پژوهش حاضر دیدگاه دانش آموزان دوره ابتدایی درباره نقش ویژگی های ظاهری و سنی معلم در آموزش و یادگیری را مورد بررسی قرار داده است.
نمونه انتخابی از دفتر مقطع ابتدایی در پایه های سوم و چهارم و پنجم، به شیوه تصادفی انتخاب شدند.
تجزیه و تحلیل داده ها به کمک آمار توصیفی (فراوانی، فراوانی درصد) صورت گرفت.
به منظور سنجش ویژگی های ظاهر و سنی معلم از پرسشنامه پژوهشگر ساخته استفاده گردیده است این پرسشنامه از 16 سئوال بسته تشکیل شده است.
اهداف پژوهش
هدف کلی
تاثیر ویژگی های ظاهری و سنی معلم در یادگیری و آموزش دانش آموزان
اهداف جزئی:
بررسی تاثیر معلم در کیفیت یادگیری دانش آموزان
بررسی تاثیر آراستگی ظاهری معلم در یادگیری دانش آموزان
بررسی تاثیر صدای معلم در آموزش به دانش آموزان
بررسی تاثیر خوشرویی معلم در یادگیری و آموزشی به دانش آموزان
بررسی تاثیر رفتار معلم در یادگیری و آموزش به دانش آموزان
سوالات پژوهش
1- چه رابطه ای بین گفتار معلم با یادگیری دانش آموزان وجود دارد؟
2- چه تفاوتی بین معلم جوان و مسن در آموزش و یادگیری به دانش آموزان وجود دارد؟
3- چه تفاوتی بین ظاهر آراسته با ظاهر نامرتب معلم در میزان یادگیری دانش آموزان وجود دارد؟
4- آیا بین ظاهر معلم و علاقه مندی دانش آموزان رابطه ای وجود دارد؟
5- چه رابطه ای بین صدای معلم با یادگیری دانش آموزان وجود دارد؟
6- چه رابطه ای بین ویژگی های رفتاری معلم با یادگیری دانش آموزان وجود دارد؟
اهمیت و ضرورت پژوهش
یادگیری اساس رفتار افراد را تشکیل می دهد از طریق یادگیری فرد با محیط خود آشنا می شوند در مقابل محیط ایستادگی می کند از محیط برای تامین احتیاجات خود استفاده می نماید.
زندگی در هر مرحله از رشد مستلزم فراگرفتن اموری است که بدون آنها ادامه زندگی برای فرد میسر نیست.
شناخت خود و جهان خارج نیز از طریق یادگیری امکان دارد رشد قوه تفکر یا شیوه ی حل مسئله امری است که به تدریج و درسایه یادگیری در افراد به وجود می آید زیرا که جریان یادگیری امری دائمی است و نسبت به خصوصیات روانی و هدف ها و تمایلات فرد و نحوه ارتباط آنها با هم که کل شخصیت فرد را تشکیل می دهد تاثیر دارند.
چون وضع هر یک از افراد از لحاظ بدنی، روانی، تمایلات و هدف ها با دیگران متفاوت است روی این اصل جریان یادگیری در افراد مختلف متفاوت است.
علاوه بر شخصیت فرد به طور کل، موقعیت یادگیری نیز در جریان یادگیری موثر است منظور از موقعیت یادگیری اوضاع و احوال و شرایطی است که در جریان یادگیری نفوذ دارند.
شرایطی مانند نظر او نسبت به معلم، ارتباط معلم و شاگرد که موقعیت یادگیری را تشکیل می دهند و می توان گفت که در جریان یادگیری نقش اساسی بر عهده معلم است.
علاوه بر شخصیت فرد به طور کل، موقعیت یادگیری نیز در جریان یادگیری موثر است منظور از موقعیت یادگیری اوضاع و احوال و شرایطی است که در جریان یادگیری نفوذ دارند.
شرایطی مانند نظر او نسبت به معلم، ارتباط معلم و شاگرد که موقعیت یادگیری را تشکیل می دهند و می توان گفت که در جریان یادگیری نقش اساسی بر عهده معلم است.
بیان مسئله: یکی از ارکان اساسی آموزش و پرورش، معلم است.
به طوری که شکست و پیروزی نظام تعلیم و تربیت هر کشوری به معلم و توانایی های او وابسته است به عبارتی هر ملتی که معلمان شایسته و باتجربه داشته باشد، از تعلیم و تربیت پیشرفته ای برخوردار است اینکه معلم چه ویژگی هایی دارد و از چه صفاتی برخوردار است در مقطع ابتدایی مورد بحث است.
