دانلود مقاله طبقه بندی سیستمها

طبقه بندی سیستمها

طبقه بندیهای مختلفی از سیستمها وجود دارد که در این جا سه نمونه از آن ذکر می شود :

الف -  طبقه بندی رفتاری

در این طبقه بندی از دو معیار هدف و روش رسیدن به هدف ، استفاده می گردد .

بر این اساس چهار نوع مشهور از سیستمها تعریف می گردد :

1.      سیستم حافظ حالت (State-Maintaining System) سیستمی است که نه هدف و نه روش رسیدن به هدف را خودش انتخاب نمی کند بلکه از قبل در ساختار آن گنجانیده شده است .

این سیستم فقط در برابر تغییرات عکس العمل نشان می دهد .

آنچه این سیستم انجام می دهد بطور کامل بستگی به رویداد علت رفتار و ساختار آن دارد .

به عنوان مثال سیستم حرارتی یک ساختمان را در نظر بگیرید که بطور خودکار دمای ساختمان را در مقدار مشخصی نگه می دارد .

مثال دیگر قطب نماست که همواره به جهت مشخصی اشاره دارد .

سیستمهای حافظ حالت قادر به یادگیری نیستند چون خودشان رفتارشان را انتخاب نمی کنند .

به عبارت دیگر با تجربه بهبود نمی یابند .

 یک سیستم حافظ حالت باید قادر باشد بین تغییرات حالتی که در سیستم یا محیط رخ می دهد تشخیص و تمیز قائل شود .

2.      سیستم هدفجو (Goal-Seeking System) سیستمی است که هدف را خودش انتخاب نمی کند اما روش رسیدن به هدف را خود انتخاب می نماید .

هدف این سیستم رسیدن به حالت مشخصی است و قادر به انتخاب رفتار است .

این نوع سیستمها اگر حافظه داشته باشند ، می توانند در طول زمان کارایی خود را افزایش دهند .

به عنوان مثال سیستمهای با راننده خودکار را در نظر بگیرید .

وجودی که بتواند رفتارهای مختلف داشته باشد (راههای مختلف را برگزیند ) ، اما در محیط های گوناگون فقط یک نتیجه را حاصل نماید , سیستمی هدفجو است .

3.      سیستم هدفمند (Purposeful System)  هم هدف و هم روش رسیدن به هدف را خودش انتخاب می نماید .

انسانها مشهورترین مثال این نوع سیستم هستند .

رفتار یک موجود هدفمند , هرگز تماما از بیرون تعیین نمی شود و حداقل بخشی از آن ناشی از انتخاب و تصمیم خود موجود است .سیستم هدفمند حتی تحت شرایط ثابت محیطی نیز می تواند هدفش را تغییر دهد .

4.      سیستم آرمانمند (Ideal-Seeking System ) سیستمی است که به جای هدف ، یک آرمان را دنبال می کند .

برای روشنتر شدن طبقه بندی رفتاری سیستمها لازم است چند اصطلاح زیر را تعریف نماییم :

a.       هدف (  Goal  ) : می توان در یک دوره زمانی مشخص به آن رسید.

b.       منظور ( Objective ) : در یک دوره مشخص نمی توان به آن رسید اما در دوره طولانی تر امکان تحقق دارد .

تعقیب یک منظور ، مستلزم توانایی تغییر هدف است .

یعنی وقتی یک هدف بدست آمد ، هدف بعدی تعقیب شود .

c.       آرمان ( Ideal ) : در هیچ دوره زمانی بدست نمی آید اما بدون محدودیت می توان به آن نزدیک شد .

مفهوم آرمان همانند مفهوم حد(Limit) در ریاضیات است که تابع به آن نزدیک می شود ولی هرگز به آن نمی رسد.

سیستم آرمانمند ، سیستمی است که وقتی یکی از اهداف یا منظوراتش بدست آمد ، هدف یا منظور دیگری ( که به آرمان نزدیکتر است) را دنبال می کند .

بنابراین یک سیستم آرمانمند ، یک مفهوم کمال(Perfection) دارد و بطور سیستماتیک آنرا تعقیب می کند .

d.       رویداد ( event ) :  وقوع تغییر در یک یا چند مورد از ویژگیهای سیستم یا محیط آن است .

به عنوان مثال , در سیستم روشنایی یک ساختمان , پریدن فیوز (رویداد داخلی) و فرارسیدن شب (رویداد محیطی) دو رویداد هستند .

e.       عکس العمل ( reaction ) : یک رویداد از سیستم است که , یک رویداد دیگر درهمان سیستم یا محیط آن وجود دارد که برای رویداد فوق کافی (sufficient) است .

بنابراین عکس العمل یک رویداد در سیستم است که به صورت قطعی و معین , معلول رویداد دیگری در سیستم یا محیط آن است .

