مولانا کمالالدین سیدعلی محتشم کاشانی
جنسیت: مرد
نام پدر: خواجه میراحمد
تولد و وفات: (شاعر - ...
) قمری
محل تولد: ایران - اصفهان - کاشان
شهرت علمی و فرهنگی: شاعر
ملقب به شمس‌الشعراء.
اصل وی از نراق بود.
محتشم در بیتی از دیوان خود به نام و سیادت خویش اشاره کرده است.
بازرگان‌زاده‌ای بود که در جوانی کسب پدر را که بزازی بود دنبال کرد ، سپس از آن شغل کناره گرفت و به شاعری پرداخت.
وی نزد مولانا صدقی استرآبادی فن شعر را آموخت و با شاعرانی چون: حیرتی تونی ، محشی بافقی ، حالی گیلانی ، ضمیری اصفهانی و دیگران رابطه دوستانه داشت و با آنان مشاعره و مکاتبه می‌کرد و با استفاده از مهارت در شاعری خیلی زود مورد توجه قرار گرفت و زندگی مرفهی را ترتیب داد.
محتشم در اصل ، قصیده‌سرائی مداح بود و شاه‌طهماسب و شاهزادگان صفوی و شاهان و امرای هند مانند اکبرشاه و عبدالرحیم‌خان ، خان‌خانان را می‌ستود ، ولی عمدهٔ‌شهرت او در ساختن اشعار مذهبی بوده ، به‌ویژه در رثای ائمهٔاطهار (ع) بوده است.
وی در شعر و نثر پیرو استادان پیشین خصوصاً شاعران سدهٔ هشتم بوده است و قصیده‌های خود را بیشتر در جواب استادان گذشته سروده است.
محتشم در سرودن ماده ، تاریخ ، معما ، مرثیه ، و منقبت شهرت داشته است.
شاعرانی چون میرتقی‌الدین محمد حسینی کاشانی ، صاحب تذکرهٔ "خلاصهٔ الاشعار" ، مظفرالدین حسرتی ، نوعی خبوشانی و ظهوری ترشیزی از جمله شاگردان وی بودند.
محتشم در کاشان از دنیا رفت و مقبره‌اش در همان‌جا است.
به آوردهٔ "ریحانهٔ الادب" و "مؤلفین کتب چاپی" ، در "تذکرهٔ ناظم تبریزی" سال وفات محتشم ۱۰۰۰ق ذکر شده است.
از آثارش: "کلیات محتشم" شامل هفت دیوان: "صبائیه" ، شبابیه" ، "شیبیه" ، "جلالیه" ، "نقل عشاق" ، "ضروریات" و "معمیات" که توسط میرتقی الدین کاشی تنظیم شده است؛ منظومهٔ "دوازده بند" در مرثیهٔ امام حسین (ع) که علامه بحرالعلوم آن را به نظم در آورده است؛ "جامع‌الطائف" که دیوان قصاید اوست.
محتشم کاشانی
کمالالدین علی محتشم کاشانی دارای لقب شمس الشعرای کاشانی چامه سرای ایرانی در آغاز سده ده هجری و هم دوره با پادشاهی شاه طهماسب صفوی در کاشان زاده شد، بیشتر دوران‌زندگی خود را در این شهر گذراند و در همین شهر هم در ربیع الاول سال 996هجری درگذشت و محل دفن او بعد ها مورداحترام مردم قرار گرفت.نام پدرش خواجه میراحمد بود.کمال الدین در نوجوانی به مطالعه علوم دینی و ادبی‌معمول زمان خود پرداخت و اشعار شعرای قدیمی ایران را به دقت مورد بررسی قرارداد.
چامه های او درباره رنج و درد امامان شیعه است و بیشتر جنبه ایدئولوژیک برای پادشاهی صفویان را داشت.
زندگینامه محتشم کاشانی
کمال الدین علی معروف به محتشم کاشانی از شعرای معروف ایران در عصر شاه‌طهماسب صفوی است.
وی در اوایل قرن دهم هجری در کاشان به دنیا آمد و بیشتر دوران‌زندگی خود را در این شهر گذراند.
کمال الدین در نوجوانی به مطالعه علوم دینی و ادبی‌معمول زمان خود پرداخت و اشعار شعرای قدیمی ایران را به دقت مورد بررسی قرارداد.
