دانلود مقاله هشت حدیث در جهت امام هشتم

حرم امام رضا(ع)

 

هشت حدیث در جهت امام هشتم

حضرت رضا  از ما نیست آن کسی که دنیای خود را برای دینش  و دین خود را برای دنیایش ترک می گوید حضرت رضاu : هر کس که نعمت رسانی  مخلوقان را سپاس نگذارد در حقیقت  خدای عزو جل راسپاسگذاری نکرده است.

حضرت رضا u:همانا به وضو و ضواهر شده تا چون بنده در پیشگاه خداوند قادرمتعال  می ایستد پاک  باشد  حضرت رضا u: هرکس حضرت معصومه را با شناخت زیارت کند بهشت پاداش او خواهد بود .

حضرت رضا u:آن کسی  که نقسش  را محاسبه کند سود برده است و آن کسی که از محاسبه نفسش غافل بماند زیان کرده است.

حضرت رضا u:دو گروه که باهم روبروی می شوند پیروزی با گروهی است که گذشت  بیشتری داشته باشد.

حضرت رضا uهرکس در ماه رمضان خشم خویش را نگهدارد در خداوند در قیامت خشم خود را از اونگه خواهد داشت.

حضرت رضا u هیچ بنده ای حقیقت ادیانش را که مالی نمی کند مگر اینکه در او سه خصلت باشددین شناسی ، تدیبر نیکوزندگی  و شکیبایی در مصیبت ها وبلاها

 

 

 

مقدمه

حمد وسپاس بیکران خدای را که توفیق تشرف وحضور در پیشگاه هشتمین  حجت خدا وامام رئوف علی بن موسی الرضاu را به همراه دوستانمان نصیب ما گردانیدو به سعادتی عظیم نایمان آورد.

چنانچه می دانیم زیارت امری وارتباطی درونی با امام است لذا شایسته است که درکمال ادب و تواضع و خشوع انجام گیرد چرا اگر معتقدیم امام درهمه حال شاهد وناظر بر ماست وبرهمین اساس است که شهادت می دهیم امام ما را می بیند کلام ما را می شوند و سلام ما را بدون پاسخ نمی گذارد حالدر عطاف فرشتگان که در بیان اهل دل و ملجاء مومنان صادق حضور یافته ایم چه زیباست که از لحظه لحظه ای آن توشه برگیریم و ذخیره آخرتمان کنیم .

آداب عملی زیارت

1-قصد قربت در زیارت

2-شناخت ومعرفت امام u در حد مقدور

3- زیارت با مال حلال

4-دوری از گناه

5- نیکی کردن به همراهان و یاری نمودن آنها

6- با طهارت بودن (وضو یا غسل )

7- پوشیدن لباس پاکیزه

8- حضور قلب داشتن و فروتن بودن

9- خوش بو نمودن بدن ولباس

10- اجاره ورود طلبیدن(اذن دخول )

11- خواندن زیارتنامه های معتبر (امین الله ، جامعه و...)

12 -خواندن به نماز و زیارت

13- تلاوت قران مجید به اندازه و اهدای واهدای ثواب آن به حضرت رضا u

14- پرهیز از گفتار و حرکات اضافی در هنگام زیارت

15- توبه در حضور حضرت رضا u ودرخواست شفاعت د رتوصیه موکد شده است .

16- دعای برای سلامتی حضرت زمان u وتعجیل در فرج ایشان

 

تاریخچه حرم مطهر

حضرت رضا u در سال 148 ه ق دیده به جهان گشود.

درسال 183ه  ق درمدینه با شهادت پدر بزرگوراشان به منصب امامت نایل آمدند .

در زمان خلافت مامون ، در سال 200ه ق حضرت رضا u وخاندان حضرتش رامجبور به ترک مدینه وهجرت به سوی خراسان کرد سه سال بعد از هجرت حضرت رضا u مامون به گمان خام دسترسی به پیروزی نهایی وجود مقدس حضرت رضا u را با سم به شهادت رسانید.

