میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی از ادبای عهد فتحعلی شاه قاجار ادیبی فاضل، منشی کامل و شاعری ماهر مترسلی دانشمند و در نظم و نثر فارسی استاد بود وپنائی تخلص می نمود.
وی به سال 1193 قمری متولد شد و پس از وفات پدرش میرزا عیسی قائم مقام در سال 1237 قمری به وزارت شاه منصوب و به قائم مقائم ملقب گردید.
وی اوایل عهد محمد شاه قاجار را دیده و به سال 1251 قمری به دستور شاه به قتل رسید.
قائم مقام در نثر فارسی سبکی خاص ایجاد کرد که مختصات آن چنین است:
1- شیرینی و عزوبت الفاظ وحسن ادا
2- کوتاهی جمله ها که دیری بود از بین رفته بود
3- دقت در حسن تلفیق هر مزدوج از سجعهای زیبا
4- حذف زواید الفاظ وتعریفهای بی جا وخسته کننده
5- ترک استشهادات مکرر شعری از تازی و پارسی
6- صراحت لهجه و ترک استعاره وکنایه
7- اختصار وایجاز در ادای جمله ها
8- ظرافت و لطیفه پردازی که از مختصات گلستان سعدی است.
9- عبارتش مثل گلستان شیخ آهنگ دار.
تالفیات او بدین شرح است :
1- منشات قائم مقام که حاوی نوشته ها و انشاهای اوست و کتابی مستمل بر فواید علمی وادبی و تاریخی
2- کتاب جلایر نامه که مثنوی فکاهی است
3- الجهادیه
4- دیباچه جهادیه صغرای پدرش قائم مقام اول
5- دیباچه جهادیه کبری پدر
6- دیوان شعر
منشاشان قائم مقام فراهانی به عنوان یکی از شاهکارهای نثر فارسی است زیرا قائم مقام بااحاطه ادبی و قلمی داشت بساط نثر پیچیده و دشوار بعد از مغول در دوره های صفویه افشاریه و زندیه که به نهایت ابتذال رسیده بود برچید ونثر فارسی در راه روانی وسادگی انداخت و نثر ساده و روان امروزی ما دنباله همان نثری است که قائم مقام پدید آورده باید دانست که نثر فارسی پس از بیرون آمدن از زیر فشار زبان عرب تحوالات زیادی یافته و گاهی به اندازه ای آمیخته با عربی شده که اگر حروف ربط را بر می داشتند کشی تمیز نمی داد که عبارت فارسی است وگاهی به قدری هم پیچیده می شد که نه تنها مردم کم سواد بلکه خواص هم از فهم آن عاجز بودند آی آنچه قائم مقام را همتراز با اصلاح کنندگان جهان نموده وآنچه او را در نظر همه فارسی زبانان بزرگ ساخته است اصلاحی است که در نثر فارسی کرده و به روی نویسندگان دری از سعادت گشوده است.
میرزا ابوالقاسم فرزند میرزا عیسی در سال 1193 قمری به دنیا آمد و دوران کودکی را به تحصیل علوم و و کسب کمالات گذراند.وی وزیری لایق دارای حسن تدبیر ، شاعر و استاد در نظم و نثر فارسی بود که پس از مرگ پدر ، به جای وی به وزارت انتخاب گردید .
گویند در زمانیکه عباس میرزا در مشهد بیمار بود ، از قائم مقام خواست که در رسانیدن محمد میرزا(پسرش) به سلطنت ، دستیار او باشد و آن دو در حرم حضرت امام رضا(ع) سوگند یاد کردند که به یکدیگر خیانت نکنند.بعد از مرگ فتحعلیشاه (سال 1250 ) قائم مقام به عهد خود وفا نمود و محمد میرزا را به سلطنت رسانید و او نیز قائم مقام را به عنوان صدراعظم برگزید.
در بدو صدارت ، قائم مقام خزانه را تهی و اوضاع ایران را دچار اختلال دید و او به شدت به اصلاح امور پرداخت و بــرای پیشــرفت کار حتی با نظر شاه در مواردی که صلاح می دید مخالفت کرد و این مسایل موجب کدورت شاه می شد .
