دانلود مقاله موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان ایلام

استان ایلام با 19086 کیلومتر مربع، حدود 1.4 درصد مساحت کل کشور را تشکیل می دهد.

این استان در غرب دامنه ی سلسله جبان زاگرس بین 31 درجه و 58 دقیقه تا 34 درجه و 15 دقیقه عرض شمالی از خط استوا و 45 درجه و 24 دقیقه تا 48 درجه و 10 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ در گوشه ی غربی کشور قرار گرفته است.

استان ایلام از جنوب با خوزستان، از شرق با لرستان، از شمال با کرمانشاه (استان های داخلی) و از سمت غرب با 425 کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق همجوار است.

بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال 1375 استان ایلام مشتمل بر 7 شهرستان، 17 بخش، 15 شهر، 36 دهستان و 753 آبادی دارای سکنه بوده است.
شهرستان های استان ایلام عبارتند از: آبدانان، ایلام، ایوان، دره شهر، دهلران، شیروان و چرداول و مهران
مرکز استان، شهر ایلام است که به علت زیبایی های طبیعی فراوانی که دارد عروس زاگرس نام گرفته است.
جغرافیای تاریخی استان ایلام
سرزمینی که اکنون استان ایلام نام دارد، بنا به اسناد تاریخی فراوان، بخشی از کشور عیلام باستان بوده است.این کشور در حدود 3000 سال پیش از میلاد بوجود آمده و تا سال 640پیش از میلاد به حیاط اجتماعی خود ادامه داده است .

در این سال به فرمان آشوربانی پال به خاک و خون کشیده شده و منقرض شده است.

از شهرهای این کشور به اسامی شوش " پایتخت اصلی "،"ماداکتو"،"پایتخت تابستانی"،"اهواز"،"خایدالو" ،"ماساباتیک" ، "کابیانه" اشاره شده است.
در کتیبه های بابلی، عیلام را "آلامتو" یا "آلام" خوانده اند که به قولی به معنای کوهستان یا "کشور طلوع خورشید" است.

مدتی پس از سقوط عیلام حوزه فرمانروایی آنان به دو منطقه ی تحت نفوذ پارس ها در شرق و ماد ها در غرب تقسیم شد.

اقوام ساکن زاگرس در دوره ی هخامنشی جزئی از امپراطوری هخامنشی بوده است، ولی ظاهرا ارتش هخامنشی برای عبور از زاگرس ناچار به پرداخت باج به کوه نشینان مقتدر آن بوده است .بنا به نوشته مورخان یونانی در زمان سلوکیه ساکنین زاگرس اکثر اوقات با اقوام مهاجم و بیگانه در نبرد بوده اند.

وجود آثار باستانی فراوانی از دوره ی ساسانی در استان¬های ایلام و لرستان نشان می دهد که این منطقه در آن زمان بسیار آباد و با اهمیت بوده است .

اسامی شهرهایی مانند "ماسبندان" ، "مهرگان کدک" ، "دارشهر"، "سیمره"، "اریوخ"، "شیروان" این نظر را تایید می کند.

محل دقیق بعضی از این شهرها هنوز روشن نشده است.
ایلام
ایلام که در عهد باستان به "اریوحان" معروف بود ولی ایلام کنونی در سال 1308 شمسی در منطقه ای که حسین آباد نامیده نامیده می شد از نو احداث گردیده و یک سال بعد با توجه به سابقه ی تاریخی و تصویب فرهنگستان ایران به نام "ایلام" نام گذاری شده است .

شهر ایلام در حصاری از کوه ها و ارتفاعات جنگلی استقرار یافته است و آب و هوای معتدل و کوهستانی و بهاری دلپذیر دارد.

سه قرن پیش حکومت خود مختار والیان در منطقه ی ایلام و پشتکوه برقرار بوده است .

از معروفترین این والیان می توان از حسین خحان ، غلام رضا خان و حسین قلی خان و ابوقداره نام برد.

این افراد با یک سلسله روابط خاص به حکومت مرکزی ایران وابسته بودند و سالانه به میزان معینی مالیات و تعداد تفنگچی در اختیار حکومت مرکزی قرار می دادند .
در حال حاضر شهر ایلام به عنوان مرکز سیاسی – اداری استان ایلام از شهرهای توسعه یافته غرب کشور است و به لحاظ دارابودن تفرج های جنگلی و آثار تاریخی و باستانی متعدد از زیباترین شهرهای استان نیز محسوب می شود.
بنا ها و یادمان های تاریخی ایلام
استان ایلام از جمله استان های باستانی ایران است که به علت قدمت تاریخی و تمدن کهن آثار تاریخی و مذهبی جالب توجهی را به خود جای داده است.
در زیر مهم ترین این آثار مورد اشاره قرار می گیرند:
تنگ بهرام چوبین
تنگ بهرام چوبین یکی از مهم ترین دره های کم عرض و بسیار مرتفع و استراتژیک در ضلع غربی مسیر جاده ی دره شهر پل دختر است.
این تنگه که آن را شکارگاه بهرام می گویند دارای آثار ارزنده ی فراوان در قسمت ورودی، پیشانی و ارتفاعات است.
این مجموعه که از دوران ساسانی به جای مانده است، که از سنگ و گچ ساخته است و به ارتفاعات جنگلی کبیر کوه در عمق تنگه و مناطق صعب العبور آن ختم می شود .

