تاریخ سجده
پس ازآ نکه خداوندآدم راآفریدبه فرشتگان دستورداد تا برای او سجده کنند.
همه سجده کردند جزابلیس وخداونداورا بخاطرهمین نافرمانی ازدرگاه خود راند.این ماجرا را قرآن بارها تکرارمی کند و می دانیم که تکرارهای قرآن بی دلیل نیست.ای انسانی که همه ی فرشتگان بخاطرتوبه سجده ا فتادند چرا تو در برابرخدا وند خا لق سجده نمی کنی؟
ای انسان ابلیس بخاطر ترک سجده ی تو رانده شد.
آنوقت تو که سجده بر خداوند را ترک می کنی چه انتظاری داری؟ابلیس که برتو سجده نکرد می گفت من ازانسان برترم.
آیا تو می توانی بگویی من از خداوند برترم؟
تو که زمانی هیچ بودی ووقتی هم به دنیا آمدی سراسر وجودت را ضعف و عجز فراگرفته بود ودرنهایت هم عاجزانه ازدنیا می روی چگونه دربرابرآفریدگارهستی تکبرمی کنی؟به هرحال اولین فرمان خداوند پس از خلقت بشر فرمان سجده بود.
سجده هماهنگی با فرشتگان الهی است.
علی(ع) می فرماید: هیچ طبقه ای از طبقات آسمان نیست مگرآنکه گروهی از فرشتگان درحال سجده اند.
سجده عالی ترین درجه ی عبودیت وبندگی است زیرا انسان بالاترین نقطه ی بدن خود یعنی پیشانی را برخاک می ساید واظهار ذلت و عجز به درگاه عزیزقادرمی برد.
سجده عالی ترین مقام برای والاترین مردان و زنان عالم است.
لذا خداوند پیامبرش را مامور به سجده می کند نه فقط درروز که به هنگام شب ومن اللیل فاسجدله وسبه لیلا طویلا وخطاب به حضرت مریم آ ن زن پاک وعابدمی فرماید:یا مریم اقنتی لربک واسجدی
سجده که به دنبال رکوع می آیدمرحله ای کامل تر وبالاترازآنست ونمازگذاررابه اوج خضوع می رساند سجده مایه ی مباهات خداوند برفرشتگان است ولذا عنایت الهی رابدنبا ل دارد تا آنجا که در هرسجده یکی ازگناها ن انسان محو وپاداشی برای او ثبت می شود.
حضرت علی(ع) می فرماید: اگر انسان بداند به هنگام سجده چه رحمتی ا ورا فرا گرفته است هرگز سرازسجده بر نمی دارد.
پیامبر(ص) می فرماید: من درقیامت امت خودرا از آثار سجده که برپیشانی دارند می شناسم وآن گوشه اززمین که برآن سجده شده است در قیامت گواه عبادت انسان میگردد ودردنیا نیز
ازآن نقطه نوری به آسمانها می رود.
درحدیث می خوانیم: دلیل سجده سهوبرای هرکم وزیادی سهوویا کلام وقیام وقعودنابجا آن است که ابلیس تورا گرفتارحواس پرتی کرد ودرنمازتوخللی ایجاد نمود پس توبعد ازنمازدوسجده بجای آور تا بینی اوبه خاک مالیده شود وبداند هر لغزشی ایجادکندتو دوباره دربرابر خداوند به سجده می افتی .
ذکرسجود " سبحان ربی الاعلی وبحمده " منزه ومقدس می خوانم وپاک وپاکیزه دانم پروردگاربرتروفراترخودراازهرچه جنا ب متعال اورا نسزد وعزت وجلال را نشاید.
وبحمده: درحالتی که مشغول ستایش ونیایش ا ویم که توفیق بخشیده است مراکه تنزیهوتقدیس اورا به جای آورم.
تا مدال حاصل نشده مکررتسبیح رابگوید مگرامام جماعت که سرسه نوبت ا قتصار(اکتفا) می کند.
درحدیث نبوی وارد شده ا ست: نزدیکترین وقت وحالی که بنده به خدا ست حا لت وفرصت سجوداست که حق تعالی درباره ی آ ن فرمود: " وسجد واقترب " یعنی به سجده درآی ونزدیک شو.
وازامثا ل این اخبار وغیرآن مستفاد می شود که بهترین افعا ل نمازسجود است بنابراین طول کشیدن وفروماندن درآن به اخلاص آگاهی بس نیکوست.
بزرگی گوید: رکوع دعوی بندگی است وسجدتین دوگواه است برآ ن.
