دانلود مقاله وزرای خارجه در دوره پهلوی اول

«وزرای خارجه در دوره پهلوی اول»
وزرای خارجه در دوره پهلوی اول به ترتیب:
1)حسن مشار دسامبر 1925 تا ژوئیه 1926- جمادی الاخر 1343 ه.ق- آذر 1304 تا تیر ماه 1305 ه.ش
2)علیقلی خان مشاور الممالک انصاری 1926 تا 1928- 1344 تا 1347 ه.ق 1305 تا 1307 ه.ش
3)فتح الله پاکروان (کفیل) 1928 تا 1931 م 1347 تا 1349 ه.ق- 1307 تا 1309 ه.ش
4)محمد علی فروغی 1931 تا 1933 م- 1349 تا 1352 ه.ق- 1309 تا 1313 ه.ش
5)سید باقر کاظمی 1933 تا 1937 م- 1352 تا 1356 ه.ق- 1311 تا 1316 ه.ش
6)عنایت الله سمیعی 1937 تا 1939 م- 1356 تا 1358 ه.ق- 1316 تا 1318 ه.ش
7)مظفر اعلم 1939 تا 1941 م 1358 تا 1360 ه.ق 1318 تا 1320 ه.ش
8) علی سهیلی 1941 تا 1942 م- 1360 تا 1361 ه.ق- 1320 تا 1321 ه.ش
در این بخش از تحقیق ابتدا زندگی نامه هر یک از وزرای خارجه و سپس فعالیت های هر یک از آنها توضیح داده شده است.

«حسن مشار»
1)زندگی نامه
حسن مشار معروف به مشارالملک از رجال و وزرایی است که در طول حیات خود در دوره چهار پادشاه مشاغل مهمی را بر عهده داشت، وی گذشته از اینکه ده بار به مقام وزارت و دوباره به نمایندگی مجلس و یکبار وزیر دربار احمد شاه بوده است یکی از رجال ثروتمند و اعیان ایران می باشد که دوران حیات خود را در «مونت کارلو » در قصر با شکوهی با رفاه و آسایش گذراند.

تولد در سال 1243 ه .ش و وفاتش در سال 1327 ه .ش اتفاق افتاد و پدرش مشار که از اعضای وزارت خارجه بود فرزند خود را برای جانشینی در آن وزارتخانه تربیت کرد گذشته از فارسی و عربی به زبان فرانسه نیز آشنایی داشت و در سال 1307 ه.ش داخل وزارت خارجه تا نهضت مشروطه در آن وزارتخانه بود مصدر مشاغلی از قبیل ریاست اداره حسابداری شد.

در کودتای 1299 ه .ش مشارالملک وزیر دربار بود و در برانداختن سید ضیا و تبعید او از ایران نقشی داشت ولی مردی با سواد و اهل حساب و کتاب و مال اندیش بود در دوران وزارت خود در پنج وزارت خانه کار موثری انجام نداد و هیچگونه آثار علمی از او به یادگار نمانده است و در سال 1300ش ظاهراً به جرم تحریک علیه قوام و سردار سپه تحت تعقیر قرار گرفته و تبعید شد ولی این تبعید زیاد طول نکشید و مجدداً به ایران آمد و با رضا شاه نزدیکی بیشتری یافت به طوری که بیش از اندازه مقرب و محرم شد و از طرف رضا شاه ماموریت رسیدگی به اموال و املاک سپهسالار تنکابنی به او واگذار شد و نیز قسمتی از املاک او را برای شاه به عنوان هدیه در نظر گرفت.

وی در انتخاب دوره اول مجلس از طرف اعیان و ملاکین تهران به وکالت رسید ولی در ماجرای مبارزه با محمد علی شاه و تند روی های بعضی از نمایندگان آن دوره دخالت نداشت به همین دلیل بعد از استبداد صغیر کار مهمی به او ارجاع نشد و در وزارت مالیه مدتی رئیس تشخیص عایدات بود.

در سال 1329 ه.ق به معاونت وزارت مالیه رسید تا اینکه در سال 1295 ش فرمان ریاست وزرائی وثوق الدوله صادر شد وثوق در ظرف 10 روز توانست اعضای کابینه خود را معرفی کند و لذا از کار کناره گرفت ولی استعفای او مورد موافقت واقع نشد و کابینه خود را تشکیل داد در آن کابینه حسن مشار به وزارت مالیه انتخاب شد و سرپرستی وزارت تجارت نیز با او بود.

در کابینه عین الدوله و صمصام السلطنه مشار الملک همچنان وزارت مالیه را بر عهده داشت در سال 1297 ه.ش در نخست وزیری دوم وثوق الدوله مجدداً به وزارت مالیه رسید و در ترمیم کابینه وزیر مشاور شد و سپس به وزارت دربار احمد شاه برگزیده شد.