تاریخچه آستان قدس

بدنبال شهادت حضرت رضا u در قرن دوم هجری ، پیکر مبارکشان را در بقعه ای بر فراز گور هارون الرشید، در باغ حاکم  طوی درقریه سناباد دفن کردند که بعداً به مشهد معروف می شود.

اولین بار نام مقدس درکتاب «احسن  التقاسیم» بکار برده و این حوقل نیز درکتاب المسالک و الممالک این مکان را «مشهد الرضا» خوانده است بدنبال تزیین بقعه در عهد دیلیمان ، به دستور پادشاه متعصب غزنوی سبکتکین در قرن سوم ، سقف و قسمتی از دیوار بقعه ویران شده که مطابق انچه مولف تاریخ بیقهی نقل می کند ابوبکر شهمرد درزمان سلطان محمود غزنوی وبدستور وی به سال 400 قمری به روی بازمانده دیوراهای گلین، بنای آجری بقعه را بر پا می سازد ودر ضمن مناری نیز برآن اضافه می کند که هسته اصلی حرم حضرت رضا u را بنایی چهارگوش تشکیل می داده است .

بعد از این اضافات اولین سنگ مزار حضرت رضا u که متعلق بع سال 516 قمری است در اندازه 6*30*40 سانتمیر  می باد بر بالای قبر مطهر گذاشته  می شود که کتیبه آن چنین  است « امر بعماره مشهد الرضوی علی بن موسی u العبد المذنب افقیر الی الرحتمه ابوالقاسم احمد  بن علی احمد العولی  الحسینی نقبل الله منه » این قطعه سنگ امروزه در میان دیگر آثار تاریخی  درموزه  آستان قدس موجود می باشد.

اولین بار نام مقدس درکتاب «احسن التقاسیم» بکار برده و این حوقل نیز درکتاب المسالک و الممالک این مکان را «مشهد الرضا» خوانده است بدنبال تزیین بقعه در عهد دیلیمان ، به دستور پادشاه متعصب غزنوی سبکتکین در قرن سوم ، سقف و قسمتی از دیوار بقعه ویران شده که مطابق انچه مولف تاریخ بیقهی نقل می کند ابوبکر شهمرد درزمان سلطان محمود غزنوی وبدستور وی به سال 400 قمری به روی بازمانده دیوراهای گلین، بنای آجری بقعه را بر پا می سازد ودر ضمن مناری نیز برآن اضافه می کند که هسته اصلی حرم حضرت رضا  را بنایی چهارگوش تشکیل می داده است .

بعد از این اضافات اولین سنگ مزار حضرت رضا  که متعلق بع سال 516 قمری است در اندازه 6*30*40 سانتمیر می باد بر بالای قبر مطهر گذاشته می شود که کتیبه آن چنین است « امر بعماره مشهد الرضوی علی بن موسی  العبد المذنب افقیر الی الرحتمه ابوالقاسم احمد بن علی احمد العولی الحسینی نقبل الله منه » این قطعه سنگ امروزه در میان دیگر آثار تاریخی درموزه آستان قدس موجود می باشد.

دومین سنگ از جنس مرمر سفید و آهکی بوده است.

سومین سنگ ، سنگ جدید است که درسال 79 نصب شده و وزن آن 3600 کیلوگرم در ابعاد 110 در 220 به قطر یک متر است .

بر سطح سنگ ، القاب امام حضرت رضا  تاریخ ولادت و شهادت و دوبیت که حضرت به قصیده دعبل ملحق فرمودند حک شده است.

اطراف سنگ نیز به آیاتی از قرآن مجید زینت یافته است.

در سال 548 قمری در جریان حمله عزرها به مشهد به بنای بقعه مبارکه نیز لطمه وارد گردیده است که چند سال بعد توسط شرفالدین ابوطاهر سعد بن علی قمی ، در عهد سلطان سنجر ، مرمت گردیده است مطابق نوشته های روی بعضی از کاشیها ، زمرد ملک خواهر زاده سلطان سنجر بعد از سال 557 قمری ، ازاره حرم را با کاشیهای نفیس شش ضلعی هشت ستاره ای مزین می کند همچنین این بانو با خطی خوش جزوه هایی از قران کریم را نوشته ووقف بقعه ساخته است که در کتابخانه آستان قدس نگهداری می شوند.