دیگری گوید: به قدرنسبتی توهستی حق تورا جلوه گر گردد.
نمی بینی که دررکوع سبحان ربی العظیم گویی ودرسجود سبحان ربی الاعلی اگرتونباشی اوباشد.
سپس ازدیدن ادا شدن حق بندگی ترقی کنی وبه شرف مقام قرب می رسی.
پس پروردگارت راازداشتن ا نبازبزرگ دا ن.
گویا وقتی به قرب رسیدی انوارجمال احدیت برتوجلوه کرد و هستی همه ی آفریدگان درپیش ا وفرو باشید وتو پروردگارت راازا ین که برای کمال انبازی باشد بزرگ داشته وبرای عظمتش به سجده ا فتادی درحالی که ازهمه چیزروی گردانده وا ورا ازهمه نقا یص ضدکمال حتی شریک دروجود راستین تنزیه می کنی.
گویا در همه هستی جزخدانمی بینی و هستی همه ممکنات همچون سراب کویراست که تشنه آ ن راآب می پندارد ومی بینی که وجود عالم گویا وجودی خیالی است وهستی را ستین وعینی واقعی همان وجود آن والاست .
بلکه اصلا جزبه او توجهی نمی کنی.
امام صادق (ع) درمصباح الشریعه فرمود: به خدا سوگند هیچگاه زیان نکرد آ ن که حقیقت سجده ها را ادا کرده – اگرچه درعمرش یکبا ر- باشد ورستگارنشد آن که درچنین حالی باپروردگارش خلوت کرد وچونان کسانی که خود فریبند ازآنچه خدا وند برای ساجدان ازا نس به دست آمده وآسایش آینده آماده کرده غاقل وسرگرم شدهیچگاه ازخدا دورنمی شود آ ن که تقربش درسجده هارا به خوبی انجام داده وبرای آنکه بی ادبی کرده وبا دل بستن به دیگرا ن درحال سجده ی به اوبی احترامی کرده هیچگاه قربی به سوی اونخواهد بود پس سجده کن همچون سجده ی متواضعان برای خدا وند.
سجده ی خاکساری که دانسته است اوازخاکی که مردم پایمالش می کنندآفریده شده واز نطفه ای که هرکسی ازآن بیزارست ترکیب یافته ا ستوخداوند معنای سجده ها را سبب نزدیکی به خود بادل و درون وروح قراردارد.
پس آن که به اونزدیک شد ازغیراودورمی شود.
آیا نمی بینی که درظاهر(هم) هیا ت سجده ها جزباپوشیده شدن همه چیزوبازماندن چشم ا زهرآنچه چشم آن را می بیند.
درست نمی شود مساله باطن هم همین طورا ست آن که درنمازدلش به چیزی جزخدا بسته بود.ا وبه آ ن چیزنزدیک ا زحقیقت آنچه خداوند درنمازش ازا وخوا سته دورا ست.
که خدا فرمود: " ما جعل الله لرجل من قلبین فی جوفه " خداوند برای هیچ انسانی درسینه اش دودل نگذارده رسول خدا (ص) فرموده اند که خدای والا فرمود:به دل بنده ام آگاه نمی شوم ودرآن اخلاص خواهی درفرمانبری به خاطرخودم ورضایم را نمی یابم مگرا ین که ثبا تش وتدبیرش را به عهده می گیرم وبه اونزدیک می شوم وهرکه درنمازش به غیرمن پردا خت اوازکسانی است که خودش را به مسخره گرفته ونامش دردفترزیان کاران نوشته ا ست.
اما سجده ازبرترین اعمال بدنی ا ست وخدا وند آ ن را با نوراجا بت می کند.
چنان که ازحضرت صادق (ع) روایت شده ا ست که " نوررا درگریه وسجده یافتم " ونیزروا یت شده که سجده نزدیک ترین حالت بنده به خداست.
به ویژه هنگا می که گرسنه وگریا ن باشد.
وبرای آ ن درروایت ها فضایل بسیاری ا ست.
ازآن جمله این که گروهی ازرسول خدا (ص) خواستندکه درپیشگاه پروردگاربهشت رابرایشا ن ضما نت کند.
وحضرت فرمود: " به این شرط که مرا با طولانی کردن سجده ها یاری کنید " پاسخ دادند : بله .
پس بهشت را برایشا ن ضمانت کردودیگرروایت شده که به حضرت صادق (ع) عرض شد: چرا خداوند ابراهیم را به دوستی گرفت؟
فرمود: به خاطر بسیاری سجده اش برزمین .