وی در جوانی به دربار شاه طهماسب صفوی راه یافت و به مناسبت قصیده و غزلهای زیبایش مورد لطف شاه قرار گرفت; محتشم پس از مدتی در زمره شعرای معروف عصرخود جای گرفت ولی نظر به معتقدات دینی خود و احساسات شیعی دربار شاهان صفوی که در صدد تقویت این مذهب (در مقابل مذاهب اهل سنت) بودند به سرایش اشعارمذهبی و مصائب اهل بیت (ع) که در نوع خود تازه و بی بدیل بود پرداخت.
محتشم پس از چندی به یکی از بزرگترین شعرای ایران در سبک اشعار مذهبی و مصائب ائمه اطهارشیعه بدل گشت و اشعارش در سرتاسر ایران معروفیت خاصی یافت، بطوری که می توان وی را معروفترین شاعر مرثیه گوی ایران دانست که برای اولین بار سبک جدیدی درسرودن اشعار مذهبی به وجود آورد.
اولین اشعار مذهبی محتشم در سوگ غم مرگ برادرش بود که ابیات زیبائی در غم هجر او سرود و پس از آن به سرایش مرثیه‌هایی در واقعه جانسوز کربلا، عاشورای حسینی و مصیبت نامه های مختلف پرداخت
کمال الدین علی معروف به محتشم کاشانی از شعرای معروف ایران در عصر شاه‌طهماسب صفوی است.
اولین اشعار مذهبی محتشم در سوگ غم مرگ برادرش بود که ابیات زیبائی در غم هجر او سرود و پس از آن به سرایش مرثیه‌هایی در واقعه جانسوز کربلا، عاشورای حسینی و مصیبت نامه های مختلف پرداخت.
محتشم کاشانی در سال 996 ه.ق در کاشان درگذشت و محل دفن او بعد ها مورداحترام مردم قرار گرفت.
مجموعه آثار این شاعر بزرگ پس از مرگ او توسط یکی ازشاگردانش در شش کتاب جمع شد که مشتمل بر غزلیات ،قصاید، قطعات، رباعیات،مثنویات و ترکیب بندهای محتشم می‌باشد.
بسیاری از مرثیه های محتشم کاشانی امروزه در مراسم سوگواری روزهای دهه محرم و تاسوعا و عاشورا در شهرها و روستاهای ایران قرائت می شود و عزاداران همگام با این اشعار به عزاداری و سوگواری می پردازند.
* باز این چه شورش است که در خلق عالمست/ باز این چه نوحه و چه عزاو چه ماتمست // باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین / بی نفخ صور خاسته تا عرش اعظمست // این صبح تیره باز دمید از کجا کزو / کارجهان و خلق جهان جمله درهم است؟
// گویا طلوع می کند از مغرب آفتاب / کاشوب در تمامی ذرات عالم است // کز خوانمش قیامت دنیا بعید نیست / این رستخیز عام که نامش محرمست// دربارگاه قدس که جای ملال نیست / سرهای قدسیان همه بر زانوی غمست // جن و ملک بر آدمیان نوحه می‌کنند / گویا عزای اشرف اولاد آدمست // خورشید آسمان و زمین نورمشرقین / پرورده کنار رسول خدا حسین // نام آورترین شاعر مدیحه‌سرا در میان شاعران شیعه و مدیحه سرای خاندان امامان شیعه، محتشم کاشانی به عنوان نام آورترین شاعر عاشورایی به شمار می‌رود.
بی‌شک محرم با نام محتشم کاشانی در هم آمیخته است، کتیبه‌های منقش به ترکیب بند معروف این شاعر بلند آوازه در هیبت بیرقهای سرخ و سیاه، حال و هوای تکیه‌ها و حسینیه‌ها را عاشورایی میکند.
مطلع " باز این چه شورش است ..." که از محتشم کاشانی است در میان هواداران شیعه جایگاه ویژه‌ای دارد.
شاعران بسیاری پس از محتشم تا کنون از ترکیب بند یادشده در شعرها و نوحه هایشان سود برده اند.
او فنون شاعری را از صدقی استرآبادی ( ساکن کاشان) فرا گرفت و خود شاگردانی مانند " تقی‌الدین محمد حسینی" صاحب " خلاصه‌الشعار"، " صرفی ساوجی"، " وحشتی جوشقانی" و " حسرتی کاشانی" را پرورش داد.
وی با سرودن دوازده بند در مرثیه کشتگان کربلا که بند اول ترکیب بند وی با بیت " باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟
/ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است ؟" آغاز می‌شود، مقام والایی در مرثیه سرایی کسب کرد.
