بخش اول
درس اول :
عصر حافظ ( دوران شکوه و شکست )
تاثیر حمله مغول و تاتار درزمینه های فکری و فرهنگی
1.
پریشانی اندیشه 2.
سستی بنیان های فلسفی
3.
رواج خرافات 4.
دل سپاری قضا و قدر
5.
بی توجهی به دنیا
تاثیر حمله مغول درادبیات و ذوق ایرانیان
1.
رواج و اژه های مغولی 2.
دل مردگی و بی سرانجامی
3.
پژمردگی ذوق ها و عواطف شاعران
تاثیر حمله مغول در مذهب و عقاید با وجود بی تعصبی و بی عقیدگی برخی ایلخانان
1.
گسترش و تبلیغ مذهب زرتشتیان و مسیحیان
2.
گسترش مذهب شیعه و تشکیل حکومت محلی آن ها مثل سربداران در خراسان – مر عشیان در مازندران
ارزنده ترین آثار هنر اسلامی 1.
شاهنامه بایسنقری (بطور کامل )
عصر مغول 2.
برگهای از قرآن بایسنقری در کتابخانه آستان قدس
شبه قاره هند
آسیای صغیر
مراکز ادبی عصر حافظ آذربایجان
اصفهان
فلات مرکزی ایران
پارس
موضوع عمومی شعر در عصر حافظ :
1.
ضعف قصیده ( حمد و نعت و منقبت ، شکایت مسائ اجتماعی .....)
2.
ابتکار در دو زمینه
الف ) تقلید از شیوه و سبک استادان پیش
3.
تقلید به دو صورت ب) جوابگویی اشعار مشهور با همان وزن و قافیه
4.
داستانسرایی به تقلید از : نظامی
5.
در قصاید : خاقانی – اموزی – جمال الدین
6.
در غزل : سعدی – امیر خسرو – ظهیر
7.
بهترین تقلید ها از : عبید زاکانی – حافظ
8.
سرودن منظومه حماسی : به تقلید از شاهنامه فردوسی
ضعیف تر شدن محتوا
9.
شعر از نظر محتوا دور شدن از پختگی عصر مولوی و سعدی
رواج ساقی نامه – معما – ماده تاریخ
عبید زاکانی
10.
رواج طنز اجتماعی سبماق اطعمه
حافظ
1.تباهی زبان شعر هم در لفظ و هم درساخت و کلام
11.
زبان شعر عصر حافظ : 2.
گسترش و عمومیت یافتن شعر و ادب در کوچه و بازار
3.وجود عرفان و ر غبت شاعران به طرح مسائل اجتماعی و حافظ باعث نجات زبان و فرهنگ فارسی شد.
فخرالدین عراقی : ( عارفی از سلسله سوختگان )
قرن 7 قبل از حمله مغول نام :ابراهیم محل تولد : روستای کمجان از فراهان نسبتها : همادنی – فراهانی – عراقی ( سکونت درعراق عجم )
آشنایی او با آثار محی الدین عربی از طریق صدالدین قونوی درقونیه : آشنایی با مولوی
آثار :
1.
دیوان : 5 هزار بیت – قالبهای قصیده ، از همه بیشتر غزل ، مثنوی ، ترانه و قطعه
2.
عشاق نامه : ده نامه : قالب مثنوی و غزل به وزن حدیقه سنایی – شاعر هر فصل را با مبحث عرفانی آغاز و با تمثیل و حکایت به پایان می برد.
3.
لمعات : نثر ونظم – موضوع عرفان وسیر وسلوک عارفانه مهم ترین شرح برآن : اشعه اللمعات از جامی
شعر و نثر عراقی : گرم و دلپذیر کلام : ساده و استوار مثنوی و قصاید بیشتر رنگ حکمت و تحقیق و غزل شور و نشاط عارفانه
درس دوم
خواجوی کرمانی ( تحل بند شاعران ) قرن (8)
سعدی خواجو حافظ
- از بزرگان : خراجگان کرمان
- تخلص شعری او : خواجو
- تخلص تحل بند شاعران : به دلیل هنرنمایی در شعر
- شاعر معاصر او : حافظ صنایع الکمال
1.
دیوان : قصاید غزلیات ، قطعات ، ترجیع و رباعیات ( 2 بخش ) بدایع الجمال
سام نامه همای و همایون گل ونوروز
آثار 2.
شش مثنوی روفته الانوار کمال نامه گوهر نامه
- رساله اللبادیه : مناظره نی و بوریا
3.آثار منثور : ( 3 مناظره ) : نثر مزین و آمیخته به شعر - سبع المثانی : مناظره شمشیر وقلم
- شمس و سحاب
شعر و عرفان خواجو :
- قصاید : توحید و نعت و منقبت زهد و پند
- قطعات : مسائل اجتماعی و انتقادی
- قصیده به تقلید از سنایی در غزل از سعدی
درحماسه از فردوسی داستان غنایی از نظامی
ابن یمین (قطعه سرایی فارسی )
- شاعر شیعه مذهب عصر سربداران - تولد : قریه فریوممد جرین خراسان
- مردی قانع و گوشه گیر و دهقان پیشه - هنر او : خلث قطعات مشتمل بر پند و اندرز
موضوع قصیده : مدح و منقبت امامان شیعه
موضوع غزل : عشق و دلدادگی
- در شعر او قناعت پیشگی و بی اعتمادی دنیا تاکید شده
سیف فرغانی ( انتقاد اجتماعی )
- نیمه اول قرن 7 همزمان حمله مغول
تولد : فذغانه در ماوراء النهر علت شهرت
مولانه : مقالات نداشته
شاعران معاصر
سعدی : ستایش او و مکاتبه با او
فکر وشعر او 1.
سبک شاعری : خراسانی هم در لفظ و هم در ساخت و دیدگاه 2.
قصاید او به تقلید : رودکی ، انوری ، خاقانی ، سنایی ، عطار و کمال 3.
ردیف های دشوار و هنرنمایی شاعرانه 4.
غزل او در جواب سعدی 5.
قالب قصیده را برای بیان انتقادهای کوبنده و طرح دیدگاههای اجتماعی و اخلاقی می سرود.
- عشق به امامان شیعه بخصوص امام حسین (ع) و رثای شهیدان کربلا عبید زاکانی ( شیخ طبعی آگاه) قرن (8) تولد : قزوین لقب زاکانی : از خاندان زاکانیان ( از اعراب بنی خفاجه ) بود آل اینجو و آل مظفر رامدح می کرد.
هنر عبد : نکته یابی و انتقاد های ظریف اجتماعی شیوه شاعری : سخنان طنز آمیز او خنده آور ورکیک و اصطلاح جویانه و خیر خواهانه چهراه ادبی ممتاز او در آثار طنز آمیز او ( نظم و نثر ) زبن تلخ و گزنده طنز آمیز او نشاندهنده شدت فساد اخلاق آن زمان هزلیات او به شیوه سعدی و سوزنی ( قرن 6) است.
آثار او: 1.
جدی : دیوان قصیده و غزل ترجیع و ترکیب رباعیات و مثنوی عشاق نامه : 3 هزار بیت 1.
نظم : موش و گربه ( اثری سیاسی : زیرا دربیان حال ابواسحاق اینجو در برابر 2.
طنز : مبارزالدین محمد فرمانروای کرمان ) حکایتی تمثیلی در انتقاد از اوضاع جامعه 2.نثر : اخلاق الاشراف – صد پند – رساله دلگشا – رساله تصریفات درس سوم حافظ ( رند فرزانه شیراز ) نام : خواجه شمس الدین محمد شیرازی : حافظ لقب : لسان الغیب علت فال گرفتن از دیوان حافظ : آشنایی او با علوم قرآنی ( مثل قرائت ، تفسیر ، کلام و فلسفه ) در دربار ابواسحاق اینجو ، شاه شجاع مظفری و حاجی قوام الدین 1.