ونیزدرصحیح روا یت شده که بنده وقتی نمازگذاردسپس سجده شکرکردخداوندوالاپرده ی میان بنده و فرشتگان راگشوده ومی فرماید: ای فرشتگانم به بنده ام بنگرید.
فریضه ا م را انجام داده وعهدم را به پایا ن رساند.
سپس به جهت نعمتی که به ا و دادم سجده شکر کرد ای فرشتگان من به ا وچه بدهم؟
آ ن گاه فرشتگان می گویند: پروردگاررارحمتت را.سپس پروردگاربلند ووالا می فرماید:سپس چه؟
وفرشتگان می گویند: پروردگارا بهشتت را.آ نگاه خداوند بلند و والا می فرماید: دیگرچه؟وآنها می گویند: به عهده گرفتن کارهایش را.
وپروردگاربلند و والا می فرماید: سپس چه؟حضرت فرمود: چیزی ازخیرنمی ماند جزاین که فرشتگان آ ن را گفته با شند.
آنگاه خداوند بلند و والا می فرماید: دیگرچه؟
وفرشتگان می گویند: پروردگارا دیگرچیزی نمی دانیم .
حضرت فرمود: آنگاه خداوند بلند و والا می فرماید: او را سپاس می گویم چنان که ا ومرا سپاس گفت.
وبه ا و رو می کنم وچهره ام را نشانش می دهم.
تفسیروتا ویل دو سجده: امیرا لمومنین علی (ع) را ا زتا ویل سجدتین پرسیدند: فرمود سجده ولی که سربرزمین نهد اشاره ا ست به آ نکه ازخاک آفریده شده ا ست وسرکه برمی دارد اشاره ای است به اینکه اززمین برآمده ا ست.
و سجده ثانیه اشاره به این است که بازگردد وبه خاک شود وبازکه سربرمی دارد رمزی است به این که باردیگرازخاک برآید وبرانگیخته گردد درروزرستاخیز.
نگارنده می گوید: وآنچه ازتفسیرامام فهمیده می شود این است که نیت درسربرداشتن ازسجده نخست قصد کردن فرازی به دشمنان اولیای اوا ست.
وجمع (معانی) هم ممکن ا ست.
بدین گونه که اولی اشاره به مطلق آمدن به دنیاا ست ودومی اشاره ای به حکم آ ن ایمان به خدا وندوبه اولیای اواست.
سپس سجده به جهت این که صورت مقام فنا که غایت درجات آرامش است می باشدبرای همین مناسب است که درآن گرامی ترین اعضا برپست ترین چیزهاگذاشته شود وواجب ا ست که درتسبیحش خداوند را به نام ((اعلی )) یاد کند.
وقتی بنده این را انجام داد دلش هراسان شده وعقلش با بازگرداندن فرع به اصلش پاکیزه می شود ونفسش را درجایگاهش قرارداده عنایت پروردگانه براوشامل می شود چون عنایت اوبه موا ضع خاکساری ومراکزپناه جویی شتاب می گیرد.
وکدام خاکساری خوارترازمقام فناوکدام پناه جویی شدیدترا زپناه جویی بندگی ا ست.
سپس اووقتی آداب وسنن بندگی را با فناء ازخودآ نگاه گردن فرازی به یاری پروردگارش رابه پایان رساند تکبیرمیگویدوازپروردگارش برای گناهان وکوتاهی وتقصیرا تش در درجات احوال گردن فرازی آمرزش می خواهد – واین ازجهت علمی وعملی روشن نیست برای این که باهوای نفس سازگاراست – سپس خواری وخواکساریش راپس ازاین گردن فرازی با سجده دوم وتسبیح پروردگار"اعلی" با سپاس تاکید می کند.
پس گویا که اوفناء ازهمه ی آثارآن به پایان برده وباآن سزاوارآخرین مقامات بندگی ومقام شهود وبقای جاودانه می گردد.
آن گاه برای رعایت ادب درقیام به بندگی وماندن با خداوند درمقام شهود سرش را بلند می کند وبه خاطر شکرنعمت هدایت به این مقام والا درود می فرستد ویا با آن سلام تحیت به حاضران درمجلس حضوررا قصد کرده ومقربان صاحب محضررا به آن مخصوص می کند.
امام صادق (ع) می فرمایند: خداوند عزیزجبارنبی اکرم (ص) را هفت باربه آسمان عروج داد درمرتبه ی اول برکت وتوسعه براودادودرباردوم فرائض رابراوتعلیم فرمود ودردفعه ی سوم خداوند عزیزجبار محملی ازنورکه درآن چهل نوع ازانواع نوربود بروی نازل فرمود این نورها اطراف عرش خداوند تبارک وتعالی می گردیدند ودیدگان ناظرین را ازفرط روشنایی می پوشاندند.
