مقدمه: در میان همه مدارک و دلایل جرم خون از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
این ویژگی بدان خاطر است که با استفاده از خون قاضی رسیدگی کننده به پرونده با دلیلی مواجه است که انکار آن از سوی متهم امکان پذیر نیست و امکان هر گونه جعل و خدعه و فریبی برای انکار این دلیل در حد صفر است.
یافتن لکه های خون در صحنه وقوع جرم نحوه ضبط و آزمایش آنها و نکاتی که در حین نمونه برداری و آزمایش باید رعایت کرد همه و همه مواردی هستند که کارشناسان و تکنسین های ما را کمک می کند که به سهل ترین، مطمئن ترین و علمی ترین روشها بتوانند قضاوت را به سمت و سوی حقیقت راهنمایی کنند.
آنچه در ادامه خواهد آمد مواردی است که در خصوص رنگ لکه های خون، شکل لکه های خون، محل لکه های خون و نحوه جمع آوری خون باید رعایت کرد.
همچنین مسایلی پیرامون عمر لکه های خون، آزمایش آثار خون نیز ذکر خواهد شد.
اما قبل از هر سخن وظیفه خود می دانم از زحمات استاد ارجمند و فاضل اندیشمند جناب سرهنگ سید محمد رضا هاشمی معتمدی که در تدریس جامع درس پلیس علمی با استناد به آیات و روایات و اشعار عرفانی ما را با این مبحث مهم که کاربردی بسیار فراوان در امر قضاوت و امور قضایی دارد، آشنا فرمودند سپاسگذاری می نمایم.
لکه های خون را در چه جاهایی می توان یافت؟
لکه های خون در محل صحنه وقوع جرم همواره در محل دید و نظر بررسی کننده وجود ندارد.
علاوه بر این نقاط که بررسی کننده در نگاه اول متوجه وجود آثار لکه های خون می شود باید زیر لبه میزها، کشوها، قرنیزها، روی دستگیره درب و پنجره، روی کلیدهای برق، دیواره آباژورها، شیشه های شکسته، وسایل آشپزخانه، داخل سطل زباله، توالت، سیفون، دستشویی، حمام، داخل کشوهای آشپزخانه، روی لباس و بدن و لای ناخن مجنی علیه و در نهایت دست و پا و لباس و کمربند و وسیله نقلیه (صندوق عقب، داشبورد، سوئیچ) مربوط به مظنونین را مورد بررسی و کاوش قرار دارد.
باید توجه داشت که در پاره ای از اوقات لکه های خون به راحتی قابل روئیت نیستند و به ویژه در روی سطح البسه تیره رنگ برای بهتر دیدن لکه های خون باید از نور ماوراء بنفش که در اصطلاح علمی به آن اشعه UV می گویند استفاده نمود و اگر دسترسی به اشعه ماوراء بنفش میسر نشد نور چراغ قوه در این مسیر به کارشناس کمک خواهد کرد.
رنگ خون را چگونه تشخیص دهیم؟
رنگ خون تازه قرمز روشن است.
رنگ خون خشک شده قرمز تیره است و پس از مدتی به رنگ قهوه ای تیره در می آید.
اما باید دانست که گاهی اوقات لکه های خون در اثر ترکیب با سطح مکانی که بر آن پاشیده شده است به رنگ دیگری دیده می شود.
مثلاً هنگامی که خون روی رنگ طلایی بریزد به رنگ سبز در می آید.
همچنین ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که هر لکه ای که به رنگ قرمز روشن دیده شد نباید با خون اشتباه گرفته شود.
مثلاً قطرات رنگ ضد زنگ که بر روی لباس فردی ریخته شده است ما را نباید گمراه کند.
بلکه همواره پس از آزمایش باید اظهار نظر قطعی نمود و تا آن زمان هیچ اظهار نظری صحیح نخواهد بود.
آثار لکه های خون چه شکلی است؟
شکل لکه های خون با توجه سختی و نرمی سطحی که خون بر آن ریخته شده و نیز با توجه به حجم و ارتفاع و جهت ریزش یا پرتاب آن فرق می کند.