شاه شیخ ابواسحاق : با او به حرمت رفتار می کرد .
پادشاهان معاصر 2.
امیر مبارزالدین محمد : با تعصب و خشونت رفتار می کرد .
( غزل هایی در مبارزه با او و ریاکاری او او را «محتسب» خوانده شیوه شاعری : 1.
شاعری غزلسرا ( سعدی ، کمال ، سلمان ، خواجو ) 2.
اورا خاتم شعرای ایران می دانند : زیرا غزل را به کمال رسانده و بعد از او زبان فارسی رو به انحطاط و زوال است .
3.
لحن او گزنده ، تلخ ، همراه نیشخنده و کنایه آمیز 4.
شاعران مبارز با مفاسد اجتماعی به ترتیب : سیف فرغانی – عبید – ابن یمین – حافظ 5.
غزل او : عاشقانه – عارفانه 6.
تلفیق فرهنگ ایرانی و اسلامی مانند فردوسی 7.
اثرش : دیوان : کمتر از پانصد غزل و قصیده و مثنوی و رباعی .
جامی ( شیخ جام ) نام : عبد الرحمان لقب : نورالدین تخلص : جامی در زمان : سطان حسین بایقوا – امیر علیشیر نوایی درشصت سالگی : زیارت حج بغداد ، کربلا و نجف ، حلب و دمشق آثار الف : دیوان : به سه دوره حیات شاعر تقسیم می شود.
1.
سلسه الذهب : ذکر حقایق عرفانی 2.
سلامان وابسال : تمثیل اخلاقی و عرفانی 3.
تحفته الاحرار : پند ،نصیحت همراه حکایت و تمثیل ب: هفت اورنگ ( هفت مثنوی ) 4.
سبحه الابرار : مراحل سلوک و تربیت نفس 5.
یوسف و زلیخا : نظم داستان یوسف و زلیخای قرآن 6.
لیلی و مجنون : به تقلید از لیلی و مجنون نظامی 7.
خسرونامه اسکندری : موعظه و نصیحت از زبان فیلسوفان بخش دوم عصر خواجه رشید الدین ( یا دوره ی اوج) درس چهارم علل رایج تاریخ نویسی در حاکمیت مغول و تاتار علاقه مغولان و تیموریان بخصوص تیمور به ثبت وقایع و کشور گشایی ها و نگه داشتن نام و آوازه ی خویش و حمایت از مورخان اقدام فرزانگان ایرانی به نگارش وقایع گذشته و حال به منظور حفظ ارزش های فرهنگی و تاریخی تاثیر زبان عربی بیشتر از ترکی بود زیرا : راه یافتن لغات فراوان عربی به فارسی .
تاثیر عربی درساختمان دستوری فارسی (مهم) در دوره صفویان بدلیل اختلاف حکومت شیعه صفوی با حکومت سنی عثمانی بسیای ازعلمای شیعه از قلمرو حکومت عثمانی به ایران مهاجرت کردند.
تاریخ جهانگشا از عطامک جوینی بود و پسرش به کارهای دیوانی پرداخت از نزدیکان امیر ارغنون منبع کتاب او : اطلاعاتی که نویسنده در سفرها همراه امیر ازغنون و هلاکو می رفت و بدست آورد.
موضوع تاریخ جهانگشا : شرح ظهور چنگیز خان و احوال فتوحات او و تاریخ خوارزمشاهیان و فتح قلعه های ایما عیلیه و حکومت جانشینان حسن صباح نثر جهان گشا : مصنوع و دشوار و در مسیر نثر فنی فارسی قرن 7 زیادی لغات عربی و مغولی کاربرد صنایع ادبی همراه توجه به معنا و محتوا جامع التواریخ : از خواجه رشید الدین فضل ا...