به سال 612 قمری در زمان خوارزمشاهیان کتیبه بسیار زیبایی به خط ثلث برجسته بر روی دیوار و طرف در ورودی حرم از جانب رواق دار الحفاظ نصب می گردد و بر روی آن نام و نسب حضرت حضرت رضا  تا حضرت امیر االمومنین علی  آمدهاست و برحاشیه مزبور به خط ریز و دو بیت در مدح حضرت رضا  از سرودهای ابونواس شاعر ایرانی عرب زبان نیز نقش بسته است.

بعد از این دوران ، در حمله مغولان حرم مطهر آسیب فراوان دیده که نخست توسط غازان و سپس در زمان الجاتیو پادشاه شیعی مذهب ایخانی مرمت شده و به آبادانی اطراف آن افزوده شده که بنای کامل گنبد موجود را مربوط به این دوره دانسته اند.

ابن بطوطه سیاح در سال 734 قمری از راه جام به طبس سفر کرده و در خاطرات خود از حرم مطهر امام رضا  این گونه یاد می کند.

«در مشهد مکرم قبه عظیمی است در داخل زوایه و جنب آن مدرسه و مسجدی است که از همه از ابنیه عالیه مطبوعه است دیوارها این ابنیه را باخشت کاشانی مزین کرده و بر روی مرقد حضرت رضا  صندوقی چوبی نصب شده و بر روی این صندوق صفحات نقره کوبیده اند و قندیلیهای نقره بالای مرقد آویخته و آستانه در قبه نقره است و بر در مزبور پرده ای از پارچه حریر مذهب مشاهده می شود و انواع فرشها در قبه گسترده اند و در برابر مرقد حضرت رضا  قبر هارون الرشید است که بر روی آن نیز صندوقی نصب شده » اولین صندوق : که برمزار حضرت قرار گرفت مربوط به انوشیروان زرشتی است که در پی مشاهده کرامات حضرت رضا  در سال 500 صندوق چوبی با روکش نقره بر مرقد حضرت رضا  نصب کرد.

دومین صندوق ، صندوقی چوبی با روکش ومیخهای طلا معروف به صندوق دارای تزئینات زیبایی بوده است اما به علت متلاشی شدن پایه های آن از روی مضجع شریف برداشته شده است .

سومین صندوق : از سنگ مرمر معدن شاندیز با رنگ سبز لیمویی بوده که توسط حاج حجار باشی زنجانی در سال 1311 ش تهیه شده است و تا سال 79 زیر ضریح چهارم بود که بعد از سنگ قبر جدید به جای آن گذاشته شده است.

باتوجه به گزارش این بطوطه ودیگر منقولات معلوم می شود که در قرن هشتم آثار آستان قدس عبارت بوده از حرم، مسجد بالا سر ویک مدرسه وچند تای بنای کوچک متصل به ضلع شمالی ، درقرن نهم هجری بدنبال کوششهای شاهرخ تیموری درآبادانی مشهد، به همت همسر وی گوهرشاد ، نخستین مسجد جامع شهر بانام وی در سمت قبله حرم به سال 821 قمری بر پا می شود.

و سپس بنای «دار الحفاظ » بین حرم و مسجد گوهر شاد وتحویل خانه با خزانه در مشرق دارالحفاظ ساخته می شود همزمان با این انبیه در داخل صحن در پیرامون حرم سع مدرسه پزیراد وبالا سر و دو در که تا به امروز پا برجا هستند بنا می شود ودر دوران تیموری ، صحن تیموری و اساس ایوان طلا توسط امیر علیشیر نواییی وزیر سلطان حسین بایقرا بوجود می آید که بعدها صحن کهنه در دوران شاه عباس اول توسعه یافته وایوان مزبور توسط نادر مطلا می گردد.

مسجد گوهر شاد یکی از بناهای با شکوه عهد تیموری اوایل قرن نهم هجری مسجد گوهر شاد است که در جنوب حرم قرار دارد که با وسعتی 2855 متر مربع و 6048 متر مربع زیر بنا دارای 4 ایوان و7شبستان و 6 درب می باشد.