به طور طبیعی اگر قطره خونی به صورت عمودی روی سطحی چکیده شود به صورت گرد با محیط دندانه دار خواهد بود.
در حالیکه اگر به حالت مایل پرتاب شود گلابی شکل و رأس آن در جهت محل پرتاب می باشد.
در جمع آوری لکه های خون چگونه باید عمل کرد؟
یک کارشناس یا تکنسین صحنه جرم بعنوان کسی که بیشترین مسئولیت را در حفظ آثار و ادله جرم هم به دلیل اسلامی و هم به دلیل نقش حساسی که دارد باید نهایت دقت را در جمع آوری آثار خون و نیز دلایل و مدارک حاوی آثار خون بنماید.
اولین اقدام در جمع آوری لکه های خون عکسبرداری واضح از محل آثار خون است تا موقعیت و اندازه آنها در عکس دیده شود.
همچنین باید تلاش شود در حد امکان از بروز هرگونه آلودگی، هدر شدن و ضایع شدن نمونه ها جلوگیری کرد و نیز هر نمونه باید بصورت جداگانه با ذکر محل جمع آوری بر روی آن بسته بندی و به آزمایشگاه ارسال شود.
چنانچه لکه های خون روی وسایل قابل نقل و انتقال نظیر: ظروف آشپزخانه، کارد، اسلحه، لباس، شیشه شکسته و سایر وسایل قابل حمل باشد باید عیناً آن وسیله را قبل از آن که هر گونه آلودگی بر روی آن ایجاد شود در بسته بندی های غیر قابل نفوذ قرار داد و به آزمایشگاه ارسال نمود.
در خصوص خون ریخته شده بر روی لباس، ملحفه و ...
باید دقت کرد که قبل از ارسال نمونه خون به آزمایشگاه حتماً نمونه خون موجود خشک باشد و گرنه پس از مدتی دچار فساد شده و فاقد قابلیت های استنادی خواهد شد.
برای خشک کردن لکه های خون در صحنه خون در صحنه جرم تکنسین تشخیص هویت باید از وسایلی نظیر سشوار استفاده نماید.
چون استفاده از بخاری یا شعله گاز و ...
سبب از بین رفتن ترکیبات خون می شود.
همچنین تا کردن البسه و وسایل پارچه ای آغشته به خون سبب کنده شدن، ریختن و از بین رفتن آثار می شود.
درنهایت باید از بریدن محل لکه های خون جداً اجتناب شود چون بعداً برای استناد به آنها با مشکل مواجه می شویم.
سایر نکاتی که در جمع آوری آثار خون باید رعایت شود را نام ببرید چنانچه آثار بجای مانده حاوی خون روی در و دیوار و سایر وسایل موجود خشک نشده باشد و مقدار قابل ملاحظه ای هم باشد از یک قطعه پارچه باند (حدود CM22( استفاده می کنیم به این نحو که ابتدا آن را روی خون کشیده تا خون کاملاً جذب پارچه گردد و سپس آن را خشک نموده در لوله آزمایش استریل یا کیسه پلاستیکی بسته بندی و به آزمایشگاه ارسال نمود.
البته باید دقت شود که برای قرار دادن قطعه باند روی خون از پنس استفاده کرد و چنانچه ذرات خون تر خیلی کوچک و مقدار آن کم باشد بهترین کار این است که چند تار نخ باند را که طول هر یک حدود 3 سانتیمتر باشد روی لکه ها قرار دهیم تا هم بهتر جذب شوند و هم از غلظت خون کاسته نشود.
چنانچه آثار بجای مانده حاوی خون روی در و دیوار و سایر وسایل موجود خشک نشده باشد و مقدار قابل ملاحظه ای هم باشد از یک قطعه پارچه باند (حدود CM22( استفاده می کنیم به این نحو که ابتدا آن را روی خون کشیده تا خون کاملاً جذب پارچه گردد و سپس آن را خشک نموده در لوله آزمایش استریل یا کیسه پلاستیکی بسته بندی و به آزمایشگاه ارسال نمود.