وی در جوانی به دربار شاه طهماسب صفوی راه یافت و به مناسبت قصیده و غزلهای زیبایش مورد لطف شاه قرار گرفت; محتشم پس از مدتی در زمره شعرای معروف عصرخود جای گرفت ولی نظر به معتقدات دینی خود و احساسات شیعی دربار شاهان صفوی که در صدد تقویت این مذهب (در مقابل مذاهب اهل سنت) بودند به سرایش اشعارمذهبی و مصائب اهل بیت که در نوع خود تازه و بی بدیل بود پرداخت.
آرامگاه محتشم محتشم در کاشان درگذشت و آرامگاه وی در این شهر - واقع در محله محتشم - زیارتگاه عموم است.
یکی از اقدامات ارزشمند اخیر مسوولان فرهنگی کاشان درمعرفی این شاعر پر آوازه برگزاری نخستین جایزه ادبی محتشم کاشانی بود.
آثار محتشم مجموعه آثار این شاعر بزرگ پس از مرگ او توسط یکی ازشاگردانش در شش کتاب جمع شد که مشتمل بر غزلیات ،قصاید، قطعات، رباعیات،مثنویات و ترکیب بندهای محتشم می‌باشد.
نظرها درباره محتشم دکتر " جابر عناصری" یکی از استادان دانشگاه تهران درباره این شاعر می‌‌گوید: محتشم کاشانی پدر مرثیه سرایی و جگربند عاشورایی است.
وی می‌افزاید: این شاعر فرهیخته بهترین منظومه نمایشی به یادگار گذاشت و با زبان شعر فرهنگ عاشورا را در بین مردم به ویژه مداحان اهل بیت رواج داد.
عناصری می‌افزاید: شهرت و آوازه بی‌نظیر محتشم کاشانی در ادبیات موجب شد تا شاعران نام‌آوری به پیروی از سبک او اهتمام ورزند، اما تاکنون ادبیات ایران در مرثیه‌سرایی، شاعری همچون محتشم به خود ندیده است.
"عباس مشفق کاشانی" یکی از فرهیختگان علم و ادب نیز بر این عقیده است که پاکی، اعتقاد و استواری و محبت محتشم کاشانی به‌اهل بیت علیه‌السلام باعث شد که برخی پادشاهان صفوی از جمله شاه طهماسب به اشعار مذهبی روی آورند.
وی می‌افزاید:ترکیب بند معروف این شاعر پرآوازه مرثیه سرا ایران در رثای حسین و کشته‌شدگان کربلا در بین تشیع و به ویژه فارسی زبانان زبانزد شد و توجه بسیاری از شاعران را به خود جلب کرد.
محتشم کاشانى شمس‌الشعرا کمالالدین محتشم کاشانى پسر خواجه میراحمد از خاندانى متمکن در کاشان به‌وجود آمد که اصلش از نراق بود.
محتشم مانند معاصر خود خواجه ثنائى بازرگان‌زاده‌اى بود که در آغاز جوانى کار پدر را دنبال مى‌کرد و سپس از کار دست باز داشت و شاعرى را شغل شاغل خود ساخت و در این فن شاگردى مولانا صدقى استرآبادى اختیار کرد، و با شاعران عهد خویش مانند حیرتى تونى، حالى گیلانى، مجاهدالدین خوانسارى، امیر شمس‌الدین محمد کرمانى، میرزا سلمان جابرى اصفهانى (از بزرگان دولت صفوى)، ضمیرى اصفهانى و وحشى بافقى و دیگران رابطه داشته و با آنان مشاعره و مکاتبه مى‌نموده است، و اگرچه زندگانى را با بازرگانى آغاز کرده بود لیکن به زودى با استفاده از مهارت خود در شعر ثروتى اندوخت و زندگى پرجلالى ترتیب داد.
محتشم در اصل و بنیاد شاعرى خود قصیده‌سرائى مداح بود و پادشاهان و بزرگانى را مانند شاه‌تهماسب صفوى، غیاث‌الدین میر میران حاکم یزد، پسران شاه تهماسب و نیز در همان حال پادشاهان جزء دکن و جلال‌الدین اکبر و امثال آنان را مدح مى‌گفت و قصیده‌هائى در ستایش آنان مى‌فرستاد.