تنگه ی بهرام از شاهکا رهای طبیعی وتاریخی است که همواره مورد بازدید علاقه مندان به تاریخ طبیعت و کوهنوردان قرار می گیرد و در ایام بهار ایرانگردان و علاقه مندان به آثار تاریخی و طبیعی را به سوی خود جذب می کند .

تنگ ما ژین
در تنگ ما ژین از توابع دره شهر دخمه ها و اشکفت هایی وجود دارد که که یکی از آنها به غار" کول کنی " معروف است .

دهانه ی این غار در محل ورودی حدود 30 متر طول دارد و همچنین در محل ریزش آب
(داخل غار ) حوض کوچکی که از سنگ تراشیده شده وجود دارد که ملاط آن احتمالا از ساروج است .

علاوه بر غار" کول کونی " در این محل دخمه های متعددی وجود دارد که تعداد آن به 12 عدد می رسد .

جالب ترین این دخمه ها از سه اشکفت در کنار هم و یک اشکفت بر بالای آن هاست که به غار " انوشیروان " معروف هستند .

در کف یکی از این غارها یک قطعه سفال از نوع سفال های نیمه ی هزاره ی اول قبل از میلاد بدست آمده است .

تنگ وویله
در بین دو رودخانه در دامنه ی کوه های تخت پیران و تخت نیله در شمال شرقی زرین آباد دهلران تنگی موسم به تنگ وویله و وجود دارد که حاوی آثار متعددی از بناهای تاریخی و باستانی است .

یکی از این آثار قلعه ی شیاخ یا (شیاق) است.

اثر مهم دیگر این تنگ ویرانه های شهر سامرا است که در کنار رود چم زنگی در مجاورت روستای بردی واقع شده است .
اثر مهم دیگر این تنگ ویرانه های شهر سامرا است که در کنار رود چم زنگی در مجاورت روستای بردی واقع شده است .

قلعه سام قلعه سام در روستای چم بور از توابع مرکزی شهرستان شیروان و چرداول قرار دارد قدمت این قلعه به عهد ساسانیان می رسد که بر فراز یکی از کوه های پیرامون روستای چم بور بنا شده و این کوه به نام سام بنا شده است .

این قلعه دارای دو برج در شمال و شمال غربی می باشد.

در این برج اتاق هایی جهت نگهبانی از تاسیسات داخلی و محافظت از حکمرانان ناحیه در دل صخره ها تعبیه شده است.

در قسمت جنوب غربی قلعه آثار چهار طاقی و یا آتشکده ای دیده می شود که گویا در زمان تسلط عرب ها به صورت مسجد در آمده است.

قلعه ی والی قلعه ی والی بر روی تپه ای بر روی" جقامیرگ " در محل فعلی خیابان پاسداران شهر ایلام واقع شده است.

این قلعه در زمان حکومت محمد علی شاه قاجار و به دستور غلامرضا خان ابو قداره والی لرستان ساخته شده است.

اتاق ها و تالارهای این قلعه در امتداد سه ضلع شرقی و غربی و شمالی قرار دارد همچنین در داخل این قلعه سنگ نوشته ای وجود دارد که تاریخ ساختن آن در زمان محمد علی شاه قاجار و غلامرضا خان ابوقداره والی لرستان حک شده است.

قلعه ی قیران قلعه ی قیران بر فراز کوه معروف قلاقیران که بر نایه ی جنگلی بسیار زیبایی به نام ششدار یا ششدان قرار دارد شکل این قلعه و موقعیت قلعه بالای آن چشم انداز و زیبایی خاصی در شهر ایلام به وجود آورده است.

قلعه ی امیرآباد قلعه ی امیرآباد در روستای امیرآباد در کنار راه مهران – صالح آباد قرار دارد و در دوره ی والیان از سنگ و آجر و خشت و گل بنا شده است .

آثار به جا مانده از این قلعه شامل یک فزای عمومی، تعدادی اتاق و چند زیر زمین می باشد.

وضعیت فعلی برنامه های قلعه نیمه ویرانه است.

موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان (چهارمحال و بختیاری) استان چهارمحال و بختیاری در قلمرو مرکزی رشته کوه های زاگرس، بین پیشکوه های داخلی و استان اصفهان استقرار یافته است.

این استان از شمال و شرق به استان اصفهان استقرار یافته است .

از غرب به استان خوزستان و از جنوب به استان کهکلویه و بویراحمد محدود است .

استان چهارمحال و بختیاری حدود 16532 کیلو متر مربع مساحت دارد و بین 31 درجه و 14 دقیقه تا 32 درجه و 47 دقیقه عرض شمالی و 59 درجه و 49 دقیقه تا 51 درجه و 24 دقیقه طول شرقی قرار گرفته است.

بر اساس آخرین تقسیمات سیاسی کشور استان چهارمحال و بختیاری 5 شهرستان، 10 شهر، 10 بخش و 34 دهستان دارد شهرستان های این استان مشتمل است بر شهر کرد، بروجن، کردگان، پارسان و اردل.

جغرافیای طبیعی و اقلیمی استان استان چهارمحال و بختیاری در ناحیه ی مرکزی سلسله جبار زاگرس که از شمال غربی به جنوب غربی به جنوب شرقی امتداد دارد استقرار یافته است.

بلندترین نقطه ی استان در ناحیه ی غربی با 4548 متر ارتفاع قله ی زرد کوه بختیاری و پست ترین نقطه ی آن، ناحیه ی سپیددشت و لردگان در قسمت شرقی چهارمحال و بختیاری است.

از کوه های مرتفع استان زردکوه، بزکوه، سبزکوه، سفیدکوه، کارکنان، منگشت، سالداران، جهان بین و کوه ریگ را می توان نام برد.

این کوه ها کانون اصلی آبخیز رودخانه های دائمی زاینده رود و کارون هستند که در سراسر سال پوشیده از برف می باشند و جزو حوزه های آبگیر دائمی استان به شمار می رود.

این کوه ها از شمال غربی و جنوب شرقی امتداد دارند و از شرق به غرب از بلندی ارتفاعات و تراکم آن ها کاسته شده و به درّه های باز از قبیل لار، فرادنبه، کیار و خانمیرزا و در جنوب غربی و جنوب شرقی آن دشت های نسبتا وسیع از جمله لردگان، فلارد و گندمان قرار دارد.

شهر کرد : در متون تاریخی از مکانی به نام چالشتر در ناحیه ی شهر کرد به عنوان مرکز حکومتی نام برده شده که خرابه های دیوار قلعه ی آن امروز به جا مانده است.

شهرکرد امروزی گویا مکان پاسگاهی بوده است معروف به ده کرد و از حدود سال 1300 با تعیین نماینده ی حکومت مرکزی و استقرار دوائر دولتی آغاز به رشد کرده است، بیش از آن و در دوران گذشته منطقه دستخوش جنگ های خوانین، کشمکش های میان حکومت مرکزی و قدرت های محلی و غارت و تصاحب روستاها توسط طوایف مختلف بختیاری بوده است.

نوسانات سیاسی داخلی منطقه از یک سو و تغییرات حکومت مرکزی از سوی دیگر مهال و فرصت رشد و تکامل را به روستاها – شهرهای منطقه نداده است.

در کنار این عامل تاریخی دور بودن از شبکه ی راه های اصلی و مراکز شهری ایران علت دیگری در عقب ماندگی نسبی شهرنشینی و مستقلی منطقه محسوب می شود.

پس از سال 1300 تا سال 1340 دهکرد و منطقه چهارمحال و بختیاری (معروف به شهر چهارمحال) از طریق مرکز اصفهان اداره می شد و از آن پس تا سال 1352 شهرکرد مرکز فرماندهی کل چهارمحال و بختیاری و سپس مرکز استانی با همین نام تبدیل شده است و در حال حاضر شهری رو به آبادانی و توسعه است.

بناها و یادمان های تاریخی (چهارمحال و بختیاری) از مهم ترین عوامل ایجاد و دوام آثار معماری و تاریخی ، موقعیت تاریخی و چگونگی شرایط اقلیمی به خصوص میزان بارندگی و درجه رطوبت هواست.

در استان چهارمحال و بختیاری به لحاظ شرایط طبیعی و اقلیمی که همواره از میزان بارندگی نسبتا بالا و در نتیجه رطوبت زیاد هوا برخوردار است.

آثار اندک که باقی مانده از گذشته نیز به علت شدت باد و باران و رطوبت در معرض آسیب و تخریب شدید قرار گرفته است.

لذا این استان از نظر بناهای تاریخی و کانون های زیارتی به هیچ وجه با کانون های اصلی این قبیل جاذبه های فرهنگی – توریستی همچون اصفهان، شیراز، مشهد، یزد قابل مقایسه نیست.

