دانلود تحقیق طراحی و اجر ای مصاحبه و مشاهده و پرسشنامه در روش تحقیق

«به نام خدا»
مقدمه
همانطور که می دانید اطلاعات برای افراد مهمترین منبع تصمیم گیری می باشد و همچنین محرز است که مصاحبه ، پرسشنامه ابزارهای اصلی جمع آوری اطلاعات در تحقیقات می باشد که از طریق این ابزار اطلاعات تفصیلی (کمی و کیفی) مناسبی در اختیار پژوهشگر قرار می گیرد .

در این میانمصاحبه و مشاهده و مسائل از آنجا که تا اندازه ای درگیر قضاوت فرد پژوهشگر راجع به موضوع مورد پژوهش می باشد دارای ظرافت خاصی می باشند در این گزارش بر آنیم تا جنبه هایی از مصاحبه و مشاهده و مسائل مربوط به آن را بررسی کنیم .

فصل اول
پرسشنامه «Quistionnaire»
2-1 جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه
پرسشنامه یکی دیگر از روش های جمع آوری اطلاعات در پژوهش زمینه یابی می باشد که پاسخ‌گو خود اجرای مصاحبه را بر عهده دارد و سؤالات تهیه شده را پاسخ می دهد و آن را به نشانی محقق پست می کند .

این روش جمع آوری اطلاعات می توان در مکانهای مختلف و به شیوه های متعدد انجام گیرد و باید سعی شود سؤالات بسیار واضح ومشخص باشد ، چون پاسخ دهنده خود نقش مصاحبه کننده را نیز بر عهده دارد .

از آنجائیکه پرسشنامه جنبه خود اجرایی دارد می بایستی به گونه ای طراحی و اجرا شود که پاسخ گو را به جواب دادن ترغیب نماید ( ظهوری ، 1378)
در بسیاری از تحقیقات علمی بخصوص مواقعی که اندازه گیری مستقیم متغییر های مورد بررسی امکان پذیر نباشد ، ناگزیر باید برای بدست آوردن اطلاعات در باره کمیت و کیفیت صفات متغییر مورد تحقیق از طریق پرسشنامه اقدان کرد ( حسن بگلو ، 1382)

3-1 تعریف پرسشنامه :
پرسشنامه عبارت است از مجموعه ای از پرسشها که به صورت باز یا بسته ( دارای مقیاس ) طراحی شده اند تا وضعیت نگرش افراد را نسبت به یک واقعیت از طریق آن ارزیابی شود تکمیل آن می تواند به طریق مراجعه شخصی ، پستی یا تلفنی صورت گیرد ( خاکی ، 1379)
پرسشنامه مجموعه ای از سؤالات است که روی یک یا چند برگ یا یک دفترچه نوشته شود پرسشنامه در موارد زیر به کار می رود :
1- مواردی که محقق به طور دقیق می داند که چه چیزی مورد نیاز است و چگونه متغیر های آن بایستی اندازه گیری شود .

2- مواردی که امکان کسب داده ها با مصاحبه و مشاهده امکان پذیر نبوده ، دسترسی به منابع داده ها به طور مستقیم میسر نمی باشد .

3- مواردی که تعداد آزمودنی ها زیاد باشد ( ظهوری 1378 )

4-1 طرح های مختلف پرسشنامه :‌
پرسشنامه به یکی از صورت های زیر طراحی می شود :
الف: پرسشنامه عادی : بهترین طریقه طراحی پرسشنامه است که به این صورت است که تعدادی سؤال به دنبال هم طرحی می شود و جاب آنها نیز به دوصورت است یا جواب بسته که پاسخگو جواب صحیح را انتخاب می کند و یا جواب باز است و پاسخگو در جای خالی وضع شده جواب را می نویسد .

پرسشنامه عادی خود به دو صورت است :
1- پرسشنامه با نام 2- پرسشنامه بی نام
ب:‌ فهرست سؤالات :
سؤالات توسط پرسشگر مطرح می شود
و پاسخگو سؤال را جواب می دهد و پرسشگر آنرا می نویسد تجزیه و تحلیل این پرسشنامه بسیار مشکل می گردد ( ممکن است نوشت جوابها نیز به پاسخگو محول گردد )
ج) راهنمای مصاحبه :
این روش حد فاصله بین مصاحبه و پرسشنامه است عناوینی را که پرسشگر می بایستی پیرامون آنهااطلاعات وضع کند نوشته شده است و محقق به هر طریقی که صلاح بداند و موقعیت اقتضاء کند سؤالات را مطرح می کند .

قابلیت انعطاف این روش بسیار بالا می باشد .