اما شهرت عمدهٔ محتشم در ساختن شعر مذهبى او است، خاصه در رثاء اهل‌بیت.
در علت اشتغال محتشم بدین‌گونه شعر نوشته‌اند که روزى قصیده‌اى در مدح تهماسب صفوى و شاهزاده پریخان خانم فرستاد ولى شاه پس از شنیدن آن ”فرمودند که من راضى نیستم که شعرا زبان به‌مدح و ثناى من آلایند، قصاید در شأن شاه ولایت پناه و ائمهٔ معصومین علیهم‌السلام بگویند، صله اول از ارواح مقدسهٔ حضرات و بعد از آن از ما توقع نمایند...“ محتشم در عهد خود از شاعران نام‌آور و محل احترام و توجه بود و چندتن از شاعران معروف زمان شاگرد او بوده‌اند مثل میرتقى‌الدین کاشانى صاحب تذکرهٔ مشهور خلاصهالافکار و نوعى خبوشانى و مظفرالدین حسرتى و ظهورى ترشیزى.
میرتقى‌الدین مجموعهٔ اثرهاى استادش محتشم را در پنج کتاب شعر و دو کتاب آمیخته از پیوسته و پراکنده فراهم آورد بدین‌گونه: ۱.
صبائیه گردآمده از شعرهاى دوران نورسى گوینده، ۲.
شبابیه از عهد جوانى، ۳.
شیبیه از زمان پیرى، ۴.
جلالیه آمیخته‌اى از پیوسته و پراکنده، ۵.
نقل عشاق آمیخته‌اى از پیوسته و پراکنده، ۶.
ضروریات در بردارندهٔ ماده تاریخ‌ها، ۷.
معمیات.
جلالیه و نقل عشاق را محتشم به‌هنگام آشفتگى و شیدائى در عشق دو تن از معشوقان خود نوشت و هر دو با نثرى شاعرانه و پر از تعبیرات ادیبانه و همراه با غزل‌هاى عاشقانه است.
مرگ محتشم به‌سال ۹۹۶ روى داد و مقبره‌اش در کاشان برپا است.
سبک و روش محتشم محتشم در شعر و نثر پیرو استادان پیشین است و چنان است که مى‌خواهد شیوهٔ شاعران پیش از سدهٔ هشتم را در قصیده‌هاى خود تجدید کند و اگرچه در بعضى از بیت‌ها چنانکه باید از عهدهٔ این پیروى برنیامده ولى در بسیارى دیگر گام‌هاى خود را به قدم‌هاى استوار آنان نزدیک ساخته است.
وى قصیده‌هاى خود را بیشتر در جواب استادان گذشته، حتى انورى سروده و گاه پاى دعوى را فراتر از حد خود نهاده و استاد ابیورد را ریزه‌خوار خوان معنى خویش پنداشته است؛ و به‌علت همین اقتفاء استادان قدیم دربارهٔ محتشم نوشته‌اند که ”صنایع و بدایع شعرى که در اشعار وى مندرج است در کلام هیچ‌یک از اقران وى یافته نمى‌شود.
به اتفاق کلامش پرطمطراق واقع شده اگرچه پاره‌اى غزل‌هایش به‌واسطهٔ بعضى چیزها عذوبت ندارد اما قصایدش همگى در کمال متانت و جودت است و صاحب عیاران دارالملک سخنورى او را خاقانى ثانى گفته‌اند“ و پیدا است که این مبالغه دربارهٔ محتشم نه از باب استحقاق او است بلکه به نسبت با اهل زمان مرتبهٔ وى را چندین بالا برده‌اند و او حتى در قصیده‌سرائى هم نتوانست همتراز وى شاعران قصیده‌گوى نیمهٔ دوم سدهٔ هشتم و اول‌هاى سدهٔ نهم باشد.
و اما اینکه غزل‌هایش را نپسندیده‌اند گویا به‌سبب توجهى باشد که او در آنها به الفاظ و آرایش‌هاى ظاهرى آنها کرده است.
محتشم در ساختن ماده تاریخ و مرثیه و منقبت در عهد خود و بعد از آن مشهور بود.
دوازده بند او در مرثیهٔ حسین‌بن على (ع) و واقعهٔ کربلا از منظومه‌هاى معروفى است که تا زمان ما در مجلس‌هاى عزاى آن امام زبانزد مرثیه‌خوانان و روضه‌خوانان و به‌قول آذر ”در اکثر بلاد اسلام بین‌الخاص و العام مشهور است“.