چنانچه لکه ها و آثار خون روی دیوار و در و پنجره و وسایل دیگر خشک شده است و مقدار آن نیز قابل توجه می باشد باید با کمک تیغ آن آثار را تراشیده و درون کاغذ مخصوص بطور ویژه ای بسته بندی کنیم که دچار هوا زدگی و رطوبت زدگی نشود.
اگر هم قابل تراشیدن نبود مانند روش بالا عمل کرده قبل از قرار دادن باند یا تارهای آن روی نمونه ها؛ باند و نخ های آن را با سرم فیزیولوژی یا آب مقطر خیس نموده و کارمان را انجام می دهیم.
یک موضوع مهم را نباید فراموش کرد و آن اینست که اگر آثار انگشت همراه با خون روی دیوار و یا در و پنجره دیده شد پیش از نمونه برداری از خون حتماً اثر انگشت را بطریقی که در بحث نمونه برداری از آثار انگشت روی اشیاء توضیح داده شده ضبط و به آزمایشگاه تشخیص هویت ارسال نمود.
اگر آثار خون روی سطح سنگفرش، موزائیک، کف پوش و مانند آن ریخته شده و خشک شده باشد باید از کاردک یا وسایل مشابه آن استفاده نموده آن را تراشیده و پس از بسته بندی با ذکر مشخصات روی آن به آزمایشگاه ارسال نمود و اگر قابل تراشیدن نبود به روش ذکر شده در بند دوم عمل می کنیم.
همچنین اگر آثار خون روی خاک و زمین و ...
بود سطح خشک خارجی حاوی خون را جمع آوری درون کیسه پلاستیکی یا شیشه جمع آوری و ارسال کرد.
در شرایطی که خون ریخته شده روی زمین حالت مایع دارد و محل وقوع جنایت به آزمایشگاه نزدیک است می توان از سرنگ برای نمونه برداری استفاده کرد.
در مورد جمع آوری لکه های خون روی فرش می توان به روش های گفته شده دو موارد قبل با استفاده از باند و نخ عمل کرد و می توان مقدار اندکی از نخ های فرش را برید و در لوله آزمایش یا کیسه نخی پلاستیکی با ذکر مشخصات بسته بندی و به آزمایشگاه ارسال نمود.
علت استفاده از پارچه و نخ در جمع آوری آثار خون این است که این مواد استریل بوده و فاقد آلودگی هستند.
همچنین چون از الیاف طبیعی ساخته شده اند توانایی جذب بسیار زیادی دارند در حالیکه الیاف مصنوعی قابلیت جذب چندانی ندارند و برای استفاده در چنین مواردی مناسب نیستند.
از طرفی دیگر چون پارچه باند بی رنگ است مزاحمتی باری انجام آزمایشات ندارد.
ذکر این نکته ضروری است که اگر به پارچه باند دسترسی نبود می توان از پارچه سفید استفاده نمود به شرط آنکه پس از شسته شدن مورد استفاده واقع نشده باشد.
این را هم باید توجه داشت که در هر صورت استفاده از موادی نظیر پنبه، دستمال کاغذی و ابر و اسفنج و نظایر آنها اکیداً ممنوع است چون استفاده از دستمال کاغذی و الیاف پنبه ممکن است کارشناسان را در تشخیص خون انسان از خون حیوان در آزمایشگاه دچار اشتباه سازد.
چهار یادآوری مهم که باید همواره مورد توجه قرار گیرد اگر از خون موجود در صحنه جرم جهت انجام آزمایشات DNA استفاده می گردد بهتر است به جای خشک کردن نمونه ها را درون فلاسک یا کلمن یخ دردمای زیر صفر یا کیسه پلاستیکی یا شیشه غیر قابل نفوذ قرار داد و به آزمایشگاه ارسال کرد.
بهتر است تکنسین صحنه جرم و تشخیص هویت قبل از دفن اجساد اقدام به تهیه نمونه خون نماید و برای بررسی ها آینده نمونه ها را نگه دارد.