به عنوان مثال بدن انسان در مقابل داروی خواب آور , عکس العمل نشان داده و به خواب می رود .

f.        پاسخ ( response ) :رویدادی از سیستم است که رویداد دیگری (از سیستم یا محیط آن) برای وقوع آن لازم است اما کافی نیست .

به عنوان مثال روشن شدن لامپ به دلیل برقراری جریان برق , یک عکس العمل توسط لامپ است اما اگر شخصی به خاطر تاریک شدن هوا , کلید را فشار دهد , در مقابل تاریک شدن هوا پاسخ داده است .

g.       عمل ( act ) : رویدادی از سیستم است که برای وقوع آن , هیچ رویداد دیگری نه لازم است نه کافی .

h.       سیستم reactive  , سیستمی است که همه تغییرات آن , عکس العمل است .

سیستم responsive سیستمی است که امکان پاسخگویی دارد .

i.        سیستم حافظ حالت , در مقابل تغییرات فقط عکس العمل نشان می دهد .

سیستم هدفجو پاسخ می دهد چون قادر به انتخاب رفتار خویش است .

ب-   طبقه بندی بولدینگ

بولدینگ , سیستمها را به 9 سطح تقسیم می کند بنحویکه قوانین سطوح پایین تر در سطوح بالاتر نیز صادق است .

ولی سطوح بالاتر , هریک دارای خصوصیات خاصی است که آنرا از سطوح قبلی متمایز می کند :

1.     ساخت ( structure )

قوانین استاتیک , توجیه کننده رفتار این سطح است .

مثال آن صندلی است .

2.     سیستمهای متحرک یا بطور کلی حرکت ( motion )

قوانین دینامیک , توجیه کننده خصوصیات اصلی این سطح است .

حرکات و تغییرات این سیستمها از پیش شناخته شده و معلوم است .

3.     سایبرنتیکس ( cybernetics )

سیستمهایی هستند که توسط مکانیزم بازخور کنترل می شوند .

ترموستات ساده ترین و کامپیوتر جالبترین پدیده این سطح است .

فهم سایبرنتیک , قدم اول در بررسی رفتار سیستم های سطح بالاتر است .

فهم سایبرنتیک , قدم اول در بررسی رفتار سیستم های سطح بالاتر است .

4.

تک یاخته یا سلول ( cell ) پدیده حیات در این سطح ظاهر می شود .

5.

گیاهان کار گروهی بین سلولها , تقسیم کار و اجتماع سلولی مربوط به این سطح است .

6.

حیوانات در این سطح , گیرنده های اطلاعاتی برای تشخیص علامات بوجود می آید .

حیوانات کوشا برای حفظ و بقای خویش هستند .

7.

انسان شاید انسان تنها موجودی است که می داند که می میرد .گیرنده های اطلاعاتی در این سطح به تکامل خود می رسند و با درک بعد زمان و قدرت تشخیص و تحلیل علامات و اطلاعات و ربط آنها به یکدیگر , انسان تصویری از محیط برای خود می سازد و مداخله آن تصویر بین محرک و عکس العمل , شناخت و پیش بینی عکس العمل را مشکل می سازد .

انسان قدرت اداره کردن اطلاعات نمادی را دارد .

زبان انسانی ویژگی هایی دارد که در هیچ موجود دیگری وجود ندارد .

8.

نظام اجتماعی ( social system ) پیچیده ترین سطح سیستم های باز است .واحد این سیستم ها انسان نیست بلکه نقشی است که به وی واگذار شده است .

مدیریت را مهندسی سطح هشتم سیستم ها دانسته اند .

9.

سیستمهای ناشناخته ج- طبقه بندی بر اساس هدفمندی سیستم و اجزاء : بر اساس هدفمند بودن سیستم و اجزاء تشکیل دهنده آن,سیستمها را به صورت زیر تقسیم می کنند: 1.

سیستم های جبری سیستم هایی که نه خودشان به عنوان یک کل و نه اجزایشان از خود هدفی ندارند .

سیستمهایی هستند که رفتارشان جبری است .

ماشینها نمونه کامل این گونه سیستم ها هستند .

مثلا اتومبیل , بادبزن برقی و ساعت نمونه هایی از سیستم های جبری محسوب می شوند .

اگر چه سیستم های جبری از خود هدف و مقصودی ندارند اما غالبا در خدمت اهداف یک و یا چند وجود خارج از خودشان مثلا سازندگان , کنترل کنندگان و یا استفاده کنندگانشان هستند .

2.

سیستم های جاندار سیستم های جاندار از خود هدف دارند اما اجزای آنها چنین نیستند .

آشناترین مثال برای این دسته از سیستم ها , حیوانات و از جمله انسان هستند .

امروزه حیات با مفهوم "خودتجدیدشوندگی" تعریف می شود که که خودتجدیدشوندگی عبارت است از نگاهداشت واحدها و کلیت در حالی که اجزاء پیوسته و یا به صورت ادواری از هم جدا شوند , بازسازی شوند , به وجود آیند و نابود شوند , تولید شوند و به مصرف رسند .

3.

سیستم های اجتماعی سیستم های اجتماعی از قبیل شرکت ها , دانشگاهها و انجمن ها اهدافی برای خود دارند و دربردارنده اجزایی هستند که آنها نیز برای خود اهدافی را دارا هستند .

سیستم های زیست محیطی این گونه سیستم ها بر خلاف سیستم های اجتماعی از خود هدفی ندارند , در عین حال به اهداف اجزای خود از جمله ارگانیسم ها و سیستم های اجتماعی خدمت می کنند .

در طول تاریخ معمولا سیستم های پیچیده تر را با ضوابط سیستم های ساده تر بررسی و مطالعه کرده اند .

مثلا یک زمانی سعی می کردند جانداران را به صورت مکانیکی بررسی نمایند اما مشخص شد که جنبه های اصلی ارگانیسم ها در تلقی مکانیستی از آنها منظور نشده است .

سیستم های اجتماعی را هم نگرش مکانیکی و هم با نگرش ارگانیسمی بررسی کرده اند .مثلا در جامعه شناسی مفهوم "فیزیک اجتماعی" مطرح شد .

مثلا می گفتند فرد در نظام اجتماعی مانند نقطه مکانیکی است و محیط اجتماعی او مثل میدان نیرو .

بنابراین می توان فرمول های مکانیکی را در پدیده های اجتماعی بکار برد .

در سازمانها نیز وضعیت مشابهی وجود داشت .

یک شرکت را ماشینی می دانستند که صاحبش بوجود آورده تا در خدمت اهداف او باشد .

مالکان کنترلی نامحدود نسبت به آنچه که ایجاد کرده بودند , داشتند .

اجزای انسانی شرکت , به مثابه اجزای قابل تعویض ماشین ها تلقی می شدند .

تنها تکلیف کارفرما در برابر کارگر , پرداخت دستمزد بود .

کارگر ماشینی است که اگر یک سکه در آن بیندازی یک واحد کار دریافت می کنی و اگر دو سکه بیندازی , دو واحد کار دریافت خواهی کرد .

وقتی اندازه و پیچیدگی سازمانها افزایش پیدا کرد , اداره کردن آنها به مثابه ماشین دیگر اثربخشی سابق را نداشت .

نامتمرکز کردن کنترل ضرورت پیدا کرد و این امر با مفهوم مکانیستی سازمان , سازگار نبود .

به عنوان مثالی از عدم اثربخشی الگوهای مکانیکی , مسئله شکایت اهالی یک مجتمع تجاری از کندی آسانسورهای مجتمع مطرح می شود : به دنبال شکایت اهالی مجتمع , یک شرکت مشاوره در زمینه آسانسور دعوت شد .

آنها در بررسی ها متوجه شدند که زمان انتظار برای آسانسور زیاد است و لذا امکان اضافه کردن آسانسور , تعویض آسانسورها و استفاده از کنترل کامپیوتری جهت استفاده بهتر از آسانسورها را بررسی و به این نتیجه رسیدند که عملی نیست و گفتند مسئله راه حل ندارد .

یک روانشناس پیشنهاد نمود که مسئله در اصل کندی آسانسور نیست بلکه رنج انتظار برای آسانسور است .

بنابراین می توان کاری کرد که کسانی که منتظر آسانسور هستند , سرگرم شوند .

او پیشنهاد کرد که در سالن انتظار آسانسور , آینه نصب شود تا افراد بتوانند هم سر و وضع خودشان را ببینند و هم (بدون جلب توجه ) دیگران را نظاره نمایند .

آآینه ها کار گذاشته شد و شکایت ها قطع گردید .

نگرش ارگانیسمی به سازمانها نیز تجربه شده است .

مثلا می گفتند سازمان یک موجود زیست شناختی با مغز واحد است .

سازمان به دو بخش تقسیم می شد : 1- مدیریت (جانشین مغز) 2- واحد عملیات (جانشین تن) واحد عملیات محدود و مقید بود به ارائه واکنش های از پیش تعیین شده نسبت به دستوراتی که از مدیریت واصل می شد .

کم کم اثر بخشی کاربرد الگوهای ارگانیسمی در سیستم های اجتماعی زیر سوال رفت .

دیگر کنترل متمرکز و و برخورد با کارکنان همچون اجزایی بدون شعور , مناسب نبود .آرام آرام چنین شد که اگر کارگران آزادی عمل داشتند , می توانستند وظایف خود را بهتر انجام دهند .

بنابراین کارکردهای مدیریت تغییر یافته و چنین شد : 1.

توانمند سازی و انگیزه مند سازی کارکنان در جهت انجام هرچه بهتر کار 2.

توسعه کارکنان , بنحوی که بتوانند در آینده عملکردی بهتر از امروز داشته باشند .

مدیریت بر کنش های متقابل آنان و نه بر کنش های فردیشان .

مدیریت بر کنش های متقابل واحد تحت مدیریت با سایر واحدهای سازمانی