رسول خدا (ص) می فرماید: به بزرگی عرش نگریستم روحم طیران کردوحالت غش برفی عارض شد پس الحام شدم به این که بگویم : سبحان ربی العظیم وبحمده به خاطرآن عظمتی که دیده بودم باری وقتی این کلام را گفتم حا لت غش ازمن برطرف شد تا جایی که آن را هفت بارگفتم (البته نسبت به هفت بارنیزالحام شدم.)باری به نفس وروحم مراجعه نموده وهمان طوری که قبلا بودم اگردیدم وبه همین جهت گفتن سبحان ربی العظیم وبحمده دررکوع مشروع گردید بعد حق عزوجل فرمود: سررا بردارمن سررا برداشتم نظرم به چیزی افتاد که عقل ازسرم پرید پس بلا فاصله با صورت ودو دست به زمین رفته والحام شدم که بگویم: سبحان ربی الاعلی وبحمده واین بخاطرعلووبلندی چیزی بود که دیدم ذکرمزبوررا هفت بارگفتم وهربارکه می گفتم اندکی به حال آمده وحالت غش ازمن دورمی شد باری پس ازاتمام هفت با رنشستم پس درسجود گفتن سبحان ربی الاعلی وبحمده ونیزنشستن بین دوسجده که حضرت آ ن را به منظورا ستراحت ازغش وعلو وبزرگی آ نچه دیده بودند انجام دادند مشروع گردید.
سپس پروردگارم به من الهام فرمود وخواست که سررا بالا کنم پس سررا بالا کرده وآن علووبلند مرتبگی را که دیدم حالت غش به من دست داد پس به روافتاده وصورت ودستهایم راروبه زمین قرارداده وگفتم سبحان ربی الاعلی وبحمده این ذکررا هفت مرتبه گفته وسررا بلند کرده وپیش ازآ نکه بایستم نشستم تا دوباره به علووبلند مرتبگی حضرتش نظرا فکنم وبه خاطرهمین دوخاطرهمین دوسجده ازیک رکعت جعل گردید ونیز به همین جهت نشستن خفیف پیش ازبرخاستن مشروع شد باری پس ازآن ایستادم .
امام صادق(ع) ازپدربزرگوارش نقل نموده اند: هرگاه یکی ازشما سجده نموددودستش راروی زمین بگذارد شاید خداوند متعال درروزقیامت سوزش تشنگی راازاو برطرف نماید.ازحضرت ابی عبدالله سوال شد: برای چه درسجود دودست راپیش ازدوکاسه زانوروی زمین می گذارند؟
حضرت فرمود: به خاطرآنکه دودست کلید نما زمی باشد.
علی بن حاتم ازقاسم بن محمد ازحمدان بن حسین ا زحسین بن ولید ازحسین بن ابراهیم ازمحمد بن زیاد هشام بن حکم ازحضرت ابی الحسن موسی (ع) راوی می گویدمحضرمبارکش عرض کردم: برای چه درابتداء نماز گفتن هفت تکبیر افضل ا ست وچرا دررکوع سبحان ربی العظیم وبحمده ودرسجودسبحان ربی الاعلی وبحمده می گویند؟
حضرت فرمودند: ای هشام خداوند تبارک وتعالی آسمان ها را هفت طبقه وزمین را نیزهفت طبقه آفرید وحجاب ها را هفت تا قرار داد و زمانی که نبی مکرّمش را سیرداد وآن حضرت به قرب پروردگارش همچون قا ب قوسین اوادنی رسید حجابی ازحجاب ها را برا یش برداشت بلا فاصله رسول خدا(ص) تکبیرگفت و شروع کرد کلماتی را که درافتتاح نمازمی گویند، فرمود ووقتی حجاب دوّم را برا یش کنارزد حضرت تکبیرگفت وپیوسته امربه همین منوال صورت می گرفت تا حضرتش به هفت حجا ب رسید وآنها کنارزده شوند وآن جناب هفت تکبیرگفت وبه خاطر همین علت درافتتاح نمازهفت تکبیرمستحب گردید،و وقتی حضرتش متذکّرعظمت پروردگارگردید شانه هایسش لرزید، پس برسرزا نو تکیه داد وعرضه داشت : سبحان ربی العظیم وبحمده ووقتی ازرکوع سربردا شت وایستاد به نقطه ای بالاترازمکان قبلی نظرا فکند پس به خاک افتاد وصورت برزمین نهاد و عرضه داشت : سبحان ربی الاعلی وبحمده ووقتی این ذکررا هفت بارگفت رعب ازآن جا نب برطرف شد وآرام گردید وبه همین جهت گفتن این اذکار به عدد هفت بارسنّت گردید.