قسمت هایی از منطقه ی چهارمحال و بختیاری از گذشته های دور یعنی از عهد ایلامیان و هخامنشیان راه عبور و ارتباط بین النهرین و خوزستان با فلات مرکزی ایران بوده است.

این سرزمین در روزگاران باستان، یکی از نواحی آباد و از مراکز تمدن قدیم بود به طوری که از سنگ نوشته های کوه فرّخ و اشگفت سلحان معلوم می شود .

در روزگاران قدرت عیلام، این منطقه اهمّیت به سزایی داشت.

مرکز انزان یا انشان قدیم در این ناحیه بود.

دو تنگ کوهستانی سولک (ساوالک) بختیاری مجاری هایی وجود دارند نقوش سنگی برجسته ی تنگه سولک شامل تصویر زنی است که در اطراف آن دو نفر نیزه دار دراز کشیده و مردی در حال ستایش است .

تصویر 11 نفر دیگر که پشت سر هم ایستاده اند در این نقش باقی مانده است.

یکی دیگر از مجاری های معروف منطقه نقش یک سوار مسلّح با تیر و کمان است که در حال نبرد با حیوان درنده ای است: این نقوش و آثار آن به دوران اشکانی تعلّق دارد.

سایر آثار تاریخی سنگ نوشته های مشروطیت (پیرغار) پیر غار از تفریح گاههای معروف منطقه ی چهارمحال است که در بخش میزدج قرار دارد.

در این محل چشمه های آب از داخل سنگ ها در جریان است و روی قسمتی از تپه سنگی این منطقه سه سنگ نوشته به زبان فارسی که بر روی آن شرح لشگرکشی بختیاری ها به فرماندهی سردار سعد به تهران و نقش آن ها در انقلاب مشروطه ثبت شده است دیده می شود غاری در این محل وجود دارد که به علت فروریختگی سقف ورود به آن ممکن نیست.

حمام درب امامزاده : این بنا رو به روی مسجد قدیمی اتابکان شهرکرد قرار دارد و یکی دیگر از بناهای باستانی این استان است این بنا دارای یک فضای وسیع بیرونی به نام رختکن است که زیر سقف قرار دارد و از کف زمین 70 سانی متر مرتفع است و به وسیله ی یک دهلیز منحنی به تطهیرخانه و گرم خانه متصل می شود.

صحن وسیع گرم خانه بر چهار ستون سنگی استوار است که زیر سقف سرتاسر ضربی قرار گرفته است و روشنایی آن به وسیله ی شیشه های کوچک محدّب تامین می شود.

در طرفین خزینه ی بزرگی که به وسیله ی چهار پله ی سنگی بالا می رود، دو خلوت گاه زیبا و مربع شکل وجود دارد که جایگاه اعیان و اشراف در فصل تابستان بود.

علاوه بر آثاری که اجمالا مورد اشاره قرار گرفت، از پل دوپلان بر روی زاینده رود، پل شارلو در 7 کیلومتری سامان، پل هوره در روستای هوره ی شهر کرد، حمام فرادنبه ، حمام سفیددشت، حمام شلمزار، حمام چلیچه در فارسان، حمام شهرک در شهرکرد، حمام حاج عبدالله در شهر کرد، حمام حاج محمدرضاخان در لردگان، عمارت خانه ی فرخشهر و قلعه ی شمس آباد نیز می توان نام برد که هر یک ویژگی های خاص معماری و قدمتی قابل توجه دارند.

موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان گیلان استان گیلان با مساحت 14711 کیلومتر مربع در میان رشته کوه های البرز و تالش در شمال ایران جای گرفته است.

این استان به واحد جغرافیایی جنوب دریای مازندران تعلق دارد و با استان های اردبیل در غرب، مازندران در شرق، زنجان در جنوب و کشور تازه استقلال یافته ی آذربایجان و دریای خزر در شمال هم مرز و همسایه است.

استان گیلان بین 36 درجه و 36 دقیقه تا 38 درجه و 27 دقیقه ی عرض شمالی و 48 درجه و 25 دقیقه تا 50 درجه و 34 دقیقه طولی شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد و رود سفید تمشک که بین چابکسر و رامسر جاری است، آن را از استان مازندران جدا می کند.

بر اساس تقسیمات کشوری سال 1375 این استان به مرکزیت رشت، 12 شهرستان، 35 شهر، 30 بخش، 99 دهستان و 2763 آبادی دارد.

شهرستان های استان عبارتند از : آستارا، آستانه ی اشرفیه، بندرانزلی، رشت، رودبار، رودسر، شفت، صومعه سرا، طوالش، فومن، لاهیجان و لنگرود.

جغرافیایی طبیعی و اقلیم استان این ناحیه در شمال ایران و در حاشیه دریای خزر قرار دارد و دارای آب و هوای معتدل بنام معتدل خزری می باشد.

ناحیه ی معتدل خزری در مقایسه با دو ناحیه ی آب و هوای دیگر (ناحیه ی بیابانی و نیمه بیابانی – ناحیه کوهستانی ) از وسعت کمتری برخوردار است.

ناحیه معتدل خزری سرزمین پستی است که میان کوه و دریا قرار دارد که طول این ناحیه از مغرب به مشرق زیاد و عرض آن کم است و از نظر ناهمواری سرزمین پست و جلگه ای است .

عمق دریای خزر در همه جا یکسان نیست و در نزدیک سواحل گیلان عمق این دریا بیشتر است همچنین این استان دارای رودهای زیادی است که از کوه ها سرچشمه گرفته و به دریا می ریزند که این رودها آبرفت های بسیاری را طی سالیان دراز به ساحل کشانده و جلگه های وسیعی را پدید آورده است .

استان گیلان ناحیه ای پرباران است و بارش باران فراوان ، دمای ملایم و خاک مساعد سبب پیدایش پوشش گیاهی انبوه و چمنزارهای طبیعی در این ناحیه شده است .

اگر از کناره ی دریای خزر به طرف قله های البرز پیش برویم پوشش گیاهی و جانوری متنوعی را مشاهده می کنیم.

در ماسه زارها برخی درختچه های خاردار می روید که در آنها حشرات گوناگون دیده می شود و در باتلاق ها و برکه های مجاور آن قورباغه ، لاک پشت، خرچنگ و مار فراوان وجود دارد .

قسمتی از سرزمین های مرتفع محل رویش جنگل های انبوه و پهن برگ است که در این جنگل ها حیواناتی نظیر گراز و شغال زندگی می کنند و همچنین دامنه ی البرز نیز محل رویش جنگل های تنک سوزنی برگ می باشد.

جغرافیای تاریخی استان گیلان تاریخ گیلان تا 6 قرن پیش از میلاد، یعنی تا زمانی که تاریخ نگارا ن یونان، گوشه هایی از تاریخ ایران را روشن کرده اند، تاریک و مبهم است و تنها با تکیه بر پاره ای اشاره ها، گمانه ها و کاوش های باستان شناختی است که می توان گوشه هایی از تاریخ این منطقه را روشن کرد.

کاوش های باستان شناختی نشان می دهند، آثار بدست آمده از سرزمین های سواحل جنوب دریای مازندران (خزر) به دوره ی پیش از آخرین یخ بندان ( ) تعلق دارند.

با مهاجرت آریایی ها و دیگر قوم ها به این سرزمین، از آمیزش مهاجران و ساکنان بومی منطقه، قوم های جدیدی پدید آمده اند که در این میان دو قوم "گیل" و"دیلم" اکثریت داشته اند.

از همان آغاز، فرمان روایان این دو قوم از آزادی کامل برخوردار بوده اند و هیچ گاه، در برابر بیگانگان و یا در مقابل حاکمان دیگر، تسلیم نشده اند و حتی به اطاعت دولت ماد نیز در نیامده اند.

رشت به نوشته ی برخی از محققان، شهر رشت در پیش از اسلام و دست کم در دوره ی ساسانیان وجود داشته است.

در زمانی که حکومت ساسانی رو به فروپاشی می رفت، حکمرانی مستقل این دیار را گیلانشاه می نامیدند.

پس از غلبه ی اعراب بر ایران، اولین بار که نامی از رشت به میان آمد، سال 61 هجری قمری بود.

اما از این تاریخ، تا زمان صفویه در کتاب های تاریخی نامی از رشت دیده نمی شود بعدها در شرح وقایع دوره ی شاه اسماعیل صفوی از این شهر یاد شده است.

در زمان صفویه سرزمین گیلان به دو بخش : "بیه پس" به مرکزیت رشت و "بیه پیش" به مرکزیت لاهیجان تقسیم می شد.

حکومت بیه پیش از 943 هجری قمری به خان احمد گیلانی رسید و شاه طهماسب اول صفوی، حکومت بیه پس را نیز به او سپرد.

در سال 1722 میلادی سپاهان پتر بیره رشت را تسخیر کردند.

اشغال گران روس تا سال 1734 رشت و گیلان را در تصرف خود داشتند.

این شهر در قدیم تنها راه ارتباطی و بازرگانی ایران از طریق بندرانزلی به اروپا بود.

همچنین امروزهشهرستان رشت به عنوان مرکز راه های بازرگانی گیلان و بازار تجارت و واردات و صادرات مطرح است و به عنوان مرکز استان امکانات جهانگردی فراوانی دارد.