آرامگاه محتشم کاشانى، کاشان کمالالدین سید على بن خواجه میراحمد کاشانى، ملقب به شمس‌الشعراى کاشانى و متخلص به محتشم، از شاعران اوایل عهد صفوى است.
وفات وى در سال ۹۹۶ هـ.ق روى داده است.
وى بیشتر به سرودن مدایح و مراثى اهل بیت مى‌پرداخت و ترکیب‌بند معروف شهداى کربلا از اوست.
آرامگاه وى در یکى از محلات مرکزى شهر کاشان موسوم به کوى محتشم واقع شده است.
گنبد بقعهٔ کوچک وى با کاشى‌کارى زیبایى مزین شده است.
سقف بقعه را با نقاشى‌هاى خوش آب و رنگ زینت داده‌اند.
بر دیوارهاى چهار جانب بقعه، هفت بند مراثى محتشم به خط نستعلیق سفید بر زمینه‌اى سرمه‌اى در چهار ردیف روى یکدیگر نوشته و نقاشى شده است.
ازارهٔ دیوارها را با کاشى خشتى پوشش داده‌اند.
در خارج مقبره و مقابل صفهٔ نامبرده، ساختمان‌هایى مشتمل بر مسجد و حسینیه و آب‌انبارى بزرگ، متصل به یکدیگر، ساخته شده که همگى محفوظ و معمور باقى مانده است.
محتشم کاشانی یکی از مهمترین و معروفترین شعرای دوره صفوی، محتشم کاشانی، شاعر دربار شاه طهماسب بود.
گر چه این شاعر به روزگار جوانی شعر می گفت، غزل سرایی می نمود و حتی به مدیحه گفتن نیز اهتمام کرد، ولی بعد به ملاحضه تمایل دینی و احساسات شیعی دربار صفوی، موضوع تازه ای پیش آورد و اشعاری در رثای امامان شیعه سرود و در این سبک شهرت یافت، به طوری که می توان او را معروفترین شاعر مرثیه گوی ایران دانست، گر چه شعرای معدودی قبل از او و تعداد زیادی هم بعد از او در این سبک سخن سرایی کرده اند.
مرثیه دوازده بندی مولانا محتشم کاشانی، تا به امروز لطف خود را که ناشی از صفا و صداقت حقیقی آن است از دست نداده است.
مرثیه های وی درباره کربلا بسیار شورانگیز است.
از این اشعار مکرر تقلید شده ولی هیچکس تنوانسته برتر از آن بسراید...
شکواییه یازده بندی وی در رثای برادرش عبدالغنی هم که رابط میان او و دربار هند بود معروف است.
وفات او را به سال 996 هجری قمری به سن 91 سالگی اتفاق افتاد.
باز این چه شورش است که در خلق عالمست باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتمست باز این چه رستخیز عظیمست کز زمــــیــــــن بی نفـخ صـور خـاسته تا عرش اعظمست این صبح تیره باز دمید از کــــجـــا بــــــــــــرو کار جهان و خلق جهان جمله در همست گـویـا طـلـوع مـی کـنـد از مـغـرب آفــتـــــاب کـآشـوب در تـمـامـی ذرات عـالـمـســـت گـر خـوانـمـش قـیـامـت دنـیـا بـعـیـد نیست این رستخیز عالم که نامش محـرمـــســت در بارگــاه قــدس کـه جـای مـلال نـیـسـت سرهای قدسیان همه بر زانوی غـمـسـت جن و ملک همه بـر آدمیان نـوحـه می کنند گــویــا عـزای اشـرف اولاد آدمــســـت محتشم کاشانی به عنوان نام آورترین شاعر عاشورایی به شمار می‌رود.
در بین شاعران شیعه و مدیحه سرای خاندان عصمت و طهارت(ع)،محتشم کاشانی به عنوان نام آورترین شاعر عاشورایی به شمار می‌رود.
بی‌شک محرم با نام محتشم کاشانی در هم آمیخته است ، کتیبه‌های منقش به ترکیب بند معروف این شاعر بلند آوازه در هیبت بیرقهای سرخ و سیاه، حال و هوای تکیه‌ها و حسینیه‌ها را عاشورایی میکند.
امروز کمتر عاشق حسینی را می‌توان یافت که‌نام محتشم ومطلع جانسوز " باز این چه شورش است ..." او را نشنیده باشد.
استقبال بیش از