معلم در ابتدایی از دو ویژگی برخوردار است.
1- ویژگی های شخصی (برخورداری از سلامت جسمی و روحی و روانی و شادابی و آراستگی ظاهری و سن معلم و برخورداری از استعدادها و قوای ذهنی نسبتا خوب و...
2- ویژگی های حرفه ای و فنی (معلومات عمومی- مهارت در برقراری روابط و مناسبات شخصی هرچه معلم جوان تر و با نشاط تر باشد در آموزش به دانش آموزان موفق تر می تواند باشد زیرا دانش آموزان دبستان بیشتر به دنبال جاذبه های ظاهری هستند و احساس آنها بر منطقشان غلبه می کند معلمی موفق به نظر می رسد که ابتدا بتواند رابطه عاطفی قوی با شاگردان برقرار سازد تا بتواند آنچه را که نیاز است به دانش آموزان بیاموزد و دانش آموز با کسی رابطه خوبی برقرار می کند که جاذبه های مورد نیاز را داشته باشد چه از نظر سن و چه از نظر آراستگی ظاهری و...
در آن موقع است که یادگیری دانش آموزان با علاقه مندی همراه خواهد بود و نتیجه بهتری خواهد داشت.
پژوهش جاری به دنبال پاسخ به این سئوال است که: چه رابطه ای بین ویژگی های ظاهری و سنی معلم با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مقطع ابتدایی وجود دارد؟
پیشینه تحقیق به طوری کلی شاگردان دوره های مختلف تحصیلی نسبت به پوشش و وضع ظاهری معلم توجه خاصی دارند.
به بیان دیگر هم ویژگی های بدنی معلم –تا آن جا که با حواس پنج گانه قابل درک باشد- و هم پوشش او می تواند در شاگردان تأثیرات متفاوت اما چشم گیر داشته باشد.
ضمناً تأثیر این عوامل در نخستین روز یا نخستین روزهای برخورد معلم و شاگرد بسیار شدیدتر است تا آن جا که گاه تا مدت های مدید در ذهن آن ها باقی می ماند و حتی احتمال دارد تا آخر عمر آن را فراموش نکنند و برای روشن تر شدن موضوع تعدادی از این عوامل را به اختصار بررسی می کنیم.
موی سر و صورت اعم از بلندی یا کوتاهی، رنگ، نظم و ترتیب و نظافت یا ناتمیزی در شاگردان تأثیرهایی می گذارد که با توجه به سن و جنس و نگرش و تبار اجتماعی آن ها متفاوت است.
به این ترتیب، معلم زن و مرد، در کلاس های زنانه یا مردانه، هر کدام مشکلات خاصی با موی سر و صورت دارند که باید پیشاپیش آن را حل کنند.
کمااینکه لهجه و طرز بیان او نکته دیگری در همین ردیف است و در ردیف لباس و مو می توان از نکات متعددی نام برد که به نوبه خود نخستین برخوردها یا کل ارتباطات معلم و شاگرد را جهت می دهد.
بررسی های انجام شده نشان می دهد که یک معلم خوب باید ظاهری تمیز و آراسته داشته باشد مقام و منزلت معلم و نقش الگویی وی ایجاب می کند که از نظر سر و وضع ظاهری کاملا آراسته و مرتب باشد.
البته این بدان معنی نیست که باید معلم همیشه لباس آخرین مد بر تن کند بلکه منظور این است که آرایش و پوشش او متناسب با شأن و مقام معلمی باشد و رعایت پاکیزگی و انضباط و غیره را بنماید.
ویژگی های جسمانی و بدنی که باید یک معلم خوب داشته باشد عبارتند از: به بیماری مبتلا نباشد و از سلامتی و صحت مزاج برخوردار باشد –از نقص و عیوب فاحش عضوی به دور باشد- شاداب و بانشاط باشد، از اعصابی سالم برخوردار باشد.
ظاهری مرتب و آراسته داشته باشد.
برای اینکه معلم بتواند به وظایف خود عمل کند.
البته باید حواس صحیح و سالم داشته باشد.