( نبوی ، 1371)

5-1 انواع اجرای پرسشنامه
1-5-1 پرسشنامه حضوری
مزایا :
الف : برقراری روابط صمیمانه با پاسخ دهندگان به هنگام معرفی پژوهش
ب: انجام راهنمایی مورد نیاز پاسخ دهنده در هر مرحله
ج: گردآوری پرسشنامه ها بلافاصله پس از تکمیل ( شیرازی و صائبی ، 1381 )
د: تعداد برگشتی ها زیاد می شود
ه : در مواردی که واحد های سازمانی به یکدیگر نزدیک بوده و امکان جمع آوری افراد در یک محل زیاد باشد روش مفیدی است .

معایب :
عیب این روش در پر هزینه بودن آن است بخصوص در مواردی که آزمودنی ها در منطقه وسیع جغرافیایی پراکنده باشد .

2-5-1 پرسشنامه پستی
مزیت اسن روش این است که به علت عدم نیاز به تلفن و یا مراجعه شخصی به خصوصدر موارد پراکنده بودن آزمودنی ها در منطقه وسیع جغرافیایی ساده و ارزان است .

عیب این روش در کم بودن نرخ بازگشت پرسشنامه است که در نتیجه احتمال خطا را افزایش می‌دهد ( ظهوری ، 1378)

3-5-1 اجرای پرسشنامه الکترونیک تکمیل پرسشنامه On Line با اتصال میکرو کامپیوتر ها به شبکه هاب رایانه ای برای پاسخ دهنده گان میسر است همچنین می توان دیسک داده ها را برای پاسخ دهندگانی که از رایانه شخصی استفاده می کنند ارسال کرد.

( شیرازی و صائبی ، 1381 ) 6-1 انواع پرسشنامه 1- سؤالات باز 2- سؤالات بسته سؤالات باز که آنها را سؤالات گسترده پاسخ می نامند به این نحو است که مطالب معین مورد پرسش واقع می شود و از پاسخ دهنده خواسته می شود که درباره آن اظهار نظر کند.

لذا می باید جای کافی برای پاسخ دادن در نظر گرفت .

این گونه پرسشها تا زمانی به کار می رود که پاسخهای خیلی زیادی برای یک سؤال وجود داشته باشد و یا پیش بینی نوع پاسخها برای محقق مشکل باشد.

مهمترین وضعیت سؤال باز این است که طرح آن آسان است .

مزیت دیگر آن این اس که شاید عمق مسائل قابل تحقیق را با سؤالات باز بهتر بتوان مورد بررسی قرار داد .

عیب اینگونه سؤالات این است که استخراج نتایج آنها و همچنین تجزیه و تحلیل و انجام محاسبات آماری روی اینگونه سؤالات بسیار دشوار است و طبقه بندی جوابها وقت زیادی از محقق می گیرد .

سؤالات بسته یا محدود به سؤالاتی گفته می شود که جواب پاسخ دهنده در چهار چوب معینی محدود و معین باشد و پاسخگو با گزینه هایی که قبلاً به وسیله پژوهشگر تعیین شده روبرو خواهد شد .

طرح سؤالات بسته دشوار تر از سؤالات باز است و نیاز مند به تخصص و مهارت خاص می باشد ولی در عوض استخراج نتایج این گونه سؤالات خیلی آسانتر از سؤالات باز است .

( حسن بگلو ، 1382 ) سؤالات بسته نیز به انواع مختلف تقسیم می شود : سؤالات دو گزینه ای مثل بله و خیر، سؤالات چند گزینه ای ، سؤالات درجه بندی و شایستگی و سؤالات زوج .

سؤالات درجه بندی و شایستگی نوعی سؤال است که طبق آن خواننده با جای انتخاب یک مورد از میان چندین مورد مورد های مورد نظر را بر اساس ارجحیت مورد نظر خود ، درجه بندی می نماید .

در سؤالات زوج ، خواننده به تعدادی پرسشهای جفت بر می خود رکه از هر جفت باید یکی را انتخاب نماید .

( فرشاد گوهر و شهیدی ، 1381) 7-1 رهنمودهایی برای طراحی پرسشنامه ها اگر تصور محقق این باشد که برای تهیه هر پرسشنامه تنضیم چندین سؤال در ارتباط با موضوعو دریافت پاسخ نتیجه مطلوب را عاید او می کند این تصور اشتباه است و راه به جایی نمی برد .

تنظیم یک پرسشنامه خوب در مقدمه نیاز مند توجه کامل به فرضیه داشته و هر پرسشنامه ای که بدون در نظر گرفتن فرضیه طراحی شده باشد چون جهتی را دنبال نمی کند ، طبیعی است که به هدفی هم نمی رسد .

برای اینکه پرسشنامه ای داشته باشیم جهت دار و هدف مند باشد هدف هر سؤال بایستی مشخص و به منظور تجزیه و تحلیل روابط بین متغییرها باشد .