موقعیت جغرافیایی و سیاسی استان یزد استان یزد؛ با قرار گرفتن در بخش مرکزی فلات ایران در برگیرنده نامناسب ترین عوامل طبیعی چیره بر فلات مرکزی ایران نیز است (شکل 4).

کویرهای بزرگ لوت و دشت کویر تا دریاچه نمک قم و کویر نمک هرات و مروست تا کویر نمک ابرکوه و باتلاق گاوخونی استان یزد را فرا گرفته اند.

بارش اندک همراه با تبخیر شدید، دور بودن از دریا، نزدیکی با کویر خشک و پهناور نمک، رطوبت نسبی کم همراه با گرمای بسیار، از عواملی هستند، که استان یزد را به گونه خشک ترین استان ایران در آورده است.

گذشته از آن، در این منطقه نوسان شدید درجه حرارت نیز وجود دارد.

از نظر جغرافیایی بین 29 درجه و 48 دقیقه تا 33 درجه و 30 دقیقه پهنای شمالی و 52 درجه و 45 دقیقه تا 56 درجه و 30 دقیقه درازای خاوری از نصف النهار مبدا واقع شده است.این استان از شمال خاوری به استان خراسان از شمال و باختر به استان اصفهان، ازجنوب باختری به استان فارس و از جنوب خاوری به استان کرمان محدود می شود استان یزد؛ با قرار گرفتن در بخش مرکزی فلات ایران در برگیرنده نا مناسب ترین عوامل طبیعی چیره بر فلات مرکزی ایران نیزاست.کویرهای بزرگ لوت و دشت کویر تا دریاچه نمک قم و کویر نمک هرات و مروست تا کویر نمک ابر کوه و باتلاق گاوخونی استان یزد را فرا گرفته اند.بارش اندک همراه با تبخیر شدید، دور بودن از دریا، نزدیکی با کویر خشک و پهناور نمک، رطوبت نسبی کم همراه با گرمای بسیار، از عواملی هستند، که استان یزد را به گونه خشک ترین استان ایران در آورده است.گذشته از آن، در این منطقه نوسان شدید درجه حرارت نیز وجود دارد.به دلیل دور بودن از مرزهای ایران، در درازای تاریخ از بحران ها و فشارهای فرهنگی و نژادی مصون مانده است شهرستان های آن عبارتنداز: ابرکوه، اردکان، بافق، تفت، خاتم,صدوق, طبس, مهریز، میبد و یزد.

دشت رسوبی یزد، در فلات مرکزی ایران از حوزه های مهم جغرافیایی است که از دامنه شیرکوه در جنوب آغاز می شود و با شیب ملایمی تا کویر سیاه کوه در شمال ادامه می یابد.با توجه به موقعیت جغرافیایی، این استان در بر گیرنده نامناسب ترین عوامل طبیعی چیره بر فلات مرکزی ایران است.

استان یزد گذشته از جایگاه ویژه طبیعی - جغرافیایی و دارا بودن منابع زیرزمینی، از لحاظ تاریخی و فرهنگی نیز از کهن ترین مناطق ایران به شمار می رود و از گذشته های دور دارای فرهنگی درخشان بوده است.

کوه های این استان جزو رشته کوه های مرکزی ایران به شمار می روند.دشت های کویری آن، همانندی زیادی با دشت کویر و دشت لوت دارند.بلندترین ناحیه استان یعنی رشته کوه های شیرکوه (4075 متر)در بخش جنوب باختری استان قرار گرفته و پست ترین ناحیه شمال تا شمال خاوری را در بر می گیرد که همراه با باتلاق های نمک است جغرافیای طبیعی و اقلیم استان یزد یزد به معنی پاک و مقدس است و شهر یزد نیز به مفهوم شهر خدا و سرزمین مقدس است.

به لحاظ شرایط اقلیمی استان یزد وضعیت کشاورزی در این استان مطلوب نیست و امکان بهره برداری از آب های سطحی در کشاورزی بسیار کم است .

شرایط خاص مناطق حاشیه کویر نظیر میزان اندک باران حرکت ماسه های روان ، پدیده کویرزایی مراتع فقیر کمبود منابع تأمین آب موجب شده تا 28 درصد وسعت استان یزد فاقد بهره دهی اقتصادی باشد.

مهمترین مناطق کشاورزی استان ، دشتهای یزد ، اردکان ، بهادران ، بهاباد ،‌ هرات ، مروت ، چاهک و ابرکوه است .

محصولات کشاورزی استان شامل انار ،‌پسته ،‌ بادام ، غلات ، آفتابگردان ،‌ انگور ، پنبه ، چغندر قند و کنجد است .

استان یزد به لحاظ زمین شناختی دارای ذخایر بسیار عظیم معدنی است .