از خصوصیات قائم مقام ایستادگی شدید در مقابل زیاده طلبیها و سودجوییهای خارجیان بود و نوشته اند که او به هیچ وجه در قبال زیاده طلبی های خارجیان تسلیم نشده و حتی به قیمت جان خود منافع ملت ایران و مصالح کشور را به بیگانگان واگذار نکرده است.
قائم مقام همچنین به تربیت میرزاتقی خان امیرکبیر که فرزند آشپز خود بود همت گماشت تا جایی که میرزا تقی خان به صدارت ناصرالدین شاه رسید .
او که وزیری لایق بود با سعایت مخالفین به دستور ناصرالدین شاه به قتل رسید و با کشته شدن او چرخ پیشرفت و ترقی ایران باز ایستاد.
قائم مقام دارای تألیفاتی نیز می باشد که عبارتند از: 1 ـ انشاء که حاوی مکتوبات منشات اوست که بعد از درگذشت قائم مقام ، فرهاد میرزا آنها را جمع آوری ، تدوین و به چاپ رسانید و به نام منشآت قائم مقام معروف است.2 ـ کتاب جلایرنامه ـ 3 ـ الجهادیه 4 ـ دیباچه جهادیه صغرای پدرش میرزا عیسی 5 ـ دیباچه جهادیه کبرای پدرش6 ـ دیوان شعر ســــرانجام قائم مقام را با وجود فراز و نشیب های زیاد در زندگی سیاسی و اجتماعی خود در سال 1251 قمری به امر محمد شاه در حوضخانه کاخ نگارستان خفه کردند و هم اکنون مرقد او در رواق ابوالفتوح رازی محفوظ می باشد.
راز و نیاز قائم مقام فراهانی ملکا ما را از دام هوی رهائی ده ، و به راه هدی رهنمائی کن .
همه به غفلت خفته ایم و به حیرت آشفته ، به کرامت مددی فرست ، به عنایت نظری فرمای که کاری از دست رفته داریم و پائی در گل فرومانده .
مدت عمرعزیزمنقضی شد ، فرصت وقت شریف مغتنم نیامد .
نه بضاعت طاعتی در کف می بینم ، نه توفیق عبادتی درخود ، جهانی گناه آورده ایم و در تو پناه " امَّن یُجیبُ المُضطـَرَ اذا دَعاهُ وَ یَکشفُ السوء " و سپاس و ستایش تو را در خور است که مشت خاک را جان پاک دادی و گوهر دل در پیکر تن نهادی و خرد را در عالم جان مالک امر و فرمان کردی و دانش را در مـُلک خرد مطاع و مبسوط الید داشتی ، پس مایه توانائی مرتب نمودی که پنجه ی دانش قوی کند و احکام خرد به امضاء رساند تا حدود حواس و قوا از هجوم هوس و هوی محفوظ ماند و خانه ی دل از تعرض بیگانه محروس ، سُبحانـَکَ رَب البیت تـَبارَکتَ وَ تعالـَیت و هر یکی از این ها بر ما نعمتی است و مارا از تو منتی که شکر آن در بیان نگنجد و شرح آن از زبان نیاید .
یارب !
چنانکه نعمت روان کردی ، مکنت توانائی کرامت فرمای که شکر نعمت گزاریم و باب رحمت ها گشائیم ، الهی و ربی و سیدی !
همه را چشم امید به درگاه تو باز است و دست نیاز به رحمت تو دراز.
ما بندگان عاصی که، بر لوح معاصی خط عذری نکشیدیم .
اگر چه هر چه ناکردنی بود کردیم و هرگز بر جرم خویش عذری پیش نیاوردیم ، ولی تا نقش " لاتقنطوا " حرز قلوب داریم و عین یقین به " ان الله یغفرالذنوب " اگراطباق آفاق به کبائر زلات انباشته سازیم و جرائد ایام به جرائم آثام بنگاشته ، شاید ، که به افزونی لطف تو از انبوه جرم خود باک نداریم .
از تو فضل و مکرمت زیبد و از ما عجز و مسکنت .
از عبد ذلیل جز خطا نیاید و بر رب جلیل جز عطا نشاید .
عبادت بندگان عذر و پوزش است و خاصه خداوندان عفو و بخشش .
باران عفو بار بر این کشت.
سال هاست تا بر امید قطره باران نشسته ایم.
منبع : " نقل از کتاب نهضت ادبی در عصر قاجار به قلم ، ابراهیم صفایی با کمی تلخیص