در کودتای 1299 ه.ش مشارالملک وزیر دربار بود و در برانداختن حکومت سید ضیاء و تبعید او از ایران نقشی داشت زیرا خود سوال ریاست وزرایی داشت ولی سر نگرفت و قوام السلطنه به این سمت گمارده شد.

مشار المک تا سال 1300 ه.ش وزیر دربار بود بعد جای خود را به صاحب اختیار داد و به مجلس شورای ملی رفت زیرا از طرف مردم سیرجان به نمایندگی انتخاب شده بود.

در سال 1303 ه.ش در دو کابینه سردار سپه عنوان وزارت خارجه دانست و در کابینه مخبر السلطنه هدایت بود که در سوم آذر 1308 ه.ش به وزارت مالیه معرفی شد ولی بیش از پنج ماه در این سمت نبود که از کابینه خارج گردید و از آن تاریخ به بعد دیگر کاری را عهده دار نشد و قبل از شهریور 1320 ه.ش به اروپا رفت و با ثروت زیاد نوبه زندگی پرداخت.

مشار الملک مردی باسواد و اهل حساب و کتاب و مال اندیش بود در دوران وزارت خود در پنج وزارت خانه کار موثری انجام نداد و هیچگونه آثار علمی از او به یادگار نمانده است.
فعالیت های حسن مشار
روز 29 آذر ماه 1304 ه.ش برابر با سوم جمادی الاخر 1344 ه.ش و دسامبر 1925 م در ساعت 9 صبح فروغی اولین کابینه را به رضا شاه معرفی و سپس به مجلس شورای ملی معرفی نمود در این کابینه میرزا حسن خان مشاور وزیر امور خارجه بوده است.

این کابینه تا تیر ماه 1305 ه.ش در این مقام باقی بود و انتخابات دوره ششم در دوره زمامداری وی انجام شد.

توضیح آنکه فروغی در دوران پهلوی مدتی با سمت کفالت عهده دار امور بوده ولی بعداً به سمت رئیس الوزرا مشغول کار شده است و در این دوره زمامداری از افرادی مانند ابوالحسن پیر نیا- قاسم صور- محمد علی فرزین- نظام الدین حکمت- غلام رضا هدایت در پشت، عدلیه، مالیه، فواید عدلیه و تجارت رسمیت و تلگراف باید یادآوری نمود .
وزارت امور خارجه 16 آبان 1304، نمره 19232 فوری حکومت جلیله تهران و توابع ابلاغیه ای راجع به شناسایی والاحضرت اقدس دامت عظمته به ریاست موقت مملکت تهیه شده که حسب الامر مبارک، تلواً ارسال می دادم که بفرمائید امشب در صفحه اول تمام جراید طبع نمایند.در زمان حسن مشار که وی به عنوان وزیر امور خارجه معرفی شده بود معاهده نامه ودادیه ما بین ایران و ترکیه منعقد شد که از طرف دولت ایران آقای میرزا داوود خان مفتاح به عنوان کفیل وزارت خارجه و از طرف ترکیه شوکت بیگ ایلچی و سفیر کبیر ترکیه در ایران پس از ارائه اختیار نامه های خود که معتبر شناخته شد مذاکراتی را آغاز کردند و قرارداد آنها در 5 فصل منعقد شد و هر دو کشور نسبت به یکدیگر تعهداتی را کردند.

فصل اول در رابطه با صلح خلل ناپذیر و دوستی صمیمی و دائمی ما بین مملکت شاهنشاهی ایران و جمهوریت ترکیه و همچنین ما بین اتباع آنها برقرار خواهد بود.

فصل دوم: در صورت عملیات نظامی از طرف یک یا چند ناحیه دولت مخالف نسبت به یکی از دولتین متعاهدتین طرف متعاهد دیگر متعهد است که بی طرفی خود را نسبت به متعاهد خود محفوظ بدارد.

فصل سوم: هر یک از متعاهدین تقبل می نمایند که از جمله نسبت به متعاهد دیگر خودداری کرده و در هیچ نوع اتحاد و یا ائتلاف سیاسی و اقتصادی و یا مالی که از طرف یک یا چند دولت ثالث متعاهد دیگر یا برضد امنیت نظامی وآن منعقد شده باشد شرکت بجوید.