بانو گوهر شاد ، همسر میرزا شاهرخ تیموری ،درسال 821 ه ق این مسجد توسط معمار معروف ایرانی قوام الدین شیرازی ساخته شده است.تاریخ بنای مسجد در کتیبه سر در ایوان مقصوره با کاشی معرق به ایوان داترالسیاده برکاشی معرق به خط ثلث نوشته شده است .

تاریخ بنای این ایوان با معرق کاری زیبا تزئین شده است و در سر درب ورودی آن به حرم مطهر ، پنجره ای نقره ای کامل و برجسته هنر ایرانی به شمار می رود که تمام خصوصیات و ویژگیهای معماری سنتی ایران به کار رفته است.

ایوان جنوبی مسجد با نام ایوان مقصوره ، دارای 500متر مربع مساحت و 37 متر طول 5/25 متر ارتفاع می باشد.

گنبد رفیع فیروزه ای مسجد برفراز ایوان مقصوره ، بر عظمت این بنا افزوده است ارتفاع گند 41 متر و فضای خالی بین دو پوشش گنبد 10 متر است .

در طرف ایوان ، دو مناره با ارتفاع 43 متر از کف مسجد ساخته شده است .در طرف ایوان ، دو مناره با ارتفاع 43 متر از کف مسجد ساخته است که برشکوه وعظمت هرچه بیشتر آن افزوده است .

محراب یک پارچه از سنگ مرمر باتزئینات وکنده کاری و کتبیه ای در میان مقرنس کاریها ، حکایت گر هنر آن دوران است.

منبر معروف صاحب الزمان :درکنار محراب ایوان مقصوره مبنر بزرگی قرار دارد که دربین مردم ، به منبر امام زمان (عج) معروف است این منبر نفیس ازچوب گردو و گلابی با شیوه منبت کاری بدون به کار رفتن میخ و یا هر فلز دیگر در ان به دست پرتوان استاد محمد نجار خراسان منبت کار معروف عصر فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است.

در دوران سوری این معتز حاکم نیشابور در عهد غزیویان بر پا گردیده است بتوسط شاه طهماسب صفوی مرمت و طلاکاری می شود در سال 932 قمری نیز خشتهای نفیس کاشی روی گنبد در کار دیگر نفایس حرم مطهر به غارت می رود.

طبق کتیبه ای که درمینا کاری گنبد به خط علیرضا عباس نقش شده به سال 1010 قمری در مسافرت شاه عباس اول به مشهد، دستور طلاکاری گنبد داده شده و بدنبال اقدامات دیگری که در این دوره انجام گرفت، این تحولات در قلمرو حرم مطهر قابل بررسی است.وسعت بخشیدن به صحن کهنه ، احداث ایوان شمالی و اتاقها غرفه ها و سردرها و ایو آنها شرقی و غربی آن ایجاد رواق توحید خانه ، در شمال حرم در زلزله سال 1084 قمری ساقه گنبد شکسته می شود که در سال 1086 قمری به دستور شاه سلیمان صفوی تعمیر می شود وبعداز این دوره در زمان نادر ایوان طلای صحن کهنه ومناره ایوان شمالی طلاکاری و تذهیب شده و سقاخانه اسماعیل طلائی صحن کهنه احداث می شود.

مناره حرم مطهر دارای 12 مناره است.

اولین مناره حرم مطهر همزمان یا ساخت گنبد در قرن ششم در کنار آن ساخته شده است.

بلندای مناره کنار گنبد از کف صحن 5/40 متر محیط آن 13 متر است.مناره دوم در شمال صحن انقلاب قرار که درعصر نادرشاه افشار ساخته و طلا کاری شده است.

مناره های دیگر: دو مناره مسجد ، دو مناره صحن جمهوری اسلامی و شش مناره صحن جامع رضوی می باشد.