کر و کور نباشد تا بتواند حرف شاگردان را به خوبی بشنود و تکالیف کتبی او را تصحیح کند و پیوسته مواظب اخلاق و رفتار او باشد –دارای صدایی بلند و رصا باشد تا درسش را همه به راحتی بشنوند- بنیه قوی داشته باشد تا در مقابل کار زیاد و زحمت طاقت فرسا استقامت ورزد صحت و تن درستی شرط اساسی کامیابی اوست زیرا توفیق او منوط به خوش خلقی و خوش رویی و بردباری و خویشتن داری است و داشتن این صفات همه بسته به صحت مزاج و سلامتی است کسی که بنیه اش ضعیف تر و تنش علیل باشد عموماً کج خلق و کم حوصله است و معلمی برایش جهنم و تربیت او به حال جامعه زیان آور است.
پس معلم علاوه بر نظم، از آراستگی ظاهر نیز برخوردار باشد که این امر در بالا بردن شخصیت وی موثر است.
معلم با ظاهر آراسته و تمیز خود می تواند شاگردانش را جذب کند.
چرا که انسان ها به طور فطری، آراستگی و تمیزی را دوست دارند.
به شهادت تاریخ، یکی از عوامل مؤثر در موفقیت پیامبر گرامی در جذب قلوب مردم، تمیزی، خوش بویی و آراستگی ظاهر ایشان بوده است به عنوان نمونه: آن بزرگوار توجه فراوانی به مسواک کردن داشت.
ابزار اصلی کار معلم، گفتار و سخن اوست پس باید از گفتاری گیرا و پرجاذبه برخوردار باشد.
تحولات بزرگی در جهان + یا – به وسیله کسانی صورت گرفته است که دارای بیان قوی بوده اند.
اهمیت شیوه سخن گفتن برای معلم کمتر از توان علمی او نیست معلم باسواد ولی بدون گفتاری دلنشین و گوش نواز مانند چشمه ای پر از آب گوارا است که تشنگان زیادی به دورش گرد آمدند ولی راهی برای انتقال این آب گوارا به آنان وجود ندارد.
معلمی که این ویژگی را دارا نیست می تواند با تمرین و مطالعه کتاب های مربوط به این فن مشکل خود را برطرف کند.
بیان معلم باید ساده و پرمحتوا باشد.
استفاده از کلمات سنگین و پیچیده در سخن گفتن نشانه علم و کلام کمال انسان نیست.
ساده گویی شیوه پیامبران الهی و اولیایی خدا است.
به کارگیری گفتار درست و کلمات در تدریس اهمیت دارد و برای اطمینان نسبت به تلفظ درست کلمات باید به کتاب های لغت مراجعه نمود.
تدریس با صدای بلند، بسیار آهسته، سریع یا بسیار کند، شیوه گفتاری یکنواخت و تأکید بیهوده بر برخی از کلمات در سخن، دلپذیر نیست داشتن شیوه نگارش خوب نیز برای معلم لازم است و از نظر اهمیت در درجه بعد از روش سخن گفتن قرار دارد، زیرا بعضی از فعالیت های آموزشی معلم نیاز به روش نوشتاری خوب دارد.
یک عامل موثر پیشرفت دانش آموزان نشاط روحی و شادابی به معلم است.
او باید بر زندگی به گونه ای برنامه ریزی کند که لطمه ای به شادابی اش وارد نشود.
طبیعی است معلمی که مجبور است برای تأمین هزینه و مخارج زندگی خود چند شغل نیز داشته باشد که بعضی از آن ها هیچ تناسبی با کار معلمی ندارد.
شادابی و نشاط کافی برای حضور در کلاس را نخواهد داشت یکی از عوامل موثر در نشاط معلم خواب کافی و به موقع است.
مثیاقیان اردکانی 1358 مطالعه ای درباره خصوصیات معلم خوب از نظر دانش آموزان انجام داده است که نتایج پژوهش نشان داد که معلم خوب سه خصوصیت مهم دارد، این خصوصیات عبارتند از: تدریس- شخصیت و اداره کلاس دانش آموزان معتقدند که معلم خوب باید به افکار و عقاید آنان احترام بگذارد، پرحوصله و بردبار باشد و از بین آنان تفاوت قائل نشود، شادی و شوخ طبعی- وضع ظاهری و لباس معلم نسبت به سایر خصوصیات از اهمیت کمتری برخوردار است.
دانش آموزان بیشتر خواستار معلمان میان سال هستند و علاقه ای بر معلمان مسن ندارند.
مظاهری (1376) ویژگی های یک معلم خوب را: دانستن قدر و منزلت خود، امانتداری، رافت و مهربانی- مراعات آداب و رسوم اجتماعی- نشاط و شادابی- سعه صدر- اخلاص- تخصص و تعهد داشتن- معلومات عمومی (سواد خواندن و نوشتن، طرز معاشرت اجتماعی و معلومات دینی) تقوا و وجدان اخلاقی می داند.
دیویس (1933)، طی پژوهشی با عنوان بررسی نظرات دانش آموزان درباره صفات یک معلم خوب، به این نتیجه رسید که: مهربانی- دلسوزی- شوخ طبعی- آشنایی با دانش آموزان- منضبط بودن- منصف بودن- علاقه به کار- از ویژگی های معلم خوب به شمار می رود.
تادوران (1933) معتقد است که معلم خوب از سلامت روانی- بینایی- شنوایی سالم و ازصدای طبیعی برخوردار است.
او فردی اجتماعی است و عدالت را رعایت می کند.
بدترین صفات معلم عبارتند از: داشتن بیماری هایی از قبیل: صرع- هیستری- آسیب دیدگی جنسی- مرض سل- هوش پایین- فضل فروشی- سخت گیری- بیزاری از جوانی- بدبینی- عصبانی بودن- نقص عضو- وجود نقطه ضعف های کوچک و یا ناچیز و نداشتن صدای طبیعی و سالم.
نارلی (1937)، معتقد است که یک معلم خوب باید از مردم شناخت کافی داشته باشد به کارش علاقه مند باشد، خوش اخلاق- و از هوش قوی برخوردار باشد.
بانیسلا (1973)، طی پژوهشی تحت عنوان باور و صداقت به این نتیجه رسید که معلم خوب باید به شدت به رسالت و ماموریت خود پای بند باشد و نسبت به دانش آموزان باصداقت و درستی رفتار می کند.
بایبر و اسنایدر (1948)، طی پژوهشی با عنوان چگونه معلم خوب را بشناسیم یادآور می شوند که معلم خوب با معلومات است، به دانش آموزان علاقه مند باشد- با دیگران رابطه برقرار می کند، با دنیای پیرامون خود آشناست، نسبت به زندگی از نگرش مثبت برخوردار است و از لحاظ امنیت عاطفی مراتب بالایی دارد.
پراساد و ساین (1962)، مدعی هستند که معلم خوب باید صادق- منصف- خوش اخلاق، جذاب و خوش بیان، نسبت به دانش آموزان علاقه مند باشد.
کاتنیک و جالس (1993)، معتقدند که معلمان خوب از طریق علایم ظاهری و جسمانی مراقبتشان از دانش آموزان، آموزش موضوعات نظری و ارزشمند و اجتناب از تنبه جسمانی دانش آموزان شناخته می شوند.
معلمان خوب نیز باید خوب آموزش دیده باشند.
پیشنهادات 1- معلم باید به شخصیت شاگردان احترام گذاشته و صمیمانه او را دوست بدارد.
2- معلم باید تکالیف را با توجه به نیاز و درک همه دانش اموزان تطبیق دهد.
3- معلمان باید در جهت شناخت نیازهای دانش آموزان و استعداد های آنان تلاش و سعی فراوان بنمایند.
4- معلم باید در رشته خود صاحبنظر و دارای صلاحیت علمی کافی باشد.
5- معلم باید علاوه بر دارا بودن آراستگی ظاهر، به شغل خود علاقه مند بوده و به آن عشق ورزد و همیشه با خوش رویی و چهره ای بشاش در کلاس درس حاضر شود.
6- افزایش جاذبه های معلمی از طریق الف: تسهیلات رفاهی و امکانات مالی ب: تغییر نگرش نسبت به معلم و پایگاه او در جامعه تا امکان جذب بهترین افراد فراهم شود.
در چنین صورتی افراد دیگر از بد حادثه به حرفه معلمی رو نمی آورند.
الف از قبیل افزایش یا هم سطح کردن حقوق معلمین با دستمزد سایر حقوق بگیران به نحوه ای که بتواند گره گشای مشکلات معیشتی ایشان باشد.
ایجاد امکانات رفاهی و تفریحی و بهداشتی برای معلمان تا بتوانند با وضع فکری و هنجاری مناسب انجام وظیفه کنند.
زیرا تمام ویژگی های ممتاز یک معلم خوب به همین اصل (آرامش خاطر وی بستگی دارد شادابی و نشاط و مطالعه و فن کلاسداری و انضباط و دقت و جدیت در کار و ارتباط مؤثر با شاگردان همگی به تکریم شخصیت و مقام اجتماعی هم چنین وضعیت مالی معلم وابسته است.