فصل چهارم: در صورتی که یک یا چند دولت در موقع جنگ با یکی از متعاهدین معظمین بی طرف متعاهد دیگر را نقض کرده و از خاک آن مملکت قشون و اسلحه و مهمات جنگی عبور دهد و یا بخواهد آذوقه چهارپایان و یا هر چیزی که برای جنگ لازم باشد در آن مملکت تهیه نماید و یا قشون خود را که عقب نشینی می نمایند از آنجا عبور دهد و یا سکنه مملکت بی طرف را برای مقاصد نظامی تشویق به قیام کند و یا در خاک مملکت بی طرف ملزم است که استکشافات نظامی به عمل آورد متعاهد با قوای مصلحت خود از عملیات مذکوره جلوگیری کرده و بی طرفی خود را حفظ نمایند.

فصل پنجم: طرفین معظمین متعاهدین تعهد می نمایند که تاسیس و توقف تاسیسات و دستجات را که مقصد آنها بر هم زدن صلح و امنیت مملکت متعاهد و یا تغییر حکومت آن باشد در خاک خود اجازه نداده و همچنین اشخاص و دستجاتی را که به وسیله تبلیغات با سایر وسایل درصدد مبارزه با مملکت متعاهد دیگر باشد ممنوع از توقف در خاک خود بدارد.

البته لازم به ذکر است که در پنجم اردیبهشت 1305 هـ .ش معاهده و دادیه و تامینه بین دولت ایران و دولت ترکیه منعقد شد و با امضای این معاهده تصور میشد که ایران و ترکیه از حس هجواری استفاده نمودند و برخوردی روی نخواهد داد ولی چنین نشد و در شهریور 1306 هـ .ش بر اثر تصادم سر حدی اختلافاتی به وجود آمد که منجر به صدور یادداشت های از طرفین گردید و بالاخره در 17 مهر ماه 1306 هـ .ش وزارت خارجه ایران ابلاغیه را صادر نمود که چگونگی ماجرا شرح داده شد و این ابلاغیه در زمان علیقلی خان مشاور الممالک انصاری صادر شد.

در آوریل 1926 م عهدنامه مودت بین دو کشور منعقد گردید و قرار شد مذاکرات مربوطه به انعقاد موافقت نامه های گمرکی و مرزی و مبادلات پستی و غیره نیز بلافاصله شروع شود.

در 5 نوامبر 1934م نیز دو قرارداد مورت و امنیت و بی طرفی و همکاری اقتصادی بین دو کشور در آنکارا به امضا رسید البته این قرارداد در زمان نخست وزیری فروغی و سید باقر کاظمی که وی به عنوان وزیر امور خارجه ایران معرفی شده بود بسته شد.

2.

زندگی نامه علیقلی خان مشارالممالک انصاری علیقلی خان انصاری مشاور الممالک متولد 1248 خورشیدی پسر میرزا حسن خان نایب الوزرا و نوه حاج میرزا مسعود ایشلقی گرمرودی انصاری وزیر امور خارجه در زمان محمد شاه قاجار می باشد.

نامبرده از کارمندان وزارت خارجه بوده است و از سال 1319 تا 1322 هـ.ق که میرزا حسنخان مشیر الملک (مشیرالدوله) وزیر مختار ایران در پطرزبورگ بود، علی قلیخان مشاور الممالک سمت نیابت و بعد مستشاری سفارت را داشت و برای اولین بار در کابینه عبدالحسین میرزا فرمانفرما در سال 1334 هـ.ق، 1294 خورشیدی وزیر امور خارجه شد و در دو کابینه حسن مستوفی الممالک د ر سال 1296 خورشیدی، 1336 هـ.ق و در کابینه نجفقلی خان صمصام السلطنه بختیاری وزیر خارجه بود.

در سال 1297 شمسی مطابق با 1919 میلادی در کابینه وثوق الدوله معروف به کابینه قرارداد چندی وزیر امور خارجه بود و بعد در راس هیاتی عازم پاریس شد که به نمایندگی دولت ایران در مذاکرات کنگره صلح و رسای شرکت نماید.

لکن چون بین انگلستان و وثوق الدوله دست نشانده است برای عقد قراردادی که برای به تحت الحمایگی انگلستان در آید مذاکراتی در جریان بود و با گرفتن صد و سی هزار لیره صورت هم گرفت، بنابراین از طرف وثوق الدوله نخست وزیر چندان توجهی به هیات مزبور نشد و اقدامات آن تایید نگردید و این عدم توجه دولت ایران به هیات مزبور باعث تعجب دول دیگر از آن جمله آمریکا شد و چون شهرت داشت که دول فاتح در کنفرانس در سالی توجه زیادی به ایران نکرده اند در این باره ابلاغیه ای نیز صادر شد.

در سال 1298 خورشیدی برابر با 1338 هـ.ق چون وثوق الدوله قرارداد گذایی 1919 میلادی را با انگلیس بست و ایران را به موجب قرارداد مزبور رسماً به تحت الحمایگی انگلستان درآورد با این وضع دیگر لزومی نداشت که ایران هیات نمایندگی در کنفرانس صلح ورسای داشته باشد بنابراین این هیئت نمایندگی را احضار و مشاور الممالک را به سمت سفیر کبیر ایران در اسلامبول نمود.