( فرشاد گوهر و شهیدی ، 1381) برای طراحی یک پرسشنامه خوب توجه به سه جنبه حائز اهمیت می باشد 1-7-1 نگارش پرسشها الف ) محتوا و هدف هر پرسش : ماهیت هر یک از متغیر های پژوهش ( عینی یا ذهنی ) نوع پرسش را تعیین می کند .

به این ترتیب هدف هر پرسش باید مورد توجه قرار گیرد به گونه ای که متغیر ها به اندازه کافی اندازه گیری و سؤال غیر ضروری نیز پرسیده نشود ، سؤالها باید به بهترین شکل اهداف و زمینه‌های تحقیق را بر آورده سازند .

( خاکی 1379) ب) زبان و واژه پردازی پرسشنامه : باید با میزان درک پاسخ دهنده گان هم خوانی داشته باشد .

ج) نوع و شکل ظاهری پرسشها منظور از نوع پرسشها باز یا بسته بودن آنها می باشد و شکل نیز به واژه بندی مثبت و منفی آنها اشاره دارد .

یعنی به جای آنکه همه پرسشها را به صورت مثبت بنویسیم ، شایسته است پرسشهای همراه با واژه گان منفی نیز در نظر گرفته شود تا گرایش پاسخ دهنده به علامت زدن در یک سمت مقیاس به حداقل برسد .

در جمله بندی پرسشها باید از موارد زیر اجتناب کرد : 1- پرسش دو وجهی 2- پرسشهای نا مفهوم و مبهم 3- پرسشهای پیچیده 4- پرسشهای هدایت کننده 5- سؤالات ناقص 6- پرسشهایی که بار عاطفی دارند 7- طول هر پرسش د)تقدم و تأخر پرسشها : ترتیب سوالات باید به گونه ای باشد که پاسخ دهنده از پرسشهای کلی به جزیی و نیز از پرسشهای ساده به دشوار پیش برود .

نظم روانشناختی بین سوالات یکی از خصوصیات یک پرسشنامه خوب است .

ه)اطلاعات شخصی : شامل اطلاعاتی همچون سن ، تحصیلات وضعیت تأهل و ...

که پژوهشگر طبق سلیقه خود می تواند این سوالات را در ابتدا یا انتهای پرسشنامه قرار دهد .

(نبوی ، 1371) .

2-7-1-ظاهر کلی پرسشنامه : یک پرسشنامه جذاب و مرتب که دارای مقدمه خوب برای درخواست تکمیل ، راهنمایی های مناسب و مجموعه های منظم و دسته بندی شده ای از پرسشها و گزینه‌ها باشد ، پاسخ گویی را آسانتر می کند .

بطورکلی ظاهر پرسشنامه شامل موارد زیر است : - درخواست نامه تکمیل پرسشنامه - سازماندهی پرسشها ، درج دستورالعمل ها و تنظیم پرسشنامه - اطلاعات شخصی - پرسشهای باز در انتهای پرسشنامه 3-7-1-اصول اندازه گیری : جهت اندازه گیری اصولی وجود دارد که شامل مقیاس ها و فنون مقیاس بندی که در مفاهیم اندازه گیری بکار می روند و نیز سنجش اعتبار و روایی ابزار اندازه گیری می‌باشد ، که این اصول جهت مناسب ساختن اطلاعات جمع آوری شده برای آزمون فرضیه هاست.

(صائبی و شیرازی ، 1381) .

8-1-اجرای مقدماتی پرسشنامه : تهیه پرسشنامه کاری بسیار دقیق و ظریف است و چه بسا در پاره ای موارد لازم است که چندین نفر محقق و صاحب نظر چند هفته و یا حتی چند ماه ، برای تهیه یک پرسشنامه تحقیق وقت صرف کنند و برای اینکه تمام عوامل مؤثر و سوالاتی که باید در پرسشنامه آورده شود مشخص گردد ، با افراد صاحب نظر مصاحبه و گفتگو نمایند.

بعد از تهیه نسخه مقدماتی پرسشنامه و قبل از تهیه نسخ اصلی و نهایی باید حتماً نسخه آزمایشی روی گروه کوچک اجرا شود تا در عمل تمام اشکالات آن مشخص و رفع گردد ، زیرا ممکن است بعضی از سوالاا مبهم باشند یا اشکالات اجرایی دیگر وجود داشته باشد که جز بوسیله عمل و تجربه مشخص نمی گردند .

(حسن بگلو ، 1382) .

دیلمن (1978) پیشنهاد می کند که پرسشنامه قبل از اجرا بصورت آزمایشی توسط سه گروه اجرا شود : 1-صاحب نظران متخصص 2-افرادی که قصد داریم نتایج را به آنها تعمیم دهیم .

3-کسانی که از نتایج پرسشنامه استفاده می کنند .

(دلاور ، 1374) .