سرّاین که نمازدورکعت باچهارسجده باشد ازمحضرحضرت ابی الحسن موسی بن جعفر(ع) سوا ل شد چگونه نمازیک رکعت با دوسجده گردیده است وچگونه با دوسجده دورکعت خوانده نمی شود؟
حضرت اشاره به اولین نمازی که رسول خدا(ص) خواند درآسمان مقابل حق تبارک وتعالی ودرجلوعرش الهی بجا آوردند وشرح آن این است: رسول خدا(ص) به مکانی که خدا امربه اوفرموده بود نزدیک شد وازآ ن وضو شادابی گرفت حضرت شروع به نمازخواندن کردند حق تعالی فرمود ای محمد برای پروردگارت رکوع کن، پس رکوع نمود ودرآن حال سه مرتبه گفت: سبحان ربی العظیم وبحمده سپس پروردگارفرمود ای محمد سرخود را بردار، حضرت سربردا شت ودرمقابل حقّ عزّوجل ایستاد، پس خداوند فرمود : ای محمّد برای پروردگارت سجده کن، پس رسول خدا به سجده رفت ، حق تعالی فرمود: بگو سبحان ربی الاعلی وبحمده حضرت این ذکرراسه مرتبه گفت ، پس حق تعالی فرمود ای محمّد آرام بنشین،حضرت آرام نشست ومتذکّرجلال وعظمت پروردگاریش گردند پس بدون ا ین که حق تعالی اورا امرنماید به سجده ی دیگر، به سجده رفت ودرآ ن سه مرتبه ذکرسجود را گفت پس خطاب آمد که بایست ، پس ایستاد وآن عظمتی را که دیده بود دیگرندید.
حق تعالی فرمود: بخوان وبجا آورهمان طوری که دررکعت اوّل خواندی وبجا آوردی.
پس حضرت مانند رکعت ا وّل رکعت دیگررا بجاآوردوسپس یک سجده انجام داد ووقتی سرازآن برداشت متذکّرجلالت پروردگار تبارک وتعالی گردید، پس بدون این که حق تعالی به اوامرکند ، حضرت ازنزد خود به سجده رفت ودرآن تسبیح حق تعالی راگفت.
پس ازآن حق تعالی به اوگفت: سررا بردارکه خدا تورا ثا بت بدارد.
آیا ت 1- سجده آسمان و زمین : ولله یسجد من فی ا لسموا ت والارض طوعا وکرها وضلا لهم با لغدوّ والاصال همه آنها که درآسمانها وزمین هستند ازروی اطاعت یا اکراه وهمچنین سایه های آنها هرصبح وعصربرای خدا سجده می کنند.
2- سجده برخا ک : قل امنوا به ا و لا تومنوا ا نّ ا لذین ا وتو ا لعلم من قبله اذا یتلی علیهم یخرون للا ذقا ن سجّدا بگو: چه شماایمان بیاورید وچه نیاورید، آنها که پیش ازا ین علم ودانش به آنان داده شده هنگامی که (این آیات) برآنها خوانده می شود به خاک می افتند وسجده می کنند.
3- سجده وپرستش برای خدا : فا سجدوا لله وعبدو برای خدا سجده کنید واو را پرستش نمایید.
4- سجده دردل شب : وا لّذین یبیتون لربّهم سجدا وقیاما کسانی که شب را برای پروردگارشان درحال سجده وقیام بیتوته می کنند.
5- سجده ودوری ازتکبّر : انّما یومن با یا تنا ا لّذین اذا ذکّروا بها خرّوا سجّدا وسجّوا بحمد ربّهم وهم لا یستکرون تنها کسانی به آیات ما ایمان می آورند که هروقت این آیات به آنها یادآوری شود به سجده می افتند وتسبیح وحمد پروردگارشان را به جای می آورند وتکبّرنمی کنند.
ا حادیث: 1- سجده درخلوت : امام صادق می فرماید: چون بنده ای درجایی که کسی اورا نبیند، سجده ی خود را طولانی کند،شیطان می گوید: وای برمن؛ زیرا اینا ن فرمان حق بردند ومن عصیان ورزیدم وا ینها سربرسجده نهاده ومن سرپیچی کردم.
2- طولانی کردن سجده : امام علی (ع) می فرماید: سجده را طولانی کنید که هیچ عملی برابلیس گرا نترا زا ین نیست که انسان را درحال سجده ببیند ، زیرا خدا وند او را امربه سجده کرد واو سربرتافت.
3- ضما نت بهشت : گروهی نزد پیامبرخدا (ص) آمدند وعرضه دا شتند : یا رسول الله ؛ بهشت را برای ما ضمانت کن.
حضرت فرمودند: شما با سجده های طولانی مرا دراین کاریاری کنید.
4- محبوب ترین حالات نزد خداوند : رسول اکرم (ص) فرمودند: هیچ حالتی ازبنده ، نزد خدای تعالی ، محبوب ترازاین نیست که بنده را درحال سجده (ودرحالی که صورتش را برخاک گذاشته است) ببیند.
5- ریزش گناهان با سجده فراوان : مردی خدمت رسول خدا (ص) رسید واززیادی گناه وکمی عمل صالح شکایت کرد.
آن حضرت فرمود: زیاد سجده به جای آورزیرا سجده گناهان را می ریزد، همچنان که باد برگ درختان را.
6- اعضای بدن هنگام سجده : رسول خدا (ص) می فرماید: سجده باهفت عضوصورت می گیرد، صورت، دودست، دوزانو و دو پا.
7- امام سجّاد(ع) وسجده فراوان : امام باقر(ع) فرمود: پدرم هرگاه نعمتی را که خداوند براو ا رزانی دا شته به یاد می آورد، سجده می کرد وچون آیاتی که فرمان سجده – چه واجب چه مستحب- داشت می خواند به سجده می رفت وهرگاه خداوند متعال بلایی را ازاودورمیکرد،به سجده می رفت،وازهرنمازواجب فراغت می یافت، سربه سجده می گذارد وزمانی که کدورت میان دونفر را ازبین می برد ودوستی میان آنان برقرارمی کرد سربه سجده می نهاد، ازاین اثرسجود برتمامی مواضع سجود او دیده می شد وسجّاد (زیاد سجده کننده) خوانده شد.
دلیل دوبارسجده درنماز: درعلّت ا ین که چرا سجده دوباراست،گفته اند:هنگامی که پیامبر(ص) را به معراج بردندوعظمت خداوند را دید، به سجده رفت پس ا زاین که سرازسجده بلند نمود، عظمت های بیشتری دید ودوباره سجده کرد.
این است که سجده دوبارانجام گرفت.
اسراروآداب سجود وآن نزد اصحاب عرفا ن واربا ب قلوب ، ترک خویشتن وچشم بستن ا زماسوی ؛ متحقق شدن با توجه به ا صل خویش بی رویت حجاب.
ودرسربرترا ب نهادن، اشارت به رویت جمال جمیل است ور با طن قلب خاک واصل عالم طبیعت.
وآدا ب قلبیه آن، یافتن حقیقت خویش واصل ریشه وجودخوداست، ونهادن ام الدّماق ، که مرکزسلطان نفس ا ست وعرش الرّوح ا ست، به ادنی عقبه مقام قدس ، ودیدن عالم خاک ا ست عقبه ی مالک الملوک.
پس سرّوضع سجودی ، چشم ازخود شستن ا ست ، وا د ب وضع راس تراب اعلی مقامات خودراازچشم افکندن وا زتراب پست تردیدن ا ست.
درحدیث ا ست که چون نازل شد؛ فسبّح باسم ربّک العظیم ؛رسول خدا فرمودند:((این رادررکوع قراردهید.)) وچون نا زل شد قول خدای تعالی : سبّح اسم ربّک الاعلی، فرمود(( این را درسجود خود قراردهید.)) ودرحدیث شریف کافی ا ست که (( اوّل اسمی راکه خداوند برای خود ا تخاذ فرمود العلی والعظیم بود.)) وشاید العلی اوّل دراسماء ذا تیه باشد، والعظیم ا وّل دراسما صفاتیه.امام خمینی (ره) درکتاب آداب الصلوه می نویسد (( وبدان که درسجود چون سایراوضاع صلاتی ذکری وسرّی است.
آن ارائه خاکساری وترک استکباروخودبینی است.
وازمستحبات موکده آن اظهارفروتنی ا ست .
ونیزتوجه به ا صل خویش ویادآوری ا زنشئه خودا ست.
وروسای اعضای ظاهره ، که محال ادراک وظهورتحریک وقدرت ا ست که همین هفت یا هشت عضوا ست، برزمین مذلّت ومسکنت نهادن علامت تسلیم تام وتقدیم تمام قوای خوداست وخارج شدن ازخطیئه آدمیه ا ست.
وچون تذکراین معانی درقلب قوی شد،کم کم قلب ازآن منفعل شده حالی دست دهدکه آن حالت فرارازخود وترک خود بینی ا ست؛ ونتیجه ی این حال ، حصول حالت ا نس ا ست؛ودنباله ی آ ن، خلوت تام حاصل شود ومحبت کلی پیدا شود.
واما ذکرسجده ا لعلی ازاسماء ذاتیه ا ست.
وبه حسب روا یت کافی ، اول اسمی ا ست که حق برای خود ا تخاذ فرموده یعنی اول تجلی ذا ت برای خود ا ست.
وعبد سالک چون ازخود دراین مقام فانی شد وترک عا لم وآنچه درآن ا ست نمود، مفتخربه این تجلی ذاتی شود.
وبدان که چون رکوع اول وسجود ثانی ا ست، تسبیح وتحمید درآنها فرقها دارد.
ونیزربّ درآن دو مقام، فرق دارد؛زیرا که ربّ چنانچه اهل معرفت گفته اند، ازاسماء ذاتیه وصفاتیه وافعالیه ا ست به سه اعتبار.
بنابراین ربّ درا لحمدلله ربّ العالمین ازاسماء فعلیه شاید باشد به مناسبت مقام قیام که مقام توحید افعالی ا ست؛ ودررکوع ازاسماء صفاتیه ا ست ا ست به منا سبت این که رکوع مقام توحید صفات ا ست؛ ودرسجود ازاسماء ذا تیه به مناسبت آن که سجود مقام توحید ذات است تسبیح وتحمید نیزدرهریک ازمقامات واقع شد؛ مربوط به آن مقام ا ست.
وذکرسجود وتکرارآن برای حصول حال صحو وبه خود آمدن ا ست.
پس چون به خود آمد،آ تش ا شتیاق مشاهده ی نور حق درتابش مشتعل گردد، وسرازسجده بردارد؛ وچون درخود بقایایی بیند ازانانیت، با دست اشاره به رفض آن کند، پس تجلّی نورعظمت ثا نیاً براوشود وبقیه انانیت را بسوزاند و فانی ا زفنا شود، وتکبیرگویان حالت محو کلی مطلق برای او حاصل شود پس د ستگیرغیبی به الهام اذکاراورا بتمکّن درمقام کند.
حضرت علی(ع) فرمود: ظاهرسجده، صورت گذاردن برخاک ا ست ازروی اخلاص وخشوع .اما باطن آن دل کندن ا زهمه ی امورفانی ودل بستن به سرای باقی ورهایی ا زتکبّروتعصّب وتمام وابستگی های دنیوی ا ست.
الهی!
ازسجده کردن شرمسارم وازسجده برداشتن شرمسارتر: آیت الله حسن زاده آملی روایت شده است که: امام موسی بن جعفر(ع) درایامی که دربصره زندانی بود، ازابتدای صبح سربه سجده می گذاشت تا نمازظهروپس ازنمازظهر(وعصر) هم سجده می کرد تا نمازمغرب وآن حضرت به درگاه خداوند عرض می کرد: "پروردگارا!
بارها ازتو می خواستم برای عباد ت تو فراقتی دا شته باشم، اکنون تورا سپاس می گویم که چنین فرصتی را نصیبم فرمودی."ونیزدرشرح حا ل آ ن حضرت آمده ا ست: وقتی که به نمازمی ایستاد ا شک ازدیدگان فرومی بارید، او عابد مقدّ س ویکتا پرستی بود که شوق به خدا قلب وی راپرکرده بود ومحبّت خدا برجا نش سیطره داشت ومحبوب ترین چیزها دردنیا برای ذکرخدا وعبادت بود.گویند که هارون الرشید زندان امام اشراف داشت وهمواره اورا درحا ل سجده می دید وچون ابتدا ازماجرا خبرنداشت ازربیع(زندانبان) پرسید این جامه ای که هرروزآن را دراین مکان می بینم چیست؟
ربیع پاسخ داد: آنچه می بینی لباس نیست، موسی بن جعفر(ع) ا ست که هرروزسجده ای طولانی ازطلوع خورشید تا هنگام ظهردارد.
