دانلود مقاله هدف از عدالت اجتماعی

هدف از عدالت اجتماعی: هدف مااز بحث عدالت اجتماعی بیان آیات و روایاتی است که قران کریم و پیشوایان معصوم در آن ها به حفظ حقوق، و مساوی بودن تمام مردم در برابر قانون، ونفی تبعیض و استثمار و ظلم فرمان داده اند.

اسلام مکتب عدل و اعتدال است، راه مستقیم است، وامت اسلامی امت میانه وسط است، نظام آن عادلانه است ،توضیح آن که اگر شک دارد شمشیر هم دارد اگر برنامه برای سلامتی بدن میدهد توجه به رشد معنوی و روح ما هم دارد، اگر نماز دارد زکوه هم دارد، اگر تولی و دوستی اولیاء خدا دارد تبری و دوری از دشمنان هم دارد، اگر از علم طرفداری میکند از عمل هم پشتیبانی می نماید، اگر ایمان را مطرح میکند عمل صالح را هم در کنار آن لازم می داند، اگر فرمان به توکل به خدا میدهد دستور فعالیت و تلاش هم میدهد ،اگر مالکیت را محترم میشمرد قانون منع ضرر و عدم سوء استفاده از مالکیت را هم مطرح میکند، اگر دستور عفو میدهد در اجراء حدود فرمان به قاطعیت و اینکه رحم در شما اثر نکند را نیز دارد.

‍‌خدمت امام می گویند فلانی نمازهای با توجهی می خواند میپرسد ‌‌«کیف عقله» طرز تفکر او چگونه است؟

یعنی اگر در عبادت فردی کمالی دارد باید در نحوه تعقل و تفکر او هم دقت نمود.

رابطه عدالت اجتماعی با جهان بینی الهی: یک سری شعارهای دهن پرکن در جامعه است که تا از ریشه ای اصیل مایه نگیرد از مرز شعار خارج نمیشود کلمه عدالت اجتماعی نیز از همان شعارهایی است که تمام رژیم ها از آن دم می زنند و خود را طرفدار آن می دانند ولی عملاً در هیچ رژیمی شما اثر چشمگیری از آن مشاهده نمیکند و این به خاطر آن است که این شعار به ریشه ای متصل نیست.

در اسلام مساوات و برابری از ریشه های عمیقی سرچشمه میگیرد از قبیل اینکه: 1 تمام عالم هستی زیر نظر خدای حکیم است و هرج و مرج نیست تا من هم که جزئی از این عالم هستم به دلخواه خود هر کاری را انجام دهم و فقط خودم مطرح باشم.

2 تمام رفتار و کردار حتی افکارها زیر نظر است و خدای ما در کمین است و همه باید در دادگاه عدل او محاکمه شویم.

3 همه ما از خاک هستیم و عاقبت همه به سوی خاک بر میگردیم و میان ذرات خاک فرقی نیست تا میان من و دیگری فرقی باشد.

صفحه4،5،6کتاب عدالت اجتماعی 4 تمام مردم بندگان خداهستندودوستی آن ها مورد رضای خداست و بهترین مردم خیرخواه تری است.

5 تمام (1) 5 تمام هستی از مرزو قانون به حقی که آفریدگار برای آن ها مقرر داشته است تجاوز نمی کند.

6 پدر و مادر همه ما یکی است.

این تفسیر و تلقی از جهان و انسان که همان جهان بینی الهی است مساعدترین زمینه برای پذیرش عدالت است و محیط ورفیق و هوسهاست که این زمینه را از بین میبرد.

عدالت خواهی فطری است : قرآن می فرماید که ما آشنایی با خوبیها و بدیها را بطور فطری در انسان قرار داده ایم.« فالِهمها فجورها و تقویها»‹1›.کودکی را در نظر بگیرید که سیبی به شما می سپارد و می رود آبی می خورد و بر می گردد و همین که می بیند شما کمی از سیب را خورده اید ناراحت می شود با نگاه مخصوص می خواهد چنین بگوید که من شما را امین می دانستم و سیب امانت بود و چرا به امانت خیانت کردید!