پس از سقوط وثوق الدوله که به واسطه بستن قرارداد 1919 فوق العاده طرف تنفر عموم واقع شده بود و روی کار آمدن مشیر الدوله (حسین پیرنیا)، او مشاور الممالک را برای تنظیم قرارداد با دولت شوروی به مسکو فرستاد و قرارداد تحت 26 ماده با وزیر امور خارجه امضا شد.

وی در سال 1305 هـ .ش وزیر ایران در مسکو بود از آنجا احضار شده و در کابینه مستوفی الممالک بجای تقی زاده که مستعفی و مامور اداره غرفه ایران در نمایشگاه فیلادلفی شده بود وزیر خارجه گردید و در فروردین سال 1306 خورشیدی با سمت وزیر امور خارجه ایران برای تجدید مذاکرات با شوروی در زمینه افتتاح مناسبات بازرگانی دارد مسکو شد و بر او این کابینه هدایت مخبر السلطنه در سال 1306 نیز وزیر امور خارجه شد.

وی در سال 1319 هـ.ش در سن 71 سالگی در تهران در گذشت.

فعالیت های «علیقلی خان مشاور الممالک انصاری» در کابینه مستوفی الممالک ابتدا سید حسن تقی زاده به عنوان وزیر امور خارجه معرفی شد ولی تقی زاده قبول نکرد و به جای او علیقلی خان مشاور الممالک انصاری به این سمت منصوب شد در روز 21 خرداد 1305 هـ .ش مستوفی الممالک کابینه خود را به مجلس معرفی کرد.

و همچنین در کابینه دوم مستوفی الممالک نیز مشاور الممالک انصاری به عنوان وزیر امور خارجه ایران معرفی شدند.

در کابینه مخبر السلطنه هدایت نیز وی به عنوان وزیر امور خارجه ایران معرفی شدند که در مسکو بودند بعد از او فردی به او عنوان وزیر امور خارجه ایران معرفی شدند.

در زمان مشاور الممالک انصاری یکی از مهمترین مسائل مطرح شده اختلاف ایران و شوروی در رابطه با قصبه فیروزه که یکی از موارد اختلاف میان آن در کشور بوده است در زمان نخست وزیری مشیر الدوله در 1299 خورشیدی سریعاً وی به مشاور الممالک انصاری دستور داد که به مسکو رفت درباره معاهده دوستی و ایجاد روابط میان را در مذاکره شود، وی پس از چند ماه مذاکره بالاخره موفق شد که متن عهدنامه را تهیه و در روزهای آخر ریاست وزرایی در تاریخ 29 فوریه 1921 به امضا رسانید و روابط دوستانه برقرار شد.

دولت اتحاد جماهیر شوروی بارها در مکاتبات و اعلامیه های رسمی خود که خطاب به ملت ایران و دولت ایران صادر می کرد که قسمت هایی از خاک ایران در دوران فرمانفرمایی تزارها من غیر حق و بر خلاف میل ملت و دولت ایران به خاک روسیه ضمیمه شده است و وعده میدهد که دولت جدید سوسیالیستی حاضر است اسباب فرضیه خاطر دولت ایران را فراهم نماید.

و بارها گفته شده بود که قصبه فیروزه و اراضی مجاور آنرا که دولت ایران بنا بر قرارداد مورخه 28 ماه مه 1928 م به روسیه واگذار کرده بود به دولت ایران مسترد می دارد و به دولت ایران متقبل میشود که شهر سرخس که حالیه به اسم سرخس روس یا سرخس کهنه معروف است و اراضی اطراف آن را جزء متصرفات روسیه بداند.

در رابطه با قصبه فیروزه دولت ایران بارها تلگرافی را به سفارت روسیه فرستاد وی سفارت روسیه هر بار در دادن جواب قطعی تفره می رفت.

«تلگراف مشاور الممالک» حضرت اشرف ریاست وزرا در باب اختلافات سر حدی رایج به فیروزه و حصار و نیم دائره عباس آباد در 120 تقاضای شوروی را به عرض رسانده ام.

در باب مغان می خواهند بهرام تپه طرف شوروی و تازه کند طرف ایران بماند، به این ترتیب نسبت به خط سر حدی موافق عهدنامه ترکمن چای و حفظ خط سر حدی 1914 کیلومتر مربع اراضی ایران طرف شوروی بماند.

در باب خط سر حدی اترک می خواهد خط سر حدی موافق قرارداد 1881 و پروتکل های 1886 معین شود بدین ترتیب خلیج حسینقلی طرف شوروی خواهد ماند.

در مسئله سر حد آذربایجان و خراسان مذاکرات بسیار شد که اسناد آن در وزارت خارجه ضبط است، طرف خراسان به زمان ناصر الدین شاه، محمد صادق خان سرتیپ توپخانه مامور تعیین خط سر حدی بوده و ارفع الدوله مترجم پروتکل 1886 راجع به آن تشخیص است دانسرویا ندانسته موسی خان را که برای آوردن آب به صحرا بوده است و اترک مسافتی از این نهر به طرف شمال است خلیج حسینقلی چندین فرسخ مربع خاک ایران از دست رفته است.

اما از طرف آذربایجان حدی که در عهد نامه گلستان معین شده است امتداد رود ارس است تا آنجایی که رود مزبور سیر دارد اختلاف در جهت بقیه خط است که مقدار مهمی از اراضی در طرف شوروی است.

اما در رابطه با قصبه فیروزه که محلی بسیار خوش آب و هوا است که در زمان ناصر الدین شاه به خواهش امپراطور روس به روسیه واگذار شد و در عوض قصبه حصار که محله ای خراب است و بسیار بد آب و هوا به دولت ایران واگذار شد.

در عهدنامه 1921 م که شوروی عهدنامه ترکمن چای را لغو کرده بود متصرفات دولت امپراطوری را به ایران برگرداند منجمله قصبه فیروزه، ولی از قصبه فیروزه دست بر نداشت و گمان نمی رفت که این اختلاف حل شود مگر در صورت دادن امتیازاتی به دولت شوروی.

تا اینکه در 28 مرداد 1332 هـ .ش در حکومت زاهدی قرار شد مسائل ارزی و مرزی را حل و فصل نمایند تا اینکه در آذر ماه 1333 هـ .ش موافقت نامه ای در تهران به امضا رسید و قرار شد قصبه فیروزه همچنان در اختیار روسها باقی بماند و در عوض اختلافات در مغان به نفع ایران حل شود.

«عزیمت به مسکو» در دهه اول مرداد 1305 هـ .ش تیمور تاش وزیر دربار به عنوان نماینده فوق العاده دولت اتنخاب گردید که به مسکو مسافرت نموده درباره قرارداد تجارتی و سایر امور مورد اختلاف با دولت شوروی وارد مذاکره شود که وی مدتی در مسکو بود و توفیقی حاصل ننمود و قرار شد علیقلی خان مشاور الممالک انصاری که در مورد قرارداد 1921 م ایران و شوروی نماینده تام الاختیار دولت ایران بوده و شوروی ها نسبت به خوش بین بودند ماموریت داده شد که به مسکو رفته که به مذاکره بپردازند.

در قرار 1921 م ایران و شوروی علیقلی خان مشاور الممالک انصاری امتیازات بسیاری را به دولت شوروی واگذار کرده بود از این رو بسیار مورد حمایت شوروی بود.

بعد از ورود انصاری به مسکو بود که با جدیت مشغول مذاکره گردید و بعد از یک سال قرارداد تجارتی و تامینه شیلات بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی در روز بیستم مهر 1306 هـ .ش به امضا رسید.

«ملاقات مستوفی با سفیر شوروی» در سوم خرداد 1306 هـ .ش مستوفی الممالک به سفارت شوروی رفت و قریب او ساعت با یورنیف سفیر کبیر شوروی درباره روابط تجارتی که در چند کابینه دچار وقفه شده بود و مورد اختلاف بوده مذاکره نمود.

بیشتر اختلافات بر سر حق ترانزیت بود که در قرارداد 1921 م برای ایران به رسمیت شناخته شده بود ولی در امضا قرارداد تجارتی می خواستند این حق را از ایران سلب نمایند و در حقیقت حق ترانزیت را در گرو شیلات ایران گرفته بودند.

در آن زمان تنها مشتری صادرات ایران شوروی ها بودند و نیز بیشترین واردات نیز از کشور شوروی صورت می گرفت که این موضوع به تجار ایرانی لطمه بسیاری را وارد کرده بود.

در تلگراف 13 خرداد 1306 هـ .ش مشاور الممالک انصاری بالاخره توافق هایی حاصل شد که در رابطه با میزان صادرات در سال 50 میلیون دوبل باشد و معادل همین مبلغ مال التجاره روسیه به ایران وارد شود.

در خصوص ترانزیت نیز دولت روسیه اعلام کرد که با هر کشوری که دولت روسیه دارای مناسبات تجارتی است دولت ایران می تواند ترانزیت آزاد داشته باشد ولی دولت ایران درصدد بود به صورت آزاد با هر کشوری حق ترانزیت آزاد داشته باشد دولت روسیه موافقت کرده است که نازل ترین تعرفه راه آهن و کشتی رانی را از مال التجاره ایران اخذ نماید و صد ده از قیمت اجناس تجار را در خود روسیه برای مخارجی که لازم دارند بپردازند و صد پنج دیگر را هم وجه نقد و بقیه را جنس تحویل دهد.