برای تشخیص استفاده از مشروبات الکلی نمونه برداری از خون پاشیده شده در بیرون فایده ای ندارد چون الکل آن در هوا متصاعد شده است بنابراین باید از بدن مقتول یا مجنی علیه اقدام به نمونه برداری کرد.
برای خشک کردن مدار آلوده به موادی مانند خون، منی و بزاق هیچگاه نباید آنها را فوت کنیم.
چون ذرات بزاق دهان شخص فوت کننده روی مدارک ریخته و موجب ایجاد خطا در نتایج آزمایشات می گردد.
چگونه عمر لکه های خون را حدس می زنیم؟
باید دانست که هر کدام از فاکتورهای خونی عمر خاص خود را دارند.
در قدم اول با آزمایش لکه خون و فهمیدن این نکته که چه فاکتوری از فاکتورهای خون هنوز زنده هست می توان به عمر لکه خون پی برد.
علاوه بر این اگر لکه خونی دارای عمر کمتراز شش ماه داشته باشد در آب مقطر حل می گردد همچنین اگر عمر لکه خون کمتر از شش ماه باشد اثر لکه خون با اسید کلریدریک نرمال از بین می رود در حالیکه اگر عمر لکه خون بیشتر از 6 ماه باشد باید با محلول پتاس سه درصد اثر لکه آن را محو کرد.
از این دو آزمایش برای تشخیص قدمت دو نمونه خون استفاده می گردد.
آثار و فواید آثار و لکه های خون (آزمایشات) از آزمایشات انجام شده بر روی آثار خونی در لابراتوارهای تشخیص هویت نیروی انتظامی و نیز سازمان پزشکی قانونی می توان پاسخ سئوالات زیر را دریافت و به نتیجه رسید: لکه های موجود خون است یا خیر؟
در صورتی که خون است خون انسان یا حیوان؟
اگر خون انسان است گروه خونی آن چیست؟
اگر خون حیوان است خون چه حیوانی است؟
خون نمونه متعلق به مظنون یا متهم است یا خیر؟
عمر لکه های خون چقدر است؟
آیا مظنون یا متهم یا مجنی علیه مشروبات الکلی مصرف می کرده یا خیر؟
آیا مظنون یا متهم یا مجنی علیه به مواد مخدر یا داروهای خاص اعتیاد داشته است؟
آیا خون بدست آمده آلوده به سموم مختلف است یا خیر؟
10- اگر لکه مورد نظر نمونه بدست آمده خون نیست پس چیست؟
11- اگر لکه مورد نظر خون بدن انسان است مربوط به کدام قسمت بدن انسان است؟
و سایر اطلاعات دیگر...
سخن آخر: سخن آخر اینکه از خون در تشخیص PH ، رابطه وراثت، رابطه قاتل و مقتول و ...
دیگر می توان استفاده کرد.
ولی این را باید دانست که خیلی از آزمایشات فقط در آزمایشگاهها و لابراتورهای تشخیص هویت نیروی انتظامی و پزشکی قانونی قابل انجام است و لاغیر.
این از یک سو به خاطر تجهیزات بسیار پیشرفته این آزمایشگاهها و از سوی دیگر به دلیل آن است که تنها مراجع قانونی برای انجام این امور فقط مراجع قانونی و رسمی هستند.
نتیجه گیری: دامنه بررسی موارد به خون بسیار گسترده تر از آن است که در بضاعت این حقیر و فرصت کم موجود و محدودیت این سطور بگنجد.
اما مراتب اهمیت این موضوع اینجانب را بر آن داشت تا با استفاده از کتب موجود در این زمینه و نیز زمینه و نیز تقریرات درس استاد محترم جناب سرهنگ سید محمد رضا هاشمی معتمدی که خدایشان نگهدارشان باد قدری در این موضوع وارد شده و در حد بضاعت اندک خودم ادای تکلیف کنم.
منابع مورد استفاده در این تحقیق: پلیس علمی: کشف جرایم تألیف جناب آقای مهدی نجابتی پلیس علمی: کشف علمی جرایم تألیق هاری سو درمن جان جی اوکانل ترجمه سرلشگر یحیی افتخار زاده بازنشسته شهربانی.