این معنا در ذهن کودک هست خواه به زبان آورد یا نیاورد.

ملاحظه می فرمایید که بدی خیانت مسئله ای است که نیاز به معلم و مربی ندارد انسان از احساس و فطرتی که دارد آنرا بد می داند.عدالت هم از چیزهایی که انسان فطرتاً آن را دوست دارد و دلیل آن این است که حتی ستمگران برای ظلم خود دست به توجیه می زنند و سعی میکنند کار خود را عادلانه جلوه دهند.گاهی چند نفر با شرکت یکدیگر امکاناتی فراهم می کنند و دست به یک دزدی می زنند،ولی بعد از آنکه اموال سرقت شده را به مکان دیگری انتقال می دهند و زمان تقسیم می رسد بهم می گویند بیائید اموال را عادلانه تقسیم کنیم این سخن گاهی ناخودآگاه گفته می شود و اگر هم به زبان نیاورند قلبأ تقسیم عادلانه را دوست دارند.اگر یکی از شرکاء بخواهد سهم زیادتری بردارد ناراحت می شوند.

همیشه چنین بوده که اگر کسی برای تحقق بخشیدن به عدالت اجتماعی و یا برای دفاع از جان و مال و مکتب و کشور خود کشته شود ویا جلو ستمگران ایستادگی کند،مورد تحسین جهانیان است.واین نیست مگر بخاطر اینکه حمایت از عدل و مبارزه با ظلم خواسته عقلی و طبیعی و فطری هر انسانی است قانون عادلانه تنها در سایه مکتب انبیاء است.

شاید کمتر جامعه ای باشد که از حق وقانون و عدالت سخن نگوید،و کمتر دستگاه اداره کننده ای است که خود را حامی حقوق و مصالح جامعه نداند ما به بررسی می نشینیم و سئوالاتی را طرح می کنیم،از جمله: 1 کدام قانون می تواند صد در صد عادلانه و از استبداد فردی یا گروهی بر کنار باشد؟

1.سوره شمس کتاب عدالت اجتماعی 7،8،9 صفحه (2) 2 کدام قانون گذار است که هوی وهوس های شخصی او در قانونش اثر نگذاشته باشد؟

3 طبق کدام معیار قوانین عادلانه ای مقرر می کنند؟

4 از کدام موضع اجتماعی سخن می گویند وحافظ مصالح کدام طبقه و گروه هستند؟

5 بر فرض که قانون گذاران از وابستگی های حزبی،قبیله ای،منطقه ای،نژادی وغیره رها باشند از کجا به تمام ابعاد انسان ها توجه نموده و بازتاب این قوانین دیر یا زود بر ضرر مردم نباشد ما به خاطر همین سئوالات عقیده داریم که عدالت اجتماعی وابسته به قانون عادلانه است و آن جز از راه آفریدگار و مکتب انبیاء امکان ندارد.

عدالت شرط اساسی: در اسلام تمام پست های حساس به عهده افراد عادل است،کسانیکه سوء سابقه ای پیش مردم نداشته باشند و به صلاحیت و پاکی معروف باشند،در دادگستری از قاضی گرفته تا شاهد و منشی همه باید در هر مرحله ای که هستند عادلانه بگویند و بنویسند در نماز جمعه و جماعت باید امام عادل باشد از مرجع تقلید و رهبر انقلاب و مسئول بیت والمال گرفته تا مسئله طلاق و جدایی از همسر در همه این موارد پای عدالت در کار است،در خبرگزاری تنها به خبر افراد عادل اطمینان می شود.کوتاه سخن آنکه اسلام اهمیت خاصی به عدالت داده و آن را در تار و پود جامعه و در مسائل حقوقی واجتماعی و خانوادگی و اقتصادی شرط اساسی دانسته است.