درباره ی "علی بن مهزیار" نقل شده ا ست که: چون آفتاب طلوع می کرد به سجده می رفت وسربرنمی داشت تا برای هزارنفرازبرادرا ن خود دعا می کرد مثل آنچه برای خود دعا می کردوپیشانی اوازبسیاری سجده مانند شترپینه بسته بود.روایت شده ا ست که: هیچ کاری نزد شیطان ازسجده کردن سخت ترنیست، هنگامی که نمازگذارسجده می کند، شیطان ازشدّ ت مصیبت می نالد وخاک برسرمی کند ومی گویدومی گوید: من ماموربه سجده شدم وانجام ندادم وملعون روزگارشدم واکنون فرزندآدم سجده کردورستگارگردیدبزرگی گوید: رکوع دعوی بندگی ا ست وسجد تین، دو گواه ا ست برآ ن.
ازامام صادق(ع) پرسیدند: آیا سجده برای غیرخداوند جایزا ست؟
فرمود: خیر.
گفتند پس چگونه خداوند فرشتگان را فرمان داد تا برای آدم سجده کنند؟
فرمود: هرکس به دستورخداوند سجده کندبرای خداوند متعا ل سجده کرده ا ست.
تاریخ سجده پس ازآنکه خداوند آدم راآفرید به فرشتگان فرمان داد تا برای ا وسجده کنند، همه سجده کردن جزابلیس وخداوند اورا بخاطرهمین نافرمانی ازدرگاه خود راند.
این ماجرا رات قرآ ن بارهاتکرارمی کند و می دا نیم که تکرارهای قرآن بی دلیل نیست.
ای انسانی که همه فرشتگا ن بخاطرتوبه سجده افتادند چرا تو دربرابرخدا وند خالق سجده نمی کنی؟
ای انسان، ابلیس بخاطرترک سجده تو رانده شد، آنوقت توکه سجده برخداوند را ترک می کنی چه انتظاری داری؟ابلیس که برتو سجده نکرد می گفت من ازانسان برترم، آیا تو می توانی بگویی من ازخداوندبرترم؟
فایده طبی سجده اخیرا بعضی ازدانشمندان برای تقویت عضلات تمرین هایی معین کرده اند که برخی ازآنها شبیه به حرکات نمازا ست دکتردیاب ودکترقرقوزدرباره فواید طلبی سجود چنین می گوید: پایین آمدن سربه هنگام سجود منجربه انتقال خون دررگهای خونی مغزمی شود وهنگامی که سربه صورت ناگهانی به طرف بالا می رود فشارداخل رگها کاهش می یابد واین حرکت درهررکعت نمازشش باردرخلال رکوع وسجود تکرارمی شود یعنی 1020 باردرشبانه روزواین درحالی ا ست که انسان فقط نمازهای واجب را به جا می آورد.
ولی اگرعلاوه برنمازهای واجب، نمازهای مستحب(نوا فل) را نیزبه جا آورد این رقم به 216 باردرشبانه روزو6480 باردرماه بالغ می شود که درهرحرکتی رگهای خونی منقبض ومنبسط شده وبرنرمی وقدرت جداره وعضلات آن افزوده می شود.
البته نبایدآرامش روحی وصفای ذهنی حاصل ازنمازرانادیده گرفت تکراراین حالات چند بار در روز در روز موجب می شود مغزبه شکل مطلوبتروبهتری به فعالیت خود ادامه دا ده وتفکربه نحو احسن صورت پذیرد.
دو پزشک سابق الذکردرجایی دیگرمی گویند: درحقیقت نمازهم عبادت ا ست وهم ورزش بدنی وروحی ولی توان ادعا کرد که قرآن درتطبیق ورزش های سبک که امروزه درورزش های سوئدی معروفند پیشتازبوده است.
آنچه ورزش نمازراازسایرورزش ها ممتازمی نماید، توزیع مناسب آ ن درطول شبانه روزاست.
دانشمندان نیزثابت کرده اند که بهترین نوع ورزش،ورزشی است که تکرار شود ودرطول اوقات روزتوزیع گردد وخسته کننده نباشد وانجام آن برای هرکس امکان پذیرباشد که تمام این ویژگی ها درحرکات نمازفراهم ا ست.
منابع: 1- هشت دربهشت ترجمه ا لصلوه تالیف : ملا محسن فیض کاشانی 2- اسرار ا لصلوه میرزا جواد آقا ملکی ترجمه : صادق حسن زاده – علی خلیلی 3- رازنیا نش مولف : گودرزنجفی 4- علل ا لشرایع ج2 تالیف :شیخ صدوق ترجمه وتحقیق: سید محمد جواد ذهنی تهرانی 5- جامع آیات واحادیث موضوعی نماز مولف : عباس عزیزی 6- آداب ا لصلاه (آداب نماز) مولف : امام خمینی (ره) 7- هزارویک نکته درباره ی نماز مولف : حسین دیلمی 8- تفسیرنماز مولف: محسن قرائتی