همانند جرائم دیگری که ممکن است در محیط‌های سایبری واقع شوند امکان وقوع برخی از مصادیق جرائم علیه امنیت و‌آسایش عمومی در فضای سایبر نیز وجود دارد.
هر چند تمامی جرایم، امنیت کشور و آسایش عمومی را خدشه‌دار می‌سازند (و اگر چنین نبود اساسا به عنوان جرم در محدوده حقوق جزا قرار نمی‌گرفتند) لیکن این خصیصه در برخی از آنها روشن‌تر و ملموس‌تر است
و به عبارت دیگر جرایمی وجود دارند که به طور مستقیم با مفاهیم امنیت ملی و آسایش عمومی در ارتباط می‌باشند.
جرایمی چون جعل از جمله این جرائم می‌باشند که با حاکمیت ملی و اساس و پایه‌های یک نظام و حکومت برخوردارند.
جرم جعل از آن جهت که اعتماد عمومی را نسبت به صحت اسناد سلب کرده و در مواردی مثل جعل اسکناس باعث اختلال در بنیان‌های اقتصادی کشور میشود در زمره جرائم علیه امنیت قرار می‌گیرد.
بنابراین با وجود محیط سایبر با اعمالی روبه‌رو می‌شویم که در عین حال امنیت کشور را مختل ساخته یا منافع ملی را هدف قرار داده‌اند و به موجب قوانین کلاسیک قابل مجازات نمی‌باشند و نیاز به وضع قوانین جدید در این موارد می‌باشد.
در این تحقیق سعی شده است تا به بررسی جرم جعل رایانه‌ای در قانون تجارت الکترونیکی و لایحه قانون مجازات جرائم رایانه‌ای پرداخته شود.
واژگان کلیدی:
جرم، جعل، سایبر، امنیت، تجارت الکترونیک، دادهها، اسناد الکترونیکی
مقدمه:
جعل در لغت به معنی ایجاد کردن و گردانیدن آمده است چنانکه در آیاتی از قرآن کریم در این معانی استعمال شده است.
اما مفهوم جعل از نظر حقوق کیفری نیز از معنی لغوی آن مایه گرفته منتها قلمرو آن شامل هر گونه عملیات مجرمانه‌ای است که روی نوشته‌ها، اسناد، مهر، امضای اشخاص یا منگنه و علامت موسسات دولتی یا تجارتی به ضرر دیگری صورت می‌گیرد.
تزویر نیز مصدر زور از باب تفعیل است و به معنی امر دروغ و جلوه دادن متقلبانه امر باطل و خلاف واقع در یک نوشته یا سند است که بجای سند اصیل استعمال میگردد.
قانونگذار این دو کلمه را مترادف هم و به معنای انجام هر‌گونه عملیات خلاف واقع روی نوشته یا سند یا چیزهای دیگر که بر اثر آن حقی ایجاد گردد یا حقی را که وجود داشته از بین ببرد به کار برده است.
جرم جعل از جمله جرائم مهمی است که همواره آسایش عمومی را به خطر می‌اندازد و چون اعتبار اسناد و نوشته‌ها را زایل ساخته و دیدگاه را نسبت به استنادپذیری آنها مخدوش میکند همواره به شدت با آن برخورد شده است.
جعل رایانه‌ای در اکثر موارد مشابه جعل سنتی است و تنها تفاوت‌های جزیی میان آنها می‌توان یافت.
مع‌هذا لزوم جرم‌انگاری جعل رایانه‌ای با توجه به عدم کفایت ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی احساس میشود.
چه براساس تعریف سند در قانون مدنی، سند عبارت است از نوشته‌ای که در مقام دعوی یا دفاع قابل استناد باشد و منظور از نوشته نوشتارهای عینی واقعی است.
بدین ترتیب می‌توان گفت که چون تعریف سند و نوشته شامل اسناد الکترونیکی دادهای نمی‌شود از این رو ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی نیز شامل جعل رایانه‌ای نیست.
به عبارت دیگر موضوع جرم جعل کلاسیک نوشته سند و چیزهای مادی و ملموس مصرح در قانون است ولی موضوع جرم جعل رایانه‌ای، دادهها و برنامه‌های رایانه‌ای هستند که ماهیتی غیرمادی دارند و جز از طریق سیستم رایانه‌ای قابل رویت و خواندن نیست.
پروفسور سوزان برنر در این خصوص گفته است: «ماهیت جعل عبارت است از دست بردن در اسناد به منظور اغفال یا فریب دادن.
در گذشته این دستکاری در اسناد کاغذی صورت می‌گرفت امروزه هم در مدارک کاغذی و هم در اسناد الکترونیکی صورت می‌گیرد.»
رایانه‌ها ازدو جهت در ارتکاب جرم دخیل هستند:
۱- استفاده از فناوری رایانه‌ای برای دست بردن در اسناد کاغذی
۲- استفاده از فناوری رایانه‌ای برای دستکاری در اسناد الکترونیکی.
۲- استفاده از فناوری رایانه‌ای برای دستکاری در اسناد الکترونیکی.
گفتار اول: بررسی جعل رایانه‌ای در قانون تجارت الکترونیک در این گفتار به بررسی ارکان تشکیل‌دهنده جرم جعل رایانه‌ای در قانون تجارت الکترونیک می‌پردازیم: الف) عنصر قانونی ماده ۶۸ قانون تجارت الکترونیک و تبصره آن عنصر قانون جرم جعل رایانه‌ای را تشکیل می‌دهد.
این ماده مقرر می‌دارد: «هر کس در بستر مبادلات الکترونیکی از طریق ورود تغییر، محو و توقف داده پیام و مداخله در پردازش داده پیام و سیستم‌های رایانه‌ای و با استفاده از وسایل کاربردی سیستم‌های رمزنگاری تولید امضا، مثل کلید اختصاصی بدون مجوز امضاکننده و یا تولید امضای فاقد سابقه ثبت در فهرست دفاتر اسناد الکترونیکی و یا عدم انطباق آن وسایل با نام دارنده در فهرست مزبور و اخذ گواهی مجعول و نظایر آن اقدام به جعل داده پیام‌های دارای ارزش مالی و اثباتی نماید تا با ارائه آن به مراجع اداری، قضایی، مالی و غیره به عنوان داده پیام‌های معتبر استفاده نماید، جاعل محسوب و به مجازات حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی به میزان ۵۰ میلیون ریال محکوم میشود.
تبصره: مجازات شروع به این جرم حداقل مجازات مقرر در این ماده می‌باشد.
ملاحظه می‌شودکه عمل مرتکب همزمان مشمول حبس و جزای نقدی است که البته نسبت به غالب مجازات‌های مندرج در فصل پنجم قانون مجازات اسلامی درخصوص جعل و تزویر مجازات خفیف‌تری محسوب میشود.
ب) عناصر مادی جرم جعل رایانه‌ای از فعل مثبت مرتکب تشکیل شده است و با ترک فعل محقق نمی‌شود.
مصادیق تمثیلی فعل مرتکب در ماده ۶۸ قانون تجارت الکترونیک آمده است که به بررسی آن می‌پردازیم: ۱) ورود، تغییر، محو و توقف داده پیام مرتکب این جرم باید از طریق انجام این اعمال اقدام به دگرگون کردن واقعیت نموده و داده پیامی ایجاد کند که با بهره‌گیری از آن بتواند اموالی را تحصیل و یا امر باطلی را اثبات کند.
۱-۱) ورود منظور از «ورود» وارد کردن اطلاعات خلاف حقیقت به رایانه جهت پردازش است، اعم از اینکه با ورود اطلاعات و پردازش نهایی توسط رایانه، تحریف و جعل حقیقت در داده پیام محسوس باشد یا اینکه بدون هیچ تغییری در ظاهر داده پیام، مفاد آن تحریف شده و امر باطلی را صحیح یا صحیحی را باطل جلوه دهد عمل مرتکب مشمول مجازات جعل خواهد شد.
۲-۱) تغییر منظور از تغییر این است که اطلاعات یا داده‌های رایانه‌ای یا مخابراتی با ماهیت معلوم وجود دارد و مرتکب با دگرگون‌سازی تمام یا قسمتی از این دادهها تصمیم در تغییر ماهیت و مفهوم آن دادهها را دارد در نتیجه اقدامات انجام شده داده پیامی متفاوت از داده پیام اصل و حقیقی ایجاد میشود.
۲-۱) محو در این حالت دسته‌ای از دادهها یا اطلاعات که مبین حقیقت است به طور دایمی حذف می‌گردند به گونه‌ای که قابل بازسازی و بهره‌برداری نباشند.
۴-۱) توقف در این حالت تمام یا بخشی از دادهها به گونه‌ای مخفی میشود که عمل پردازش را از مسیر عادی خارج می‌سازد و مانع از عملکرد صحیح سیستم‌ها و پردازش دقیق اطلاعات میشود.