اهمیت عدا لت در روا یات : «قال رسول الله صلی علیه و آله: «عَدلَ ساعه مِن عِباده سبعین قیام لَیلَها و صِیامَ نهارها » (1) پیامبر گرامی اسلام فرمود : یک ساعت عدالت از هفتاد سال عبادتی که روزهای آن روزه و شبهای آن احیاء داشته باشید بهتر است.

خد ما ت اجتماعی: خدمات اجتماعی چنانچه میدانیم از ترکیب دو کلمه«خدمات»و«اجتماعی» تشکیل است.در لغت نامه ها معانی “ Social Services”شده و مترادف انگلیسی آن مختلفی برای«خدمت»بیان شده است از آن جمله:کار کردن برای کسی،بندگی کردن،هدیه،تعظیم و نخستین معنی آن«انجام کاری برای کسی» علیرغم اینکه به 1.جامع السعادات جلد 2 صفحه 223 کتاب عدالت اجتماعی صفحه 10،11 (3) پسوند«اجتماع» وضوح«خدمت» در رابطه با حداقل دو انسان معنی پیدا می کند و مفهوم جدی و عمیق تری به آن می بخشد یعنی خدمتی که در ظرف اجتماع تجلّی پیدا میکند و در مناسبات انسانی تحقق می یابد.

.

مفهوم خدما ت اجتماعی در متون اسلامی : قریب هزار و چهار صد سال قبل،آیین مقدس اسلام،درسی را به مسلمین آموخته است که نمونه های آن بهترین سرمشق خدمات اجتماعی واقعی و بدور از هر گونه ریا و منت و آزار و تنها با قصد و نیت الهی برای بشر معتقد و آگاه امروزی است وتجلی آن را در وجود گرانقدرمولای متقیان علی بن ابی طالب(ع) می توان سراغ گرفت که در تمام دوران خصوصی و اجتماعی و سیاسی خود بهترین یاور و مددکامحرومان و نیازمندان و بی سرپرستان و بی پناهان بوده اند و در حکومت پر از عدالت اجتماعی پنج ساله خویش علمی ترین الگو ها را در جهت چگونگی ارائه خدمات اجتماعی به مستضعفین ارائه فرموده اند .

قرآن مجید،در اغلب موارد به خدمات اجتماعی،به قدری دقیق، برنامه همه جانبه را ارائه می دهد که امروزه می توان بهترین الهام بخش کارگزاران مؤسسات رفاهی اجتماعی جامعه اسلامی باشد.

به چند روایت می توان برای اهمیت موضوع اشاره نمود از جمله یکی از آن ها پیامبر اکرم(ص):«برترین اعمال از نظر خداوند،خنک ساختن دلهای سوخته تشنه گان و سیر کردن شکم های گرسنه است قسم بر آنکه هستی محمد(ص) در اختیار اوست ایمان به من نیاورده آن که سیر بخوابد و برادر مسلمان یا همسایه او گرسنه باشد.» در مفهوم خدمات اجتماعی از دیدگاه اسلام، به جنبه های روانی نیز توجه فراوانی شده است و رسول گرامی خدا مسرور ساختن مسلمان را محبوبترین عمل نزد خداوند معرفی می کند.حاصل این سخن که مفهوم «خدمات اجتماعی در اسلام» مفهوم روشن و همه جانبه ای است که در رابطه با گروه های ویژه اجتماعی نظیر ایتام،سالمندان،ارحام،مستمندان،مساکین،مظلومان و...

اهمیت خاص پیدا می کند.

کتاب مقدمه ای بر خدمات اجتماعی در اسلام صفحه1،10،11،12،17 (4) اهداف خدمات اجتماعی : یکی از اهداف خدمات اجتماعی کنترل نفس به عنوان راه رسیدن به هدف،راه رسیدن به هدف چیزی جز شناخت و کنترل نفس نیست ودر کوره راه زندگی دررسیدن به اهداف عالی خلقت کسی موفق است که در این امر توفیق یابد.تزکیه نفس بدان جهت ضروریست که بر منشاء،مسیر و غایت هدