در این مقاله موضوع و اهمیت پرسشگری و تفکر نقادانه مورد بررسی قرار می گیرد.
تعریف تفکر نقادانه، اصول تفکر نقادانه، ویژگی های افراد دارای تفکر نقادانه، راهکارهای پرورش تفکر نقادانه مطالب این مقاله را تشکیل می دهند.
یکی از مهمترین وجوه تمایز انسان از دیگر موجودات، قدرت تفکر و خلاقیت، قدرت دستکاری در ذهن و پدیده‌ها، قدرت کشف و تولید ابزار و اندیشه‌های جدید است.
در دنیای پر از چالش امروز که حق و باطل، درست و غلط، حقیقت و دروغ سخت به هم آمیخته‌اند، داشتن حس مهارت تشخیص آنها از یکدیگر، رمز موفقیت در زندگی است.
ذهن نقاد هر چیزی را به راحتی نمی‌پذیرد و یا رد نمی‌کند، بلکه ابتدا در مورد آن موضوع، سؤال و استدلال می‌کند سپس می‌پذیرد یا رد می‌کند.
داشتن این نوع تفکر، کمک می‌کند تا هنگام تصمیم‌گیری مسأله را از جوانب گوناگون بررسی و نقد کنیم زیرا تفکر نقادانه برپایه پرسیدن، کسب اطلاعات و استدلال قرار دارد و از تعصب و خودرأیی به دور است.
لازم است در مدارس به کودکانی که به هر طریقی با ما سر و کار دارند، این مهارت را بیاموزیم.
زیرا کسانی که فریب دیگران را می‌خورند، یا به راحتی جذب گروه‌ها و افراد ناباب می‌شوند، یاد نگرفته‌اند که سؤال کنند و به عاقبت کار فکر کنند برای مثال فردی که دارای تفکر نقاد است و روحیه پرسش و پرسشگری دارد، همواره هنگام دعوت از او به جایی و یا مجلسی می‌پرسد: کی؟
کجا؟
با چه کسی؟
چرا؟
چه مدت؟
تفکر نقاد یکی از مهارت‌هایی است که خود، زمینه‌ساز مهارت تصمیم‌گیری و حل مسأله است.
به یاد داشته باشیم که تفکر نقاد با تفکر انتقادی فرق می‌کند، چرا که هدف از انتقاد شاید فقط ایراد گرفتن باشد، ولی تفکر نقاد، نقد و بررسی همه جوانب، نقاط مثبت و منفی موضوع و مقایسه آنها با یکدیگر است، برای اینکه بتوانیم تصمیم درست‌تر و منطقی‌تر بگیریم.
اگر هر کس با تفکر در خود بتواند به نقد و بررسی و کنکاش مسائل پیش آمده بپردازد، در می‌یابد که کلید گشایش هر قفل و مشکلی نزد خود اوست و بی‌جهت آن را در نزد دیگران می‌جوید.
2- تعریف تفکر نقادانه
این نوع تفکر، نوعی فرآیند شناختی فعال، هدفمند و سازمان یافته است که شخص با استفاده از آن به بررسی افکار و عقاید خود و دیگران می‌پردازد و با ارزیابی و تفسیر ماهرانه خود به درک و فهم روشن‌تر و بهتری دست می‌یابد.
3- اصول تفکر نقادانه
پرسشگری: پرسیدن سؤالات مناسب از خود و دیگران برای فهمیدن دقیق‌تر مطالب.
اطلاعات: جمع‌آوری اطلاعات از منابع مختلف درباره مطلب یا مسأله مطرح شده.
ارزیابی: بررسی اطلاعات جمع‌آوری شده درباره مطلب یا مسأله مطرح شده و ارزش گذاری آنها.
نتیجه‌گیری: در نظر گرفتن و انتخاب بهترین و صحیح‌ترین مفهوم یا راه‌حل برای مطلب یا مسأله مطرح شده.
4- ویژگی های افراد دارای تفکر نقادانه
روحیه پرسش و پرسشگری دارند.
نسبت به مسائل دید وسیع و دقیقی دارند.
هرچیزی را به سادگی و بدون تفکر، نه می‌پذیرند و نه رد می‌کنند.
همواره به کلیه جنبه‌های مثبت و منفی مسأله توجه می‌کنند و یکسو نگر نیستند.
گوینده‌ای متفکر و منطقی و شنونده‌ای فعال هستند.
به این مسأله واقفند که ممکن است حرف یا راه‌حل دیگران یا خودشان همیشه درست نباشد.
چون به عاقبت کار می‌اندیشند، معمولاً فریب وعده‌های دیگران را نمی‌خورند.
4- راهکارهای پرورش تفکر نقادانه درباره هر موضوعی با سؤالات مناسب و مرتبط، اطلاعات بیشتری به دست آوریم.
درباره مسائل پیش آمده فکر کنیم و دچار احساسات و هیجانات کاذب نشویم و از قضاوت عجولانه و تعصب درباره موضوعات بپرهیزیم.
قبل از پاسخگویی به مسائل فکر کرده، سپس تصمیم‌گیری و عمل کنیم.
از عقاید و نظریات خود دفاع معقولانه و منطقی کرده و زود تسلیم نشویم.
جلسات گفتگو درباره مسائل اجتماعی و یا روزمره در خانواده و مدرسه ترتیب داده و همه را به شرکت فعالانه در این جلسات تشویق کنیم.
مشوق خوبی برای مسئولانه فکر کردن خود و دیگران، به ویژه کودکان باشیم.
برای رشد تفکر نقادانه در کودکان و نوجوانان، مطالعه زندگینامه افراد نقاد، مفید و مؤثر است.
دیوید ایزمن می‌گوید: همه جملات را با دقت بخوان و در پایان همه آنها علامت «؟» بگذار.