درجانب شرقی حرم مربوط به زمان فتحعلی شاه ، بنای رواق دار السعاده از آثار الهیار خان آصف الدوله در سال 1251 قمری و ترکیب رواق دار الضیافه در سال 1330 قمری که درجریان تجاوز روسها به خراسان مجموعه آستانه مورد حمله قرار گرفته آستانه مورد حمله قرار گرفته و در اثر توپ خوردن ، گنبد از چندین جای سوراخ می گردد.

ضریح مرقد مطهر ضریح ، شبکه ای محیط برصندوق است بنا بر شواهد تاریخی نصب ضریح بر مزار امام  از دوره صفویه بوده است وسابقه ی آن تا پیش از آن علوم نیست .

ضریح اول : ضریح چوبی طلا و نقره کوب بوده که در زمان شاه طمهماست صفوی در سال 975 هـ ق ساخته شده است.

ضریح دوم : ضریح فولادی مرصع معروف به نگین نشان است که درسال 1160 هـ ق ساخته شد و واقف آن شاهرخ میرزا فرزند رضا قلی میرزانوه پادشاه می باشد.

ضریح سوم: ضریح فولادی ساده ای بوده که در عص فتحعلی شاه قاجار در سال 1238 هـ ق روی ضریح دوم جای گرفت .

ضریح چهارم: ضریح طلا و نقره معروف به « شیر وشکر است که درسال 1338 خورشیدی پس از برداشتن ضریح سوم و انتقال آن به موزه روی ضریح نگین نشان (ضریح دوم ) نصب سوم و انتقال آن به موزه روی ضریح نگین نشان می دهد این ضریح تحت نظارت استاد مرحوم حافظیان وتوسط استاد هنرمند شد، این ضریح تحت نظارت استاد مرحوم حافظیان و توسط استاد هنرمند حاج محمد تقی ذوهن اصفهانی ساخته شده است این ضریح دارای 05/4 متر طول و06/3 متر عرض و 90/3 متر ارتفاع بوده است.

قسمت بالای ضریح به سوره «یس» و«هل آتی» و«هل اتی » تزئین یافته بود.

ضریح پنجم : پس از 42 سال که نصب چهارم سپری شد به علت فرسودگی و سائیدگی شبکه های اطراف و روکش های طلا و نقره ای ضریح در سال 72 طراحی ضریح مقدس با کیفیت عالی ودر نهایت استحکام به وزن 12 تن به ابعاد 73/3 در 78/4 متر ارتفاع 4 متر به مدت هفت سال پایان یافت .

همچنین سوره مبارکه «یس» و«هل آتی » به خط ثلث با طلا و نقره دور خارجی ضریح را مزین نموده 14 دهانه به نشانه 14 معصوم به نشانه 14 معصوم و گلهای آفتاب گردان به نشانه شمس الشموس و گلهای هشت پر به نماد هشتمین امام و گلهای پنج 14 دهانه به نشانه 14 معصوم و گلهای آفتاب گردان به نشانه شمس المشموس و گلهای هشت پر به نماد هشتمین امام و گلهای پنج پر به نشانه پنج تن آل عبا آمده است گفتنی است کار قلم زنی و زرگری ضریح را استاد خداداد اصفهانی و خطاطی وخوشنویسی آن را استاد موحد برعهده داشته است.

در تاریخ 21/10/79 ضریح نگین چهارم را به دلیل فرسودگی به داخل خزانه حضرت انتقال دادند.ضریح نگین نشان را به علت وقفی بودنش به کمتر از سه متر پایین تر به طبقه تحتانی (سرداب ) انتقال دادند، ضریح جدید را روی ضریح دوم نصب کردند ودر تایخ 16/12/79 هم زمان با عید سعید قربان کار نصب ضریح جدید پایان پذیرفت.

گنبد گنبد منور حضرت حضرت رضا  دارای پوشش است: پوشش اول گنبد سقف حرم است که به صورت مقعر و مقرنس بوده و به آن قبه گفته می شود ، پوشش دوم بر فراز آن وجود دارد همان گنبد طلا است بین این دو پوشش فضایی خالی به ارتفاع 13 متر وجود دارد.

ارتفاع قبه از کف 8/18 متر و تا انتهای گنبد 2/31 متر و ارتفاع قسمت طلا کاری 4/16 متر است .