دولت روسیه بعدها موضوع صادر کردن جوازها را لغو و مال التجاره های ایران را در گمرکات سر حدی خود فقط پلومپ میکند.

در مقابل نیز دولت روسیه از دولت ایران خواست که در خصوص شیلات دولت ایران موافقت هایی را در مقابل دولت روسیه انجام دهد.

سریعاً مخبر السلطنه تلگرافی را به مشاور الممالک مخابره کرد و به او گفت تمام درخواست ها پذیرفته میشود فقط در 2 مورد اختلاف است که امید است حل شود.

«قرارداد شیلات» از جمله قراردادهای مهمی که در آن دوره با دولت شوروی بسته شد قرارداد شیلات بود که به موجب این قرارداد که در زمان علیقلی خان مشاور الممالک انصاری بسته شده امتیازات بسیاری به دولت شوروی داده شد این قرارداد در 21 ماده بسته شد که شامل چندین بخش شد که در این دوره حق بهره برداری از شیلات به دولت شوروی داده شد.

«قرارداد گمرکی» دولت شاهنشاهی ایران از یک طرف و دولت اتحاد جماهیر شوروی از طرف دیگر با تمایل به تسهیل روابط تجارتی که خوشبختانه فیما بین مملکتین موجود است و برای ایفای به تعهدات منتجه از ماده 19 معاهده 26 فوریه 1921 م تصمیم گرفتند یک معاهده گمرکی منعقد نمایند و برای انجام این منظور نمایندگان هر دو کشور معرفی شدند که از طرف دولت ایران علیقلی خان مشاور الممالک انصاری و از طرف دولت شوروی مسیو-ل.

کاراخان معاون کمیسر خارجه اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی انتخاب شوند، این معاهده که در چهار ماده بسته شد که این قرارداد تا 5 سال مجری خواهد بود، هر گاه قبل از انقضای مدت یکی از طرفین قصد فسخ آن را اظهار ندارند و قرارداد منحصراً به زبان فرانسه نوشته شد و امضاء شد.

به موجب این قرارداد امتیازات گمرکی بسیاری به دولت شوروی سوسیالیستی داده شد و ایران در زمینه گمرکات نیز اگر چه امتیازات بسیار ناچیزی کسب کرد ولی در عوض امتیازات بسیاری نیز واگذار کرد که این موضوع برای تجار ایرانی بسیار لطمه محسوب شد.

«شرح تصویب قرارداد ایران و شوروی» روز اول اکتبر 1927 م برابر با 8 مهر 1306 هـ .ش بی سیم مسکو خبر امضا قرارداد را مخابره کرد، در مورد یک سلسله معاهدات بین اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و ایران ابلاغیه ای صادر شد: 1)قرارداد تامینه و بی طرفی که به نام استحکام دوستی برای طرفین تعهدات متقابله راجع به عدم تعرض و عدم مداخله در امور داخلی و عدم شرکت در اتحادها و معاهدات سیاسی و همچنین تحریم و محاصره های اقتصادی که بر ضد طرف دیگر باشد مقرر می دارد.

2)مبادله یادداشت ها راجع به مناسبات متقابله تجارتی بین اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و ایران که ترتیب اجرای مبادله جنسی بین مملکتین را معین میکند ترتیب مزبور به وسیله تعیین 50 میلیون معات برای واردات مال التجاره وطنی ایران به اتحاد شوروی معین میشود و حدود این مبلغ برای تجار ایرانی ترتیب داده برای واردات مال التجاره ایران به اتحاد شوروی و صادرات مال التجاره شوروی به ایران به طریقی که معادل 90 و 100 واردات اجناس شوروی صادر شود قرار داده شده است.

در ضمن یادداشت های متبادله شده پیش بینی شده که ممکن است بر مقدار صادرات ایران به اتحاد شوروی افزوده شود و همچنین در تجارت با اتحاد شوروی مزایای اساسی برای تجار ایرانی پیش بینی شده و تجار ایرانی را در یک سلسله از مسائل مهمه در ردیف وضعیت متساوی با تشکیلات دولتی و تعاونی و اقتصادی شوروی قرار داده اند به ایران ترانزیت صادراتی آزاد از خاک اتحاد جماهیر شوروی به ممالک و همچنین ترانزیت واردات در حدود صورت های مخصوصی از ممالک ثالث که اتحاد شوروی روابط تجارتی با ‌آنها داده شود.

