پرسش از «آسیب شناسی انقلاب» در جامعه انقلاب شده، برای قشرها و گروههای مختلف سیاسی اجتماعی، یک نواخت و هم سطح نیست.
این اختلاف سطح از دو منظر قابل بررسی است.
1 دشواری به کارگیری واژه «آسیب شناسی»:
پاتولوژی یا آسیب شناسی، واژه ای است که از علوم پزشکی وارد حوزه علوم اجتماعی شده است.
این اصطلاح به معنای شناخت بیماریهاست؛ بیماریهایی که هرگاه بخشی از بدن انسان را مورد تهاجم قرار می دهند، سلامت و شادابی را از آن می گیرند و آن را رنجور می سازند.
با این همه، به کارگیری این واژه در حوزه مطالعات علوم اجتماعی، دشواریهایی به همراه دارد که ناشی از ماهیت پدیده های اجتماعی است.
2 دشواری اندازه گیری:
چگونه می توان ویژگیها یا درجه سلامتی یک پدیده اجتماعی را تعیین کرد یا توضیح داد، تا در گام بعدی بتوان به آسیب شناسی آن پدیده پرداخت؟
تعیین چنین ویژگیهایی برای انقلاب اسلامی بسیار دشوار است.
چه بسا آنچه را که کسی از ویژگیهای ذاتی انقلاب می شمارد، دیگری امری عرضی بداند.
یا آنچه را که کسی از اهداف اصلی و اولی انقلاب می داند، دیگری از اهداف ثانوی آن به شمار آورد.
بنابراین، افقهای معرفتی و گرایشهای عملی، معانی گوناگونی به موضوع «آسیب شناسی» می دهد.
و نمی توان بر مبنای الگوهای مارکسیستی یا لیبرالیستی نگاه آسیب شناسی به انقلاب اسلامی داشت؛ چون نگاه هر یک از این دو مکتب به انقلاب متفاوت از دیگری است.
سئوال اصلی در این مقاله عبارت است از اینکه، آسیبهای فراروی انقلاب اسلامی که مانع از حصول نهایی اهداف انقلاب و تداوم آن می شود (براساس وصیت نامه الهی سیاسی) چه می باشند؟
در رابطه با سئوال اصلی این نکته قابل ذکر است که، به جهت کاستن از اختلاف نظرها و تکیه زدن بر موضعی صریح و شفاف، اجمالاً وصیت نامه الهی سیاسی امام را آئینه تمام نمای خواسته ها و اهداف امام خمینی فرض می گیریم و براساس آن به ارایه آسیب شناسی می پردازیم.
همچنین، همانگونه که قبلاً اشاره شد، در این آسیب شناسی ما بر مبنای الگوی جامعه شناسی سیاسی دینی عمل خواهیم کرد و هیچ توجهی به الگوهای مکاتب امروز جهان به خصوص مارکسیسم و لیبرالیسم که نگاه خاصی به انقلاب دارند نداریم.
روش مطالعه: روش اسنادی و کتابخانه ای است که بر تحلیل نیز استوار است.
به عبارت دیگر، روش تحلیل محتوایی و کتابخانه ای است.
فرضیه: از نظر امام خمینی یک رشته بیماریهایی در جامعه وجود دارد که رعایت نکردن آنها شادابی و سلامت انقلاب را به خطر می اندازد.
این بیماریها در عرصه های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی قابل بروز است.
نکته قابل توجه این است که آسیب شناسی یک موجود انقلاب یا یک انسان لزوماً به معنای آسیبهایی نیست که الان هست.
نباید این طور تلقی کرد که آنچه به عنوان «آسیب شناسی انقلاب» مطرح می شود، حتماً به آنچه که امروز وقوع یافته است نگاه دارد؛ لذا ما آسیبهای ممکن را بررسی می کنیم؛ چه الان باشد، چه بعداً پیش بیاید.
اگر با این دید، به آسیبهای ممکن انقلاب نگاه می کنیم، نباید نتیجه بگیریم که آنچه ممکن است به عنوان آسیب پیش بیاید، الان وجود دارد
«با محوریت وصیت نامه سیاسی ـ الهی امام خمینی(ره)» مقدمه: پرسش از «آسیب شناسی انقلاب» در جامعه انقلاب شده، برای قشرها و گروههای مختلف سیاسی ـ اجتماعی، یک نواخت و هم سطح نیست.
1 ـ دشواری به کارگیری واژه «آسیب شناسی»: پاتولوژی یا آسیب شناسی، واژه ای است که از علوم پزشکی وارد حوزه علوم اجتماعی شده است.
با این همه، به کارگیری این واژه در حوزه مطالعات علوم اجتماعی، دشواریهایی به همراه دارد که ناشی از ماهیت پدیده های اجتماعی است.
2 ـ دشواری اندازه گیری: چگونه می توان ویژگیها یا درجه سلامتی یک پدیده اجتماعی را تعیین کرد یا توضیح داد، تا در گام بعدی بتوان به آسیب شناسی آن پدیده پرداخت؟
بنابراین، افقهای معرفتی و گرایشهای عملی، معانی گوناگونی به موضوع «آسیب شناسی» می دهد.
و نمی توان بر مبنای الگوهای مارکسیستی یا لیبرالیستی نگاه آسیب شناسی به انقلاب اسلامی داشت؛ چون نگاه هر یک از این دو مکتب به انقلاب متفاوت از دیگری است.
سئوال اصلی در این مقاله عبارت است از اینکه، آسیبهای فراروی انقلاب اسلامی که مانع از حصول نهایی اهداف انقلاب و تداوم آن می شود (براساس وصیت نامه الهی ـ سیاسی) چه می باشند؟
در رابطه با سئوال اصلی این نکته قابل ذکر است که، به جهت کاستن از اختلاف نظرها و تکیه زدن بر موضعی صریح و شفاف، اجمالاً وصیت نامه الهی سیاسی امام را آئینه تمام نمای خواسته ها و اهداف امام خمینی فرض می گیریم و براساس آن به ارایه آسیب شناسی می پردازیم.
همچنین، همانگونه که قبلاً اشاره شد، در این آسیب شناسی ما بر مبنای الگوی جامعه شناسی سیاسی دینی عمل خواهیم کرد و هیچ توجهی به الگوهای مکاتب امروز جهان ـ به خصوص مارکسیسم و لیبرالیسم که نگاه خاصی به انقلاب دارند ـ نداریم.
روش مطالعه: روش اسنادی و کتابخانه ای است که بر تحلیل نیز استوار است.
به عبارت دیگر، روش تحلیل محتوایی و کتابخانه ای است.
فرضیه: از نظر امام خمینی یک رشته بیماریهایی در جامعه وجود دارد که رعایت نکردن آنها شادابی و سلامت انقلاب را به خطر می اندازد.
نکته قابل توجه این است که آسیب شناسی یک موجود ـ انقلاب یا یک انسان ـ لزوماً به معنای آسیبهایی نیست که الان هست.
نباید این طور تلقی کرد که آنچه به عنوان «آسیب شناسی انقلاب» مطرح می شود، حتماً به آنچه که امروز وقوع یافته است نگاه دارد؛ لذا ما آسیبهای ممکن را بررسی می کنیم؛ چه الان باشد، چه بعداً پیش بیاید.
اگر با این دید، به آسیبهای ممکن انقلاب نگاه می کنیم، نباید نتیجه بگیریم که آنچه ممکن است به عنوان آسیب پیش بیاید، الان وجود دارد.
1 ـ مفهوم آسیب شناسی واژه آسیب شناسی (patholojy) نخست در حوزه علوم زیستی و طبّ متداول شد و آنگاه به علوم اجتماعی وارد شد.
این واژه در لغت به معنای «مطالعه علت بیماری و علایم مخصوص مرض و یا علایم غیرعادی هر چیزی» می باشد.
با این وصف، انقلاب هم به عنوان پدیده اجتماعی مانند هر موجود زنده، دارای حیات است و مانند بدن انسان و سلسله اعصاب و خون رسانی ممکن است دچار خطرات، آفات و امراضی شود که برای پویایی و شادابی آن تهدید محسوب می شود و مانع به ثمر رسیدن آرمانهای انقلاب اسلامی و تبدیل آنها به دستاورد می شود.
در اصطلاح هم، مقصود از آسیب شناسی انقلاب عبارت است از: «شناسایی آن دسته از عوامل مهم و مؤثری که شکل گیری و تداوم آنها می تواند فرایند تحقق اهداف و آرمانهای انقلاب را متوقف و یا به صورت محسوس کُند نماید.» 2 ـ ضرورت بحث آسیب شناسی شناسایی و پژوهشهای آسیب شناسانه آفاتی که ممکن است هر پدیده ی اجتماعی را تهدید کند تا از رسیدن به اهداف و آرمانها خود بازماند، از مسائل حتمی است.
انقلاب اسلامی ایران نیز که با سرمایه ای عظیم و با تقدیر الهی و براساس باور و ایمان مردم معتقد و متدین و با الهام از قرآن مجید، به ثمر رسیده است، نیازمند بازبینی واقع بینانه آفات و موانع رشد و کمال است.
از این رو، بررسی آسیبهای انقلاب اسلامی ضروری وانکارناپذیر است.
نکته مهم اینکه، در بررسی آسیبها، باید از انحرافهایی که خود آسیب شناسی را تهدید می کنند، احتراز جُسته و از افراط و تفریط خودداری شود.
به همین دلیل سعی کرده ایم از گفتار و نوشتار امام راحل یاری گیریم و مهم ترین آنها را در قالب موضوعات و سرفصلهایی در عرصه های مختلف فرهنگی، سیاسی و...
ارائه دهیم تا ما نیز مشمول این گونه لغزشها نشویم.
3 ـ چرایی و عوامل پیدایش انقلاب اسلامی ایران از نظر امام خمینی برخلاف کسانی که یک عامل را در میان مجموعه ای از عوامل مانند مذهب، اقتصاد، استبداد، مدرنیزاسیون، توطئه و...