برای اولین بار شرف الدین ابوطاهر قمی وزیر سلطان سنجر سلجوقی در قرن ششم دستور ساخت گنبد رادر بالای حرم مطهر صادر کرد.

نمای گنبد در آغاز ساخت، آجر زرد رنگ و سپس کاشی سنجری بود ودر سال 932 هـ ق در زمان شاه طهماسب صفوی طلا کاری شد و بعد از حمله و غارت ازبکان ، توسط شاه عباس ، درسال 1010 هـ ق ترمیم (درکتیبه دور گنبد به آن اشاره شده است) و بعد از زلزله در زمان شاه سلیمان صفوی به سال 1068 هـ ق دوباره تعمیر شد.

( دریکی از 4 ترنج روی گنبد تصریح شده است) مسجد بالا سر یکی از کهنترین اماکن حرم مطهر مسجد بالا سر است .

این بنا توسط ابوالحسن عراقی در عصر غزنویان ساخته شده است.

رواقها : اماکن سرپوشیده اطراف حرم رواق می نامند .مجموعاًَ 24 رواق از عهد تیموریان تابه حال در اطراف حرم مطهر ساخته شده و مساحت آن بالغ بر یک هکتار می باشد.

صحن انقلاب اسلامی این صحن که درقسمت شمال حرم مهطر می باشد اولین صحنی است که در دوره سلطان حسین بایقر(875- 912هـ ق) و به پوشش وزیر با تدیبرش امیر علی شیرنوایی ساخته شده است این صحن قبلاً به صحن عتیقه وکهنه معروف بوده است این صحن در روزگار پادشاهان صفویه ، قاجاریه و افشاریه گسترش یافته تا به شکل چشم نوازیی تزئین شده است .

در این صحن چهار ایوان وجود دارد ایوان جنوبی – ایوان طلا طلا(نادری) است که به دستور امیر علی شر نواز در سال 872 هـ ق ( با 21 متر ارتفاع ) ساخته شده است.

چون بدنه ایوان در زمان نادر شاه درسال 1045 هـ ق با خشن های طلا ، طلاکاری شده که ایوان نادری نیز معروف است.

ایوان شمالی (عباسی) در دوره شاه عباس صفوی در سال 1021 هـ ق قمری با 22 متر ارتفاع بنا گردیده است .

بر فراز ایوان عباسی گلدسته طلایی وجود دارد که مربوط به دوره نادر شاه افشار می باشد .

ایوان غربی (ایوان ساعت) بنا بر نقل تاریخ ، توسط شاه عباس صفوی ( با 24 متر ارتفاع ) ساخته شده است و ساعت بر روی آن قرار دارد که بنای آن به دوره مظفر الدین شاه می باشد نقار خانه ایوان شرقی ( ایوان نقار خانه ) توسط شاه عباس صفوی با ارتفاع 26 متر بنا ساخته شده است.

ساختمان نقار خانه دارای دو طبقه است که طبقه زیرین جای گذاشتن طبلها و شیپورها و لوازم دیگر بوده است .و در طبقه بالایی نقاره زنان مستقر می شوند.

نقاره زنی : همچنان که درتاریخ مذکور است، نواختن طبل و دهل در دربار سلاطین و حاکمان در زمانهای پیش از اسلام برای آگاهی و اعلام عمومی مرسوم بوده است .

امام در حرم مطهر رضوی اولین جایگاه بر فراز ایوان شرقی ، توسط میرزا ابوالقاسم بابر؛ نوه گوهر شاد خاتون ( سال 860 هـ ق) بنا شده و نقاره نوازی در حرم مطهر مرسوم گردیده است .

گفتنی است در سالهای 1312-1320 به دستور رضا خان نقار زنی تعطیل شد غالباً نقاره زنان 7 نفرند که سه نفر از ایشان بر طبل می زنند و چهار نفردیگر بر شپورها میدمند گفته می شود: ایشان نام رضا به عبارت مولای رضا را در شیپور ها می دمند.