3)قرارداد استفاده از شیلات سواحل جنوبی بحر خزر ایران که ترتیبات و شرایط کار کمپانی مختلط شوروی- ایران را در شیلات به مدت 25 سال معین میکند.

4)مبادله یادداشت ها راجع به پرت پهلوی که برای نگاهداری پرت و ابنیه آن از طرف دولت ایران از زمان تحویل پرت به ایران به ترتیب شایسته که برای حوائج بحر پیمائی لازم است شرایطی معین میکند.

5)قرارداد گمرکی که تعرفه قراردادی در روابط تجارتی بین اتحاد جماهیر شوروی و ایران مقرر می گردد و همچنین اصل معامله متقابله کامله الوداد را در تعرفه ها و مسائل گمرکی برقرار میسازد قرار داد مزبور منافع توسعه روابط تجارتی بین اتحاد شوروی و ایران و منافع افتضایات ملی ایران و صناعت ملی ایران پیش بینی میکند.

این معاهده را از طرف اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی رفیق چیچرین کمیسر ملی امور خارجه و رفیق کاراخان کمیسری خارجه و از طرف ایران آقای علیقلی خان مشاور الممالک انصاری وزیر امور خارجه امضا کرد.

در قرارداد اجاره جداگانه که در حین مبادله یادداشت ها به امضا رسیده ترتیب استفاده شرکت سهامی کشتی رانی به جز خزر در مبنای اصول اجاره از کرپی ها و انبارها و سایر ابنیه ها واقعه در بندر پهلوی که حالیه در تصرف دارد معین میشود و قرارداد اجاره مذکور را رفیق بولویان عضو مشاوره کمیسری طرق و شوارع از طرف کشی رای بحر خزر امضا کرد.

3.

زندگی نامه فتح الله پاکروان وی معروف به مشیر حضور، در سال 1297 هـ.ق در تبریز تولد یافت پدرش حاج میرزا کاظم خان مشیر لشکر و جدش خان معتمد بود.

مادرش دختر میرزا تقی خان امیر کبیر بود.

پاکروان پس از اتمام تحصیلات مقدماتی و مطابق معمول زمان، برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت و بر مدرسه نظامی سن سیر پاریس را به اتمام رسانید و به ایران بازگشت در سال 1280 ش به خدمت وزارت امور خارجه درآمد و پس از چندی ژنرال قنسول از سیر شد در انتخابات دوره روم مجلس شورای ملی از طرف مجلس به جای وثوق الدوله که مقام وزارت گرفته بود به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شد.

پس از اتمام دوره مجلس وابسته نظامی ایران در ترکیه و بعد روسیه ترازی شد و پس از آن ژنرال قسنول استامبول گردید.

مدتی هم مصر و بعد در جده شارژ دافر بود در سال 1301 هـ .ش وزیر مختار در مصر شد از اوایل 1307 تا پایان 1308 هـ .ش کفیل وزارت امور خارجه بود.

در آن سال وزیر مختار در اتریش و ایتالیا شد و علاوه بر آن در کشور امور مربوط به کشورهای مجارستان و چکسلواکی نیز توسط او اداره می شد یعنی در حقیقت وزیر مختار در چها رکشور اروپایی بود.

در سال 1310 هـ .ش به سمت سفیر کبیر ایران در اتحاد جماهیر شوروی تعیین گردید و علاوه بر آن سفیر لتونی و استونی نیز بود در اواسط سال 1313 هـ .ش به تهران احضار شد و به سمت استانداری خراسان تعیین گردید در سال 1314 هـ .ش که موضوع تغییر کلاه بیش آمد در مشهد بین پاکروان استاندار و اسدی نائب التولیه اختلاف نظر ایجاد شد و اسدی معتقد به این نکته بود که در مشهد موضوع کلاه فرنگی در بوته اجمال باقی بماند ولی پاکروان اعتقاد داشت اجرای آن مشکلاتی را ایجاد نخواهد کرد.

اسدی به دلیل نزدیکی به رضا شاه در عقیده خود پا فشاری کرد غافل از اینکه پاکروان م مورد علاقه شاه وقت بود.

سرانجام در اثر اجرای طرح کلاه وقایعی در مشهد رخ داد و قیام مسجد گوهر شاد به وجود آمد که عده زیادی از مردم مشهد و زوار شهید شدند و پس از رسیدگی محرک واقعه اسدی را تشخیص دادند که محاکمه و اعدام شد پس از اعدام اسدی امور نیابت اسدی نیز به عهده پاکروان قرار گرفت و در حقیقت دوالریا ستین شد.

پاکروان بلامنازع تا مهر ماه 1320 هـ .ش در سمت مزبور بود تا اینکه به تهران احضار شد و پس از چندی به علت قتل اسدی و قتل شهید سید حسن مدرس تحت تعقیب دیوان کیفر قرار گرفت و به زندان رفت.