- اقدامات فرهنگی و بحرانی در عصر غازان خان مغول و اولجاتیو از جمله تاسیس مجموعه علمی و فرهنگی ربع رشیدی در تبریز - در زمان ابوسعید بهادر کشته شد.
نثری پخته و عالمانه 2.
غیر از لغات عربی و ترکی : نثری ساده و استحکام نثر کتاب 3.سرمشق تاریخ نویسان 4.
انعکاس اوضاع اجتماعی زمان مغولان در کتاب بخش سوم : عصر صائب : دوره غزل گویی و مضمون آفرینی درس 5 - حکومت صفویان و رسمیت داران تشیع در ایران - درگیری صفویان با امپراطوری عثمانی در مغرب و ازبکان در شمال شرق عوامل بیاری و ضعف زبان در این دوره : علاقه صفویان به زبان ترکی ( اجداد آن ها اهل اردبیل و آذربایجان ) تشویق امیر علیشیرنوایی زبان ترکی در دوره های پیش توجه به زبان عربی با حضور علمای عربی زبان شیعه پیامد رواج زبان و فنون ادبی در بین عامه مردم : پیامد مثبت : رواج شعر در بین عامه مردم شعر را با مضمون ها و قلمرو تازه ای آشنا کرد.
پیامد منفی : چون افراد کم اطلاع و عامی به شعررو آوردند شعر از سلامت و استواری دورشد.
مرکز ادبی : خراسان ، آذربایجان و نواحی مرکزی بخوصوص اصفهان تالیف کتاب های متعدد در تاریخ و تذکره و لغت و ادب فارسی پیامد رواج زبان فارسی در هند بهره مندی شاهران فارسی مهاجر هند از نواخت تشویق وصله و جوایز علت مهاجرت شاعران ایرانی به هند بی مهری شاهان صفوی به شعر و شاعری زبان و ادب فارسی از عصر صائب به دو شاخه : 1.
هندی 2.
ایرانی رواج زبان فارسی در هند تا زمان حاکمیت انگلیس رواج داشت بعداز آن زبان : 1.
اردو 2.
انگلیسی مشخصات کلی سبک عصر صائب : حس آمیزی مثل سخن شیرین یا قیافه نمک جان بخشی به مفاهیم و اشیای بی جان و خیال پردازی شاعرانه که گذشته ست از این باریه دیگر کامروز نبض ره می تپد و سینه ی صحرا گرم است استفاده از ضرب المثل و تشبیه تمثیل آدمی پیر چو شو حرص جوان می گردد خواب در وقت سحرگاه گران می گردد استفاده از زبان و الفاظ محاوره نجیه کفشم اگر رندان نما شد عیب نیست خند می آرد همی برهرزهگرری های من 5.
توجه به تجربیات ساده و روزمره زندگی اظهار عجز در بر ظالم روامداز اشک کباب موجب طغیان آتش است 6.
رواج نوعی حکمت و استدلال عامیانه و رسیدن به تقدیر گرایی و تسلیم در برابر حوادث لقمه افتد ز دهان چون نبود قسمت کس روزی اره نگر کز بن رندان ریزد 7.
خیال پردازی غریب و بی سابقه که باعث دشواری شعر شد دل آسوده ای داری مپرس از صبر و آرام نگین را در فلاخن می نهد بی تابی نامم وحشی بافقی شاهر سوز و گداز شاعر پر احساس و نازک دل قرن 10 محل تولد : بافق ابتدا مکتب داری شاعری و ستایش فرمانروایان مردی : پاکبازی ، وارسته ، حساس ، قانع و بلند همت مثنوی : خلد برین ، ناظر و منظور به شیوه نظامی قصاید : مدح شاه طهماسب و حکام و امرای یزد بیشترین شهرت : غزلیات تجربه یک عشق واقعی آثار : دیوان ، مثنوی ناتمام : فرهاد و شیرین بعدها وصال شیرازی آن را تمام کرد.