در این صورت مرتکب با متوقف کردن قسمتی از «داده» مرتکب تقلب و در نهایت جعل میشود.
۲) قلب و مخدوش کردن حقیقت داده پیام قلب حقیقت ممکن است به صورت مادی یا معنوی صورت گیرد.
مراد از آن دگرگون کردن و تحریف واقعیت به گونه‌ای است که حق را تضییع یا ناحقی را اثبات کند اعم از این که آثار تحریف حقیقت از طریق فعل مادی روی داده پیام باقی و مشهود باشد مثل موردی که داده پیام خلاف واقعی ایجاد کرده یا داده پیام موجود را از طریق ارتکاب اعمالی نظیر ورود، حذف و توقف با تغییرات اساسی همراه نماید و از این طریق داده پیامی را که دارای ارزش مالی و اثباتی است جعل کند.
یا اینکه عمل مرتکب بدون هیچ‌گونه آثار خارجی همراه باشد یعنی بی‌آنکه تغییری در ظاهر داده پیام ایجاد و تحریف مادی صورت پذیرفته باشد مفاد آن تحریف شده و امر باطلی صحیح یا امر صحیحی باطل جلوه داده شود.
مانند مامور مالیاتی یا متصدیان دفاتر رسمی که حین انجام وظیفه خود درخصوص وارد کردن اطلاعات مربوط به داده پیام مرتکب جعل شده و مطالب خلاف واقعی را در متن داده پیام‌هایی که حسب قانون مکلف به ایجاد آن هستند، وارد نموده و مورد پردازش قرار می‌دهند و از این طریق حقی را ضایع یا ناحقی را اثبات می‌کنند.
در ماده ۷ کنوانسیون جرائم سایبر نیز افعالی که منجر به ارتکاب جعل میشود، احصا شده است.
این افعال که حصری هستند، عبارتند از: وارد کردن، تغییر دادن، محو کردن، متوقف کردن عمدی و بدون حق داده‌های رایانه‌ای به نحوی که منجر به ایجاد «داده‌های غیرصحیح» شود.
ایجاد داده‌های غیرصحیح به سه صورت انجام میشود: ۱-۲) ایجاد یک داده جدید که هیچ یک از اجزای آن از قبل وجود نداشته باشد ایجاد یک داده جدید فقط از طریق وارد کردن دادهها امکانپذیر است و از طریق تغییر یا حذف یا متوقف کردن دادهها نمی‌توان دادهای ایجاد کرد که از قبل هیچ یک از اجزای آن وجود نداشته است.
اگر یک کاربر رایانه‌ای که مشمول خدمت سربازی است وارد سیستم رایانه‌ای اداره نظام وظیفه شود و یک سند الکترونیکی ایجاد کند که منجر به معافیت او از خدمت سربازی شود عمل وی مصداق ایجاد داده غیرصحیح جدید از طریق وارد کردن عمدی و بدون حق داده‌هاست .۲-۲) ساختن داده مجعول از طریق دستکاری در داده‌های ذخیره شده دستکاری در دادهها از طریق وارد کردن، تغییر دادن و حذف کردن دادهها امکانپذیر است.
اگر شخصی که مشمول خدمت سربازی است وارد سیستم‌های رایانه‌ای شود و اسناد الکترونیکی مربوطه به خود در داده‌های آن را تغییر دهد و موجبات معافیت خود را فراهم کند عمل وی مصداق ایجاد یک داده از طریق وارد کردن تغییر و حذف عمدی و بدون حق است.
۳-۲) ایجاد یک داده مجعول از طریق متوقف کردن بخشی از یک داده درحال انتقال اگر داده رایانه از یک بخش سازمان نظام وظیفه به بخش دیگر در حال ارسال باشد و شخص مشمول که در حال شنود است مانع از انتقال بخشی از داده شود و از این طریق سند ناقص را ایجاد کند که موجب معافیت وی شود عمل او ایجاد داده مجعول از طریق توقف دادهها محسوب میشود ۳) مداخله در پردازش داده پیام و سیستم رایانه‌ای هر گونه مداخله در عملکرد سیستم سخت‌افزاری یا عملیات پردازش داده پیام و سیستم‌های نرم‌افزاری رایانه‌ای میتواند رایانه را از مسیر پردازش صحیح داده پیام خارج کند و باعث اختلال در عملکرد آن شود.