مصاحبه «Interview» 1-2-جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه مصاحبه در حقیقت نوعی پریشنامه شفاهی است که در آن فرد مورد آزمون به جای نوشتن پاسخ سوال ها اطلاعات خود راب صورت شفاهی بیان می نماید .

در این روش اگر مصاحبه گر بتواند ، فضای مناسبی برای مصاحبه شونده ایجاد کند یا احساس اعتماد او را جلب نماید ، اطلاعات مفیدی به دست خواهد آورد .

این روش اصولاً پرهزینه و نیازمند به مصاحبه گرانی کارآزموده دارد .

(فرشاد گهر و شهیدی ، 1381) .

از آنجایی که در زندگی روزمره غالب اطلاعات افراد از طریق مکالمه و به صورت شفاهی بدست می آید .

و این خود نوعی مصاحبه است .

می توان به جرأت گفت که مصاحبه رایج ترین روش کسب اطلاعات می باشد .

(نبوی ، 1371) 2-2-تعریف مصاحبه - مصاحبه فرایندی است اجتماعی که به صورت ملاقات همدلانه ، رویاروی و گفت و شنودی ، بین مصاحبه گر و مصاحبه شونده‌، یا هدف دستیابی به اطلاعات معین در شرایطی که پرسشگر و پاسخگو در کنار یکدیگر قرار گرفته اند ، صورت می گیرد .

(ظهوری ، 1378) - مصاحبه گفت و شنودی بین مصاحبه گر و مطلع ، با هدف دستیابی به اطلاعاتی معین است .

(ایزدی ، 1371) .

- یکی از روشهای گرداوری اطلاعات اجرای مصاحبه به افراد ، به منظور دستیابی به اطلاعات موردنظر پژوهشگر است .

- شیوه ای که در آن فرد پژوهشگر با آزمودنی تماس مستقیم برقرار می کند و از این طریق به ارزیابی عمیق ادراکی ، نگرشی و علایق او می پردازد .

(خاکی ، 1378) .

3-2-شرایط لازم برای مصاحبه کانل و کان (1968) برای انجام مصاحبه سه شرط قائل شده اند : 1-اطلاعات مورددرخواست باید در دسترس پاسخگو باشد .

2-پاسخگو سوال را درک کند .

3-پاسخگو انگیزه لازم برای پاسخگویی به سوال را داشته باشد .

(دلاور ، 1374) مصاحبه کننده بایستی علاوه بر داشتن شرایط و تخصص کافی مربوط به تحقیق دارای علاقه کافی بوده و از دیدگاه و آداب و رسوم مصاحبه شونده آگاه باشد تا بتواند خود را به او نزدیک کرده و او را به حرف بیاورد و به طور کلی نظر او را به خود جلب کند.(ظهوری ، 1378) .

4-2-انواع مصاحبه مصاحبه را از ابعاد مختلف طبقه بندی می کنند که نمونه هایی از آن بصورت زیر است: - مصاحبه هداست شده و غیر هدایت شده (صائبی و شیرازی ، 1381) - مصاحبه ازاد یا غیرسازمان یافته و مصاحبه منظم (فرشاد گهر و شهیدی ، 1381) - مصاحبه منظم و مصاحبه آزاد (نادری و سیف نراقی ، 1370) اما طبقه بندی که به بررسی آن می پردازیم از سایر طبقه بندی جامعتر می باشد .

از نظر شرایط و موقعیت که یا معمولی و عادی است (مصاحبه در محیط کاملاً آزاد و بدون هیچ فشار و قیدی آزادانه انجام می گیرد) و یا غیرعادی است (مصاحبه در محیط بسته و تحت فشار و قیود خاص انجام می گیرد) .

ب-از نظر روش اجرا ، به سه دسته تقسیم می شود : 1-مصاحبه منظم : در این نوع مصاحبه که به آن مصاحبه استاندارد یا استاندارد شده نیز گفته می شود .

اولاً پرسشنامه با سوالات مشخص تنظیم می شود و ثانیاً پرسش با شیوه معین پرسیده می شود .

فایده استاندارد کردن سوالات این است که از تأثیر عوامل گوناگون ، از جمله تغییرسوال و واژه های کاربردی کاسته می شود .

اگر دو شرط بالا رعایت شود ، می توان فرض کرد که پاسخگویان به زبان مشترکی آشنا هستند و کلمات و جملات برای همه آنها ، معین یکسان دارد .

به این ترتیب اگر فرقی در پاسخ های داده شده مشاهده شود ، به تفاوت در نوع مصاحبه و سوالات ربطی نداشته و به تفاوت های موجود به پاسخگویان مربوط است .

2-مصاحبه نیمه منظم : در این نوع مصاحبه که به آن مصاحبه نیمه استاندارد یا نیمه استاندارد شده نیز گفته می شود یا اینکه شیوه مصاحبه و طرز برخورد با مصاحبه کننده و مصاحبه شونده منظم است و موضوع مورد پرسش هم تا حدی مشخص است ولی پاسخگویان در تعیین شرایط و چگونگی ارائه پاسخ های خود به مصاحبه کننده ، آزادی کامل دارند .