در شبانه روزی دونوبت در دقایقی قبل از طلوع و غروب آقتاب به وسیله نوبت چیان رسمی طلبل و نقاله با آهنگ خاص به صدا در می آید وبا نواختن آخرین ضربات طلوع و غروب خورشید اعلام می دارد.

همچنین در اعیاد مذهبی( شب و صبح عید ) و موالید ائمه نیز نقاره شاد نواخته می شود .

ونیز در سحرهای ماه رمضان حدود یک ساعت قبل ازاذان صبح نقاره نواخته می شود.

سقاخانه سنگاب این سقاخانه از سنگ مرمر ی پارچه با ظرفیت 3 کر آب ( 1030 لیتر ) است که به دستور نادر شاده از هرات آورده شده است .

در زمان نادر شاه شخصی به اسم اسماعیل خان ، بنایی هشت ضلعی با ستونهای مرمر بر فراز سقاخانه احداث نمود.

و سقف آن را با خشتهای مطلا آراست به همین خاطر سقاخانه اسماعیل طلایی معروف شد در قدیم آب این سقاخانه از چشمه گیلاس در 48 کیلومتری شمالی غربی مشهد تامین می شده است.

مقبره شیخ حر عاملی و آرامگاه مرحوم حاج شیخ حسنعلی اصفهانی معروف به نخودکی در این صحن قرار دارد.

صحن آزادی این صحن در شرق حرم مطهر و در پایین پای مبارک حضرت با35 43 متر مربع مساحت شده است، در یک نگاه کلی می توان صحن آزادی به دستور فتحعلیشاه آغاز شد توسط محمد شاه تزئین یافت ودر روزگار ناصر الدین شاه قاجار بنای آن به پایان رسید.

در چهار ضلع صحن آزادی 56 حجره و غرفه های فوقانی و تحتاتی قرار دارد جنوب غربی صحن کنار کفشداری شماره 9 رواق شیخ بهائی و مقبره وی می باشد ( وفات :1031 هـ ق) حجره 24 مقبره شیخ جعفر مجتهدی و شیخ علی اکبر ابوترابی است .در این صحن چهار ایوان وجود دارد.

ایوان طلا بیش از 20 متر ارتفاع دارد و مسیر تشرف بانوان به درون حرم است .

از آنجا که در زمان ناصر الدین شاده قاجار این ایوان ، مرمت و خشتهای زرین آن نصب شده به ایوان ناصری نیز مشهور است.

ایوان ساعت یا ایوان جنوبی مشتکل از دو ایوان است که بر فراز آن ساعتی بزرگ وجود دارد.

این ساعت بیش از سال 1336 هجری شمسی بر روی ایوان صحن انقلاب قرار دارد.

گویند ساعت را مظفر الدین قاجار در سال 1278 اهدا کرده است .

صحن قدس این صحندر قسمت جنوبی حرم مطهر با مساحت بالغ بر 2530 متر مربع ، بعد از انقلاب اسلامی ساخته شده است در وسط صحن ، سقاخانه زیبا با نمای بیت المقدس و برابر یک هشتم مساحت قدس ساخته شده است.

گنبد این سقاخانه مطلا است.

صحن جمهوری اسلامی ایران این بنا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با 7292 متر مربع مساحت ، احداث شده است .

این صحن دارای 30 حجره و 46 غفره و 4 ایوان است که ایوان شرقی آن طلا کاری شده است .

جنب ایوان طلایی آن پنجره ای است برنز نصب شده است که زائران از اینجا به امام رضا  عرض ارادت می کنند.دو گلدسته با ارتفاع بیش از 30متر بر فراز سردرب های شمالی و جنوبی صحن وجود دارد که تزئین و طلاکاری شده است.

در وسط صحن ساعت آفتابی یا شاخص است که در تمام فصول سال ظهر شرعی دقیق شهر مشهد را مشخص می کنند.

صحن جامع رضوی با 75012 متر مربع مساحت؛ دارای شش مناره و سه ایوان از بناهای اخیر است.

ایوان غربی به نام ایوان غدیر ، شرقی به نام ایوان کوثر و جنوبی بنام ایوان ولی عصر(عج) است.

صحن کوثر، غدیر، هدایت و رضوان در دست احداث است.