معادن مهم این استان مانند آهن چغارت ، مرمر بورق ، ماسه سنگ متکسانه ، سرب کوتک نقشی مهم و سازنده در تحولات اقتصادی و عمرانی استان داشته است جغرافیای تاریخی استان یزد شهر و سرزمینی مورد بررسی اجمالی قرار می گیرد که وسعت ناشناخته های تاریخ آن به گسترده تمام ناشناخته های تاریخی و باستان شناسی می رسد.

شهری که اکنون به یزد شهرت دارد نام آن برگرفته از نام یزدان پاک، نشانه پاکی، قداست و اهمیت مذهبی این خطه در تاریخ ایران باستان است.

مکانی که هر گروه از ساکنان،کشورگشایان و رهگذران حیران از جاذبه ها و دافعه های مختلف آن و تحت تاثیر آب و هوای متغیر منطقه کوشیده اند فراخور حال خود، نامی برای آن برگزیده، تیزبینی خود را ثابت کنند.

از نامهایی که برای این شهر در منابع تاریخی و سفرنامه ها ذکر شده، موارد ذیل است: ایساتیس، کثه(زندان اسکندر)، دارالعباده، یزد، شهر بادگیرها، شهر حاج خلیفه ها، شهر دوچرخه ها و … این سرزمین در زمره تاریخی ترین و باستانی ترین مراکز در گستره سرزمین تاریخی ایران است.

زیرا با توجه به مدارک و شواهد مستندی، چون تپه های باستانی غربالبیز،سنگ نگاره های کوه ارنان،… تاریخ حیات آدمی را در این خطه ها تا هزاره های سوم پیش از میلاد مسیح جلو می برند.

از مراکز قدیمی اسکان مردمان در این سرزمین، می توان مهرپادین، غربالبیز خورمیز، بهره(فهرج)، اردکان(ارد)، میبد(قلاع موبدان) و… اشاره کرد که در رأس همه جایگاه یزدان یایزد بوده است.

به قول عبدالحسین آیتی، مورخ یزدی: اهمیت تاریخ یزد از حیث قدمت و کهنگی آن است که مسلماً هزاران سال پیش از ظهور اسلام، این شهر برپا بود و نزد ایرانیان باستان و زرتشتیان شهری مقدس و زیارتی بوده.

مارکوپولو جهانگرد ونیزی سده 13 میلادی می گوید: یزد شهر بزرگی است که از لحاظ تجارت و رفت و آمد نقطه مهمی بشمار می رود.

موقعیت لجستیکی در مرکز کشور، رونق نسبی تجارت و اقتصاد، تقدس خاص مذهبی و از همه مهمتر تلاش خستگی ناپذیر و مستمر کویرنشینان عوامل اصلی تداوم حیات این سرزمین محسوب می شود.

نگاهی به تاریخ یزد از ورود اسلام تا ظهور مشروطیت اسلام و لشکریان مسلمان چه موقع و چگونه وارد شهر یزد شدند، دلایل ورود آنها چه بود و… ولی آنچه به آن یقین داریم آمدن لشکریان مسلمان به یزد در موقع تعصب یزدگرد، شاه فراری ایران، است.

زیرا یزد محل عبور یزدگرد، در راه رسیدن به خراسان و مرو ذکر شده است.

در تاریخ آورده اند که یزدگرد خزائن چندساله ساسانی را در خطه یزد دفن کرد تا سپاهیان عرب به آن دست نیابند، شاید در آینده برای تجدید شاهنشاهی عظیم ایران مورد استفاده قرار گیرد از دلایل مستقل شروع آشنایی اهالی یزد با آیین جدید و پیروان آن قضیه عبور لشکر اسلام از یزد در زمان فرمانروایی خلیفه دوم (13/23ه ق) و دعوت مردم فهرج به دین اسلام است که با تهاجم اهالی یهودی مسلک فهرج، خویدک بر لشکر عرب سبب قتل عام گروهی از صحابه و تابعیت در آن محل شده که اکنون نام «شهدا» به آنها داده اند.

هرچند این حادثه در تاریکی خاصی فرورفته، با استناد به اسناد و علائم موجود در منطقه، بخصوص بنای مسجد قدیمی فهرج، که از قدیمی ترین پایگاه های اسلامی در فلات ایران بشمار می آید می توان به خصلت یگانه پرستی مردم مؤمن یزد پی برد.

چنانچه گفته اند سعیدبن عثمان ازطرف سعدبن وقاص سردار فاتح مسلمانان به یزد فرستاده شد و بعد از او هم از حکومت عمربن معیزه خبر رسیده است.

اخبار دریافت مالیات یزد از سوی عاملان حکومتی حضرت علی(ع) در فارس و دیگر ایالات از تداوم ارتباط مرکز ایران با حاکمان مسلمان است.