کاربرد این نوع مصاحبه ، بیشتر در مواقعی است که پاسخگویان از تجربه خاصی برخورداری بوده ، محور مصاحبه تجربیات ذهنی اوست .

3-مصاحبه نامنظم : این نوع مصاحبه که غیراستاندارد یا غیراستاندارد ویژه نیز گفته می‌شود از کمترین نظم برخوردار است .

همه سوالات باز هستند و ترتیب خاصی ندارند ، روش مصاحبه هدایت شده نیست .

پرسشگر ، پاسخگو را کمی تشویق می کند تا هر چه به ذهنش می رسد شرح دهد .

در این نوع مصاحبه ، هم پرسشگر ، هم پاسخگو از آزادی فراوانی برخوردارند تا پاسخگو بتواند تجارب خود را در زمینه های مختلف بیان کند .

در این نوع مصاحبه ، محقق در دفعات مصاحبه و زمان آنها و دریافت اطلاعات از حال و گذشته آزاد است و حتی ممکن است از طریق مشاهده اقدام نمایند .

باید توجه نمود که انتخاب هر کدام از این روشها .

به پژوهشگر و اهداف او بستگی دارد که البته انتخاب کار آسانی نیست .

مصاحبه منظم ، از اطمینان بیشتر و بصیرت کمتری برخوردار است .

بیشتر محققی استفاده از مصاحبه منظم در تحقیقات ازمایشی و استفاده از مصاحبه نامنظم در طرح های غیرآزمایشی به عنوان یک قاعده کلی پذیرفته اند .

اگر هدف عمق و ژرفانگری بیشتر تعاریف و معانی باشد ، مصاحبه غیرمنظم کارایی بهتری دارد و اگر هدف پنهانگری و وسعت اطلاعات باشد ، مصاحبه منظم کارایی بیشتری دارد (ظهوری ، 1378) .

طبقه بندی دیگری که بررسی اجمالی آن مفید به نظر می رسد توسط آقای غلامرضا خاکی (1379) ارائه شده است .

او مصاحبه را به سه دسته تقسیم می کند : 1-مصاحبه ساختار یافته : سوالات از قبل تنظیم شده و به صورت مرتب و منظم پرسیده می شوند.

2-مصاحبه نیمه ساختار یافته : سوالات تنظیم شده اما به فراخور پاسخ های مصاحبه شونده سوالات دیگری ارائه می شود .

3-مصاحبه ساختار نیافته یا اکتشافی : فقط فضای کلی مصاحبه مشخص می شود و با تعامل و گفتگوی متقابل مصاحبه را پیش می برند .

2-5-اشکال خاص مصاحبه: 1-مصاحبه عمیق (جامع) : کان و کاتل آن را «گفتگو و گوی هدف دار» نامیده اند .

پژوهشگران مصاحبه عمیق را به عنوان استراتژی کلی ، یا از میان چند روش موجود ، به عنوان یکی از رئوشهای جمع آوری داده ها مورد استفاده قرار می دهند .

پژوهشگری به نام پاتن مصاحبه را به سه دسته گروه بندی کرده است که عبارتند از : مصاحبه مبتنی بر گفتگوی غیررسمی ، مصاحبه کلی یا عمومی و مصاحبه استاندارد شده و آزاد .

اصولاً در مصاحبه جامع یا آزاد پژوهشگر برای کشف مقصود مورد پژوهش در پی چند موضوع اصلی بر می آید ، ضمن آنکه به چارچوب و ساختار عقاید پاسخ دهنده احترام می گذارد .

امکان دارد شیوه پرسش تا حدی تنظیم شده (سیستماتیک) باشد .

2-مصاحبه مردم نگاری : با توجه رشته علمی انسان شناسی شناختی (انسان‌شناسی مبتنی بر شناخت) مصاحبه مردم نگاری مشخص می شود و همین امر می تواند راهنمای مصاحبه با افراد مورد تحقیق شود .

پژوهشگری به نام اسپرادلی روش مزبور را «نوع ویژه ای از رویداد مبتنی بر سخن» نامیده است .

او پرسش های اصلی را به سه دسته تقسیم بندی می کند : توصیفی ، ساختاری و مقایسه ای .

ارزش مصاحبه مردم نگاری در این است که پژوهشگر می کوشد مقصود و معنی گفته‌های افراد موردتحقیق را در رابطه با رویدادها و رفتارها روشن کند .

و بر همین اساس نوعی طبقه بندی فرهنگی بوجود می آید .

3-مصاحبه پدیدارشناسی : پدیدارشناسی یعنی مطالعه تجربه ها و راههای که ما این تجربه را در هم می آمیزیم تا یک دیدگاه کلی و جهاتی ارائه کنیم .

این شیوه دارای فرضیه ای است که بر اساس آن تجربه ها از نظر «ساختار و بنیاد» وجوه مشترک دارند و این ساختار و اساس را می توان تعیین کرد .

4-مصاحبه با نخبگان : حالت ویژه از مصاحبه است که بر روی دسته ای خاص از مصاحبه شوندگان متمرکز می شود .

چون آنها آگاهی‌های بیشتری دارند .

این روش مزایای زیادی دارد و می تواند اطلاعات ارزشمندی کسب کرد .

کاستی های این روش این است که اغلب دسترسی به نخبگان به زحمت انجام می شود زیرا آنها وقت محدودی دارند .

5-مصاحبه متمرکز بر گروه : تا حدود زیادی مدیون تحقیقات بازاریابی می باشد .

معمولاً گروهی از 7 تا 10 نفر انتخاب می شوند که این افراد با هم ناآشنا هستند .

و بدین جهت انتخاب می شوند که ویژگی های مشترک دارند .

مصاحبه کننده محیطی مساعد و مناسب ایجاد می کند و سوالات را مطرح می کند تا اعضای گروه به بحث بپردازند و نظرات خود را مطرح کنند (پارسائیان و اعرابی ، 1377) .

6-2-مزایای مصاحبه : 1-از نظر ایجاد رابطه متقابل کلامی بین مصاحبه کننده و مصاحبه شونده منحصر به فرد است .

2-مهمترین مزیت مصاحبه قابلیت انعطاف پذیری زیاد آن است .

3-امکان دریافت بازخورد سریع و صریح را داراست .

4-در مورد افراد بیسواد ، کودکان‌ ، بیماران روانی و افرادی که تمایل به نوشتن ندارند مناسب است.

5-می توان با ایجاد رابطه عاطفی و ایجاد انگیزه های مناسب اطلاعات محرمانه و ارزشمندی را بدست آورد .

6-پرسش شونده سوال را بهتر درک می کند و پاسخ های بهتری می دهد .

7-2-معایب مصاحبه : 1-نیاز به صرف وقت و هزینه زیاد دارد .

2-محدود شدن تعمیم نتایج بخاطر کم بودن آزمودنی ها .

3-نیاز به افراد ماهر و مجرب .

4-مشکل بودن استخراج ، سازماندهی و تلخیص و طبقه بندی داده ها (به خصوص در مصاحبه‌ آزاد) 5-کم شدن اعتبار مقیاس و شاخص اندازه گیری ، به دلیل کم شدن همسانی سوالات .

6-در مورد پراکندگی زیاد جغرافیایی مشکل می شود ( ظهوری 1378) .

7-نسبت به پرسشنامه (مخصوصاً بی نام) اطلاعات کمتری بدست می آید .

8-توانایی استاندارد نمودن مصاحبه نسبت به پرسشنامه ضعیف تر است .

8-2-محدودیتهای مصاحبه : محدودیت های مصاحبه عواملی هستند ه در ایجاد خطا در داده های حاصله تذثیر می گذارند .

این عوامل سه دسته می باشند که عبارتند از : 1-8-2-عوامل مربوط به مصاحبه کننده : - اصرار زیاد مصاحبه کننده برای نزدیک شدن به مصاحبه شونده که ممکن است بی طرفی او را از بین ببرد .

- عدم برقراری ارتباط و تماس با مصاحبه شونده .

- حذف بی جهت و تعبیر ناصحیح جوابها .

- خطا دادن به پاسخ دهنده .

2-8-2-عوامل مربوط به مصاحبه شونده : - ارائه مطالبی که فکر می کند مورد پسند مصاحبه شونده است به جای ارائه واقعیت ها .

- عدم ارائه پاسخ های صحیح به دلیل نفهمیدن سوال و شرم از اعتراف نفهمیدن و در نتیجه سوال نکردن .

- محدودیت دامنه اطلاعات .

- نداشتن حوصله کافی و احساس فشار و اضطراب .

3-8-2-عوامل مربوط به موقعیت : - عدم مشارکت افراد در مصاحبه (ممکن است پاسخ افرادی که شرکت نکرده اند با پاسخ آنهایی که شرکت کرده اند تفاوت داشته باشد) .

- ارتباط و اعتماد بیش از حد طرفین .

- نامناسب بودن مکانی که مصاحبه در آن انجام می شود (در بعضی از افراد به طور اصولی در وضعیت مصاحبه از نظر روانی آمادگی هر نوع پاسخگویی را از دست می دهند) (ظهوری ، 1378).