در ایجاد انقلاب تاکید می ورزند، رهیافت امام راحل در این رابطه چند علتی است و برخی از آنها عبارت اند از: 1 ـ ماهیت طاغوتی رژیم شاهنشاهی: حکومت طاغوتی در عرض حکومت الهی است؛ برخلاف حکومت اسلامی که در طول حکومت الهی جای دارد.
جمهوری اسلامی ایران مصداق بارز حکومت الهی است.
ملت مسلمان ما وقتی خود را شناخت و به خودآگاهی رسید، طاغوت را کنار زد و حکومت دینی و اسلامی را جایگزین کرد.
2 ـ نداشتن پایگاه مردمی و جدایی از ملت: این هم نتیجه اتکای رژیم به ذخایر زیرزمینی بود که به ایجاد دیوار بی اعتمادی بین او و مردم منجر شد؛ لذا در نهایت برای توجیه خود به تئوری توطئه متوسل شده بود؛ برخلاف امام(ره) که فرمود: «اگر پایگاه داشت این مرد بین مردم، اگر نصف قدرتش را صرف کرده بود برای ارضای مردم، هرگز این قدرت به هم نمی خورد».
3 ـ وابستگی رژیم وقت به بیگانگان: حال آنکه ایرانیان با داشتن تمدن و فرهنگ دیرین و دمیدن روح تمدن اسلامی در آن، وابستگی به بیگانه را برنمی تابد.
ضمن آنکه در کنار پذیرش تحقیر و حقارت، به یغما رفتن ثروت ملی نیز وجود داشت.
پس محروم بودن از استقلال صحیح، از چراییهای اولیه انقلاب می تواند باشد.
4 ـ استبداد و ظلم: از جمله عوامل دیگری است که به فرموده حضرت امام(ره) موجب «انفجار می شود، زیرا «ملت ما از آزادی ها محروم بود، ملت ما از این مظالم به جان آمده بود و لذا اقدام به) یک قیام اسلامی بزرگ» کرد تا به حقوق حقه خود ـ که یکی از آنها مواهبت الهی آزادی بود ـ دسترسی پیدا کند.
5 ـ ترویج فساد دامنگیر نهادهای حکومتی: در رژیم شاهنشاهی که ریشه آنها به خود «نهاد سلطنت» می رسد.
یعنی این شیوه حکومت مفسده انگیز می باشد و هر وقت چنین رژیمهایی روی کار آمدند یا حکومتها چنین برداشتی از قدرت و حکومت پیدا کردند، فساد و فحشا و تجمل پرستی ملت را به ستوه در آورد و به قول امام، در چنین فضایی «خدای تبارک و تعالی براین ملت منت گذاشت و قیام کردند.» پس بنا به آنچه امام بر آنها تأکید داشت و از جمله عواملی می دانست که رژیم گذشته فاقد آنها بود و از نکات سلبی هر انقلاب نیز می باشد، انعکاس مطلوب آنها می تواند به عنوان نکات ایجابی هر انقلاب از جمله انقلاب اسلامی ایران مورد توجه قرار گیرد، همان طور که این نظام شکوهمند نیز با ابتنای به آن «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» به ثمر نشست و حال بر ما است که از این نهال به ثمر نشسته محافظت کنیم.
از این رو بحث آسیب شناسی با محوریت وصیت نامه سیاسی ـ الهی امام راحل در عرصه های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی امری مطلوب و پسندیده می باشد و تقدیم می گردد.
4 ـ آسیب شناسی انقلاب اسلامی ایران از منظر امام راحل امام خمینی(ره) همه مردم ـ خصوصاً کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران ـ را از آفتهایی که دامن رژیمهای طاغوتی را می گیرد ـ برحذر می داشت و دعوت می کرد که از آنها عبرت بگیرندو نسبت به حفظ اصول اساسی انقلاب اسلامی که حاصل خون هزاران شهید با آرمانهای بلند الهی می باشد، جدّی باشند.
ما در ابعاد مختلف به آنها می پردازیم: الف) آسیب شناسی انقلاب اسلامی در بُعد فرهنگی صبغه فرهنگی از جمله عرصه هایی است که انقلاب اسلامی ایران با توجه به بهره گیری از آن در استقرار و استمرار ـ عبارتی از عوامل مهم موجده و مبقیه می باشد ـ ایجاد شد و حال ضربه پذیری از این ناحیه نیز ملموس تر است و صاحبان اصلی انقلاب و پویندگان راه امام باید متوجه آن باشند.
1 ـ فراموشی اهداف و آرمانهای انقلاب امام در موارد فراوان، انگیزه الهی را به عنوان یک اصل مهم در انقلاب اسلامی مطرح می کرد و وجه تمایز این انقلاب با انقلابهای دیگر را در «انگیزه انقلاب و قیام» می دانست؛ لذا تضعیف، از دست دادن و یا فاصله گرفتن از این آرمان بلند در کوتاه مدت یا بلندمدت، موجب تحریف در مقصد و هدف محسوب می شود و بنا به سفارش ایشان که می فرمود: «این انگیزه الهی را که خداوند تعالی در قرآن کریم بر این سفارش فرموده است، از دست ندهید.»