرند،تبریزکه به عنوان جاده سنتو معروف بوده این کشور را به اروپا وصل می نماید.

2-راههای درون کشوری: وجود راههای عرضی در منطقه باعث همگرایی منطقه نسبت به مرکزیت وهمچنین تامین امنیت و به لحاظ اقتصادی ،موجب صدور محصولات کشاورزی به مرکزیت منطقه یا شهرهای بزرگ آن می گردد.

در این رابط می توان از جاده اردبیل-مشکین شهر-اهر-کلیبر وجاده تبریز-آذرشهر-مراغه-میاندوآب به طرف کردستان وجاده مهم تبریز-میانه –زنجان –تهران وجاده های ارومیه-خوی وماکو وهمچنین ارومیه –مهاباد وسردشت نام برد.

به غیر از راههای پایه جاده ای یک جاده های مرزی نیز برای کنترل مرزهای کشور در جوار مرزها احداث گردیده است.از جمله این جاده ها میتوان به خداآفرین-اصلاندوز-بیله سوار و جاده مرزی جلفا-پله شت-ماکو اشاره نمود.

راه آهن: وجود راه آهن سراسری تبریز-مراغه-میانه-زنجان-تهران واتصال این خط وراه آهن سراسری واروپایی ترکیه از طریق دره قطور وشهروان وهمچنین راه آهن تبریز-مرند-جلفا که به راه آهن سراسری اتحاد جماهیر شوروی سابق وصل می شد بر اهمیت اقتصادی وسیاسی منطقه افزوده است.

راه های هوایی: وجود فرودگاههای تبریز،اردبیل،مراغه وارومیه و فرودگاه کوچک پارس آباد بر اهمیت ارتباطی ونظامی منطفه افزوده است وهمچنین کریدور هوایی بین المللی ایران واروپا در آسمان این منطقه وارتباط فرودگاههای تبریز وارومیه با کشورهای همجوار اهمیت این منطقه را افزایش داده است.

راههای ارتباطی آبی داخلی: وجود دریاچه ارومیه در منطقه آذربایجان هم از لحاظ نظامی وهم از نظر اقتصادی برای ارتباطات بین منطقه ای دارای ارزش زیادی است.

وجود بندر شرفخانه در شمال شرقی دریاچه ارومیه وبند گلخانه در ارومیه واحداث بزرگراه شهید کلانتری که از طریق خشکی دو سوی ساحل را به هم وصل می کند ارزش اقتصادی ونظامی بیشتری به منطقه داده است.

و)بررسی نظامی: منطقه آذربایجان به لحاظ قرارگرفتن در یک موقعیت ویژه (همسایگی با چهارکشور) واز لحاظ دهلیزبندی نیز دارای موقعیت ویژه ای است.

از نظر طبیعی وجود کوهستانهای بلند در اطراف مرز شرایط طبیعی را از نظر دهلیزبندی به طرفین تحمیل می کند.

وجود عوارض حساس وپراهمیت در داخل وخارج آذربایجان این منطقه را از لحاظ عملیات نظامی فوق العاده با ارزش کرده است.

معابر مهم آسیا و اروپا وخطوط ارتباطی دریای سیاه باعث شده است که یک گره مواصلاتی را در شمالغرب ایران بوجود اورد.

آذربایجان از لحاظ وسعت 1/15خاک ایران است ومنطقه وسیع طبیعی برای عملیات گسترده آفندی وپرافندی است.

معابر ومحورهای نفوذی آذربایجان (دهیلز بندیها) 1-دهیلز ارس:دهلیزارس،بین رودخانه ارس در شمال ورشته ارتفاعات قره داغ در جنوب نخستین دهلیز منطقه آذربایجان را تشکیل می دهد.

2-دهلیز کالو:این دهلیز در جنوب آذربایجان بین ارتفاعات برده کشی وگردی باران در شمال و ارتفاعات چهاربازار وباند در جنوب وارتفاعات مهاباد در شرق وارتفاعات آرارات در غرب دیده می شود ورودخانه کالو(زاب کوچک)نیز در این دهلیز جریان دارد.