چندی بدون شغل در تهران گذرانید تا به همت رجال آذربایجان به سفارت کبرای ایران در ایتالیا منصوب شد.

در دوره پانزدهم مجلس شورای ملی عده ای از نمایندگان طالب نخست وزیری او بودند ولی صدارت او انجام نگرفت تا در سال 1330 هـ .ش در گذشت.

پاکروان مردی با کفایت، جدی، تحصیل کرده و دیکتاتور بود.

فعالیتهای فتح الله پاکروان فتح الله پاکروان از سال 1307 هـ.ش تا 1309 هـ.ش به عنوان کفیل وزارت خارجه معرفی شد.

و همچنین در کابینه دوم هدایت نیز آقای پاکروان به عنوان کفیل خارجه معرفی شده بود همه ساله فرزند شیخ عیسی (شیخ بحرین) برای شکار آهو به بندر لنگه می آمد، در سال 1302 هـ .ش نیز بر طبق معمول وارد لنگه شد و با سر گرد علی اصغر خان فرمانده گردان بنادر ملاقات نمود و از طرف وی پذیرای گرمی از شیخ حمد به عمل می آید.

انگلیس ها متوحش شده و به شیخ حمد اطلاع می دهند که در بحرین اغتشاشی رخ داده است و به وی فشاری آورند تا با کشتی جنگی لارنس مراجعت کند.

شیخ حمد در روز 5/2/1302 خ مراجعت می نماید و فرمانده گردان بنادر به عنوان مشایعت تا بندر منامه رفته و در آنجا پیاده میشود.

هنگام ورود شیخ حمد به معیت فرمانده گردان بنادر به بندر منامه در حدود 12 هزار نفر از اهالی بحرین که در اسکله حاضر شده بودند حتی پلیس های بحرین با فریاد زنده باد ایران زنده باد افسران ایران، زنده باد فرمانده گردان بنادر برای سرگرد علی اصغر خان ابراز احساسات میکنند و هورا میکشند.

فرمانده گردان ایران پس از ابراز تفقد به ایران برای بازدید مدرسه اتحادیه که متعلق به ایرانیان بود رفته دانش آموزان با سرود مهیبی مقدم افسران ایرانی را استقبال میکنند.

افسر مزبور بعد از دو سه روز به بندر لنگه مراجعت میکنند.

این پیش آمد ثابت کرد که کلیه اهالی بحرین مطیع و هوا خواه ایران بوده و تبعیت از حکومت ایران است.

ار روزنامه رسمی جامعه ملل مورخ مه 1928 صفحه 605 تا 607- 23 شهریور 1927 «اعتراض وزارت خارجه ایران به وزارت خارجه انگلستان که در طهران به وزیر مختار انگلیس آقای سر ربرت کلایو تسلیم شده است.» مطابق اطلاعاتی که به دولت ایران رسیده است در ماده 6 معاهده که در تاریخ بیست مه 1927 ما بین سلطان عبدالعزیز ابن مسعود و دولت انگلیس منعقد گردیده اینطور ذکر شده است که اعلیحضرت پادشاه حجاز و نجد و مضافات متعهد میشود مناسبات دوستانه و صلح طلبانه با اراضی کویت و بحرین و مشایخ قطر و ساحل عمان که دارای مناسبات عهدی مخصوص با دولت انگلستان میباشد حفظ نماید.

نظر به اینکه مالکیت ایران بر بحرین محرز و در موقع عقد عهدنامه مخصوص بین دولت انگلستان و شیخ بحرین حقاً از طرف دولت ایران اعتراض شده و لرد کلارندن در جوابی که به وزیر مختار ایران در لندن در تاریخ 29 آوریل 1869 م رسماً اعتراض دولت ایران را وارد دانسته است، تصدیق می فرمایید که ماده مذکور فوق تا درجه ای که مربوط به بحرین است بر خلاف تمامیت ارضی ایران و با مناسبات حسنه ای که همیشه بین د و دولت همجوار موجود بوده است منافات دارد علیهذا دولت ایران به این قسمت از معاهده مذکور جداً اعتراض را انتظار دارد که اولیای دولت انگلستان بزودی اقدامات لازمه را در موقع آن اتخاذ فرمایند.

محض اطلاع خاطر محترم آن جناب زحمت افزا می شود که دولت ایران نظر بعضویت در جامعه ملل و بنا به ماده 10 اساسنامه جامعه که تمامیت ارضی دول عضو را تضمین می نماید سواد این مراسله را به جامعه ملل ارسال و تذکر خواهد داد که این اعتراض دولت ایران را در نظر بگیرند.