9-2-ثبت اطلاعات در مصاحبه‌: متداول ترین روش های ثبت اطلاعات در مصاحبه عبارتند از : 1-ضبط بر روی نوار : امتیازات این روش این است که بررسی های مجدد و حذف یا انتخاب اطلاعات امکان پذیر است و نیز می توان در اختیار دیگران جهت تعبیر و تفسیر قرار گیرد اما عیب آن کاهش میزان طبیعی بودن محیط است .

برای رفع این عیب مصاحبه گر باید ابتدا مصاحبه شونده را توجیه نموده ، حالت روانی عادی در او ایجاد کند .

2-یادداشت برداری : سوالات قبلاً روی کاغذ یادداشت نوشته شده سپس پاسخ ها را در جاهای کافی که برای آنها منظور شده اند نوشته می شود .

حسن این روش تجزیه تحلیل آسان است و عیب آن قطع ارتباط دائم با مصاحبه شونده می شود .

در مورد یادداشت برداری باید توجه نمود که اگر مدت زیادی یدداشت برداری شود ممکن است مصاحبه شونده ناراحت شود بخصوص در مورد مطالب محرمانه .

(ظهوری ، 1378) .

10-2-انواع روشهای اجرای مصاحبه : 1-کاملاً حضوری و رودررو 2-تلفنی : در مواقعی که مصاحبه کاملاً هدایت شده باشد ، تعداد مصاحبه شوندگان زیاد باشد ، پراکندگی جغرافیایی آنها زیاد باشد وز مان کم باشد ؛ مناسب می باشد .

3-کامپیوتری و با استفاده از نرم افزارها (CAI): در این موارد می توان سوالات و حتی تصویر مصاحبه کننده را در اختیار مصاحبه شونده قرار داد .

می تواند به صورت اینترنتی و یا با استفاده از بسته های نرم افزاری خاص صورت گیرد .

(ظهوری ، 1378).

11-2-نکاتی که رعایت‌انها اعتبار روش مصاحبه را بالا می برد : 1-مصاحبه گرد و مصاحبه شونده هر دو باید به یک زبان تکلم کنند و احتمالاً یک فرهنگ داشته باشند .

اگر مصاحبه گر احتمال بدهد که مصاحبه شونده در باره او به هر مناسبی پیش داوری هایی دارد ، بهتر است مصاحبه را به شخص دیگری واگذار کند .

2-مصاحبه گرد و مصاحبه شونده هر دو به نحوی از اهداف تحقیق یا جزئی از آن باشند .

3-مصاحبه گر باید از هدف و منظئور مصاحبه به خوبی آگاه باشد تا بدین وسیله بتواند جهت و مسیر مصاحبه را هدایت کند .

4-مصاحبه گر باید سعی کند تا آنجا که امکان دارد شرایط مصاحبه را برای همه آزمودنی ها یکسان سازد .

5-مصاحه گر باید در تمام مراحل مصاحبه از اعمال نظر ها و تمایلات شخصی خود پرهیز کند و هرگز در مقام بحث و جدل و مخالفت با مصاحبه شونده بر نیاید .

6-مصاحبه کننده موظف است که اگر برای ثبت و ضبط بیانات و اظهارات مصاحبه شونده از دستگاهی استفاده می کند ، از نظر اخلاقی از مصاحبه شونده در این مورد اجازه بگیرد .

7-مصاحبه گر باید قبل از شروع مصاحبه محیطی آرام و صمیمی برای مصاحبه شونده فراهم آورد.

8-چنانچه میسر باشد معرفی نامه ای حاکی از انجام امر تحقیق از مراجع صلاحیت دار به مصاحبه شونده ارائه شود .

وجود چنین معرفی نامه ای اولین قدم برای جلب همکاری با مصاحبه شونده است .

(نادری و سیف نراقی ، 1370) .

9-نشان ندادن عکس العمل به پاسخ های مصاحبه شونده .

(خاکی ، 1379) .

10-نحوه شروع مصاحبه برای جلب همکاری مصاحبه شونده بسیار مهم می باشد .

(ایزدی ، 1371) 11-مصاحبه کننده طوری عمل کند (مخصوصاً در ابتدای مصاحبه ) که مصاحبه شونده او را حرفه ای بپندارد.

12-ایجاد اشتیاق و اعتماد مصاحبه شونده با ایجاد جو دوستانه و به کارگیری کلمات و عبارات غیرتخصصی .

13-محقق سوالات را باید به تدریج مطرح کند و عجله ای در به پایان رساندن مصاحبه نشان ندهد، حتی اگر مصاحبه شونده مصالبی زائد بر آنچه موردنیاز است بگوید .

باید با صبر و حوصله زیاد به او اجازه دهد که مطالبش را تمام کند .

14-جایی که مصاحبه شونده اطلاعات بیشتری ندارد می بایست موضوع را عوض کند.

15-عدم باورهایی که بر جواب اثر می گذارد .

16-در نظر گرفتن میزان اطلاعات مصاحبه شونده .