اخبار مسلمان شدن اهل یزد در دوران خلفای راشدین به گوش می رسد، اما از مهمترین ارتباط های مردم یزد با حاکمان مسلمان و اولیای دین، قدم نهادن هشتمین اختر تابناک امامت و ولایت حضرت علی بن موسی الرضا(ع) به این خطه است.

در دوره صفاریان از تمایل و توجه مردم یزد به یعقوب لیث صفاری باید یاد کرد که بدرفتاری امرای عهد عمرولیث شیرینی عهد یعقوب را به تلخی بدل کرد.

سلسله کاکویان اولین خاندان از حاکمان دست نشانده یزد بودند که از اوایل سده پنجم هجری حکمرانی خود را شروع نموده.

بنیانگذار این سلسله به نام علاءالدوله کالنجار از سوی طغرل سلجوق به یزد آمد و این جا را دارالعباده نامید.

این اصطلاح از آن زمان شهرتی برای شهر یزد بود که هر حاکمی آنرا برای تمیزدادن و رساندن صفت شهر محل حکومتش آنرا بر سکه های ضرب یزد حک می نمود.

حکومت یکصدوپنجاه ساله کامویان در یزد، با کشته شدن امیرفرامرز آخرین حاکم مذکر این خاندان در جنگی که به حمایت سلطان سلجوقی، در آن شرکت کرده بود به امر سلطان سلجوقی به دختر امیر فرامرز واگذار شد.

اما برای دختران امیرشهید، سلطان سلجوقی اتابکی را به نام رکن الدین سام و بعد از او عزالدین لنگر را انتخاب کرد.

این عمل سبب تسلط اتابکان بر یزد و حکومت تقریباً صدساله آنها بر یزد شد.

دوران آل مظفر اهمیت خاصی دارد و همچنان که در تاریخ گفته اند(دوره العقد) تاریخ یزد است.

دوران حکومت امیر مبارزالدین و فرزندانش دستخوش حوادث بسیار بود، زیرا علاوه بر عمران آبادیهای یزد، مبادرت به گسترش قلمرو خویش کردند، ولی درگیریهای خانوادگی فرزندان امیر با توسعه طلبی تیمور مصادف شده بود.

طوفان غارتگر تیموری می آمد تا سکوتی بی نظیر بر دارالعباده و مردمانش حاکم کند و صلابت بیدارشده یزد بار دیگر سر در دامان کویر فرو برد.

نسیم آباد و عمران بار دیگر از عهد صفوی وزیدن گرفت و حکمرانی چون نعمت ا… باقی بر یزد خاطرات شیرین را زنده کرد.

عهد صفوی با شرایط خاص خود نظیر یکپارچگی سرزمین ایران و تمرکز قدرت مرکزی و… عاملی بود برای رونق اقتصادی و تجاری که یزد هم به واسطه موقعیت خود و رواج صنعت بافندگی از این رونق بی بهره نبود.

به واسطه همین هنر بافندگی، این شهر مورد توجه دربار ایران و سپاهان خارجی قرار گرفت.

هنرمندان بافنده و طراحی، نظیر غیاث الدین نقشبند که آثار وی هنوز هم زینت بخش موزه های بزرگ اروپایی است.

بنا به نقل محمد جعفر منشی در «جامع جعفری» محمود افغان با ترس آماده جنگ با عنایت سلطان می شود و پس از جنون و برکناری محمود، این اشرف افغان است که با حیله و نیرنگ پس از سالها موفق شد و بر او و یزد مسلط شد.

حاکم یزد در دوره کوتاه تسلط افاغنه (عیسی خان) نام داشت که با شکست، اشرف افغان از یزد گریخت و نادر افشار فضلعلی بیک عقدایی را به حکومت یزد برگزید.

محمدتقی خان بافقی از سال 1161 ق با خروج علم خان، حاکم ظالم یزد، او را از یزد بیرون کرد و خود از طرف شاهرخ میرزای نادری به حکومت یزد منصوب شد.

محمدتقی خان تا سال اول حکومت فتحعلیشاه قاجار، یعنی مدتی نزدیک پنجاه سال، از سوی حکومتهای وقت (افشار، زندیه و قاجاریه) حکمرانی یزد را بر عهده داشت.

باغ دولت آباد یزد از مهمترین آثار و ابنیه ساخته شده در دوران حکمرانی محمدتقی خان است.

چند سال اول حکومت قاجاریه را خود و فرزندانش در یزد حکمرانی کردند.

پس از ایشان نگین حکمرانی یزد به دیگران تعلق گرفت، از جمله محمدزمان خان، محمدولی میرزاشاهزاده قاجاری، ظل السلطان و شجاع السلطنه وشاهزادگان دیگر قاجاری که البته از برخی نظیر محمدولی میرزا آثار خبری هم به ثبت رسیده است.