محتشم کاشانی ( پدر مرثیه سرایی) کمال الدین محتشم کاشانی از جمله بازاریان در کاشان شغل بزازی به توصیه شاه تهماسب به اشعار دینی پرداخت مرثیه = دوازده بند = درباره واقعه کربلا شاعرانی که در مرثیه از او تقلید کردند صباحی کاشانی وصال شیرازی- میرزا محمود فدایی مازندرانی شاعی محتشم دو رویه دارد شاعری قصیده پرداز مدیحه سرا و مرثیه و منقبت مجموعه غزلیات او جلالیه = عشق درس ششم کلیم همدانی (آفریننده معنا و مضمون ) میرزا ابوطالب کلیم بعدها طالبا محل تولد = همدان = همدانی القاب به علت اقامت در کاشان = کاشانی آشنایی با مقدمات علوم = شیراز در زمان جهانگیر به هند رفت و از طرف شاه جهان به عنوان ملک الشعرا شهرت او غزلیات مثنوی فتوحات شاه جهانی ویژگی های کسب شعری : 1.
ابداع معانی و خیال های رنگین در غزل 2.
ضرب المثل ها را الفاظ محاوره 3.
به کاربردن واژه های هندی خلاق المعانی ثانی کابرد مضمون های ابداعی بی شمار صائب تبریزی = شهسوار میدان خیال قرن 11 نام = محمد علی صائب همزمان با او اوج قدرت و اعتبار شاه عباس اصفهان مرکز سیاسی و اقتصادی و فرهنگی پدرش = میرزا عبدالرحیم تبریزی = کدخدای محله عباس آباد اصفهان القاب = صائب – صائبا سفر ها = اصفهان به قصد هند – کابل نزد ظفرخان احسن درگاه شاه جهان دردکن بعد از 7 سال اصفهان شاه عباس دوم ملک الشعرایی گرفت .
آثار و طرز شاعری 1.
مجموع ابیات = دویست هزار اما کم تر از نصف اک باقی ماند ه 2.
اشعار او = مثنوی – قصیده – غزل 3.
مثنوی = قندهار نامه = محمود و ایاز چند قصیده در مدح شاهان 4.
شاهکار شاعری او = غزل فارسی در موضوع عرفان – حکمت و معنی آفرینی 5.
دشواری اشعار او = به دلیل پیچیدگی فکر و دشواری تعبیرات شاعر.
یبدل عظیم آبادی ( نقش بندی از دیار هند ) قرن 11 محل تولد = عظیم آباد هند نام = عبد القادر تخلص = بیدل آثار و سبک شاعری 1.
کلیات = پر حجم و انواع نظم و نثر 2.
آثار منثور = نکات و مراسلات 3.
مثنوی ها = عرفات – محیط اعظم 4.
بیشترین شهرت = دیوار اشعار به ویژه غزلیات ویژگی شاعری = 1.
غزلیات و مثنوی رنگ عرفانی و رنگ فلسفی دارد 2.
ویژگی اصلی = اشتمال بر مضمونهای پیچیده و استعاره های رنگین و خیال انگیز 3.
صائب = پهلوان شاعران سبک هندی بیدل = شهسوار سخن پارسی در خارج از ایران بخش چهارم عصر قائم مقام = مرحله انتقال به ساده نویسی درس هفتم دره ی نادری در عهد نادری در خراسان میرزا مهدی خان استر آبادی منشی نادر شاه جهان گشای نادری فساد و بیماری نثر در عصر قائم مقام تا دوره قاجار پایه نثرساده در اواخر عصر رشید الدین نهاده شد نثر فنی = برپایه تاریخ و صاف و گلستان سعدی تا دوره قاجار ارایه نثر ساده با سبک تازه میرزا ابوالقاسم فراهانی فتحعلی شاه به او لقب = قائم مقام داد پدرش وزیر عباس میرزا نایب السلطنه رفت و آمد قائم مقام به دربار شاهزاده قاجار و پیشکاری او و دخالت در معاهدات ایران و روس وزارت شاهزاده عباس میرزا و محمد شاه