17-حتی الامکان مصاحبه خصوصی برگزار شود .

18-در صورت زیاد بودن سوالات ، سوالات مهم در ابتدا پرسیده شود .

19-ختم مصاحبه قبل از خستگی مصاحبه شونده و تشکر و قدردانی به خاطر همکاری او .

20-پرهیز از کلی گویی و یکنواختی و وارد جزئیات شدن .

مشاهده «Observation» 1-3-جمع آوری اطلاعات از طریق مشاهده : به طور کلی مشاهده ساده هر پدیده اولین گام هر تحقیق علمی است .

هر پژوهشگر باید عادت کند تا بطور دقیق مشاهده نماید و رابطه علت و معلولی پدیده ها را دریابد و حقایق را کشف کند تا منطقی تر و علمی تر پژوهش نماید .

البته مشاهدات ما در حالت عادی کمتر شکل علمی دارد بدین معنی که منظم و مدون نیست .

(فرشاد گوهر و شهیدی ، 1381) .

عده ای روش مشاهده را روش کلاسیک تحقیق علمی گویند چون در علوم طبیعی بیشترین کاربرد را دارد .

انسان شناسان علاقه زیادی به این روش دارند .

دز علوم اجتماعی نیز از آن به عنوان روش جمع آوری اطلاعات به معنای تخصصی تر و مبتنی بر مطالعه علمی (نگاه کردن) پدیده ها یاد شده است .

2-3-تعریف مشاهده : سوالی که در رابطه با مشاهده مطرح می شود این است که آیا مشاهده در معنای عام که در جامعه رایج است مدنظر است یا خیر .

در اینجا به بررسی چند تعریف در رابطه با مشاهده می پردازیم .

تحصیل اطلاعات موردنیاز از بررسی علمی افراد و پدیده ها در محیط طبیعی و یا آزمایشگاه است.

این اطلاعات بر آن چیزی که هست یا آنچه که هست یا آنچه که دیده می شود دلات می کند .

مشاهده نگاه کردن صحیح و یادداشت کردن پدیده ها آن طور که در طبیعت و در روابط علت و معلولی یا در روابط متقابل اتفاق می افتد .

در علوم اجتماعی غالباً این واژه معنای وسیعتری دارد .

در اینجا تحصیل اطلاعات بیشتر از طریق مشاهده مستقیم و بیشتر عملکرد را مورد توجه قرار می دهد تا بیانات شخصی را .

مشاهده یعنی ادراک دقیق یک رویداد (هومن ، 1373) .

3-3-انواع مشاهده : مشاهده را از ابعاد گوناگونی طبقه بندی می کنند که این طبقه بندی ها تفاوتی با هم ندارند .

مشاهده به دو صورت انجام می گیرد .

1-مشاهده ساده یا کنترل نشده که خود به دو بخش تقسیم می شود : الف)با شرکت فعال مطالعه کننده .

ب)بدون شرکت فعال مطالعه کننده .

2-مشاهده سیستماتیک و کنترل شده (نبوی ، 1374) .

طبقه بندی ارائه شده مورد توافق سایر اساتید و محققین نیز می باشد در اینجا طبقه‌بندی دیگری را نیز ارائه می دهیم : مشاهده به سه دسته تقسیم می شود : 1-مشاهده بدون مشارکت (غیرفعال) 2-مشاهده توأم با مشارکت (فعال) 3-مشارکت هدایت شده و اتفاقی (صائبی و شیرازی ، 1381) .

پرواضح است که طبقه بندی اخیر همان طبقه بندی قبلی می باشد .

اکنون به بررسی طبقه بندی از مشاهده می پردازیم که بسیار جامع تر و کامل تر به نظر می رسد .

مشاهده از نظر نحوه ارتباط با پدیده مورد مشاهده : از نظر نحوه ارتباط با پدیده مورد مشاهده به دو گروه مستقیم و غیرمستقیم طبقه بندی می شود .

مشاهده از نظر ساختار : از نظر ساختار ، مشاهده یا سطحی (ازاد) می باشد و یا دقیق و منظم (فعال) مشاهده سطحی فاقد برنامه ریزی مشخص می باشد (مانند مشاهدات ، در زندگی عادی) و پژوهشگر از قبل بر مورد مشاهده دسترسی ندارد بلکه باید به تصادف و با صرف وقت به مورد برخورد نماید .

این نمونه از مشاهده می تواند با شرکت فعال پژوهشگر در گروه مورد مشاهده باشد و یا بدون شرکت فعال محقق صورت پذیرد .

در مشاهده دقیق و منظم ، مشاهده گر موظف به رعایت اصولی از پیش ساخته و منظم و مدون است .

در مشاهده منظم ، آموزش مشاهده گر یا کنترل و نظارت بر مشاهده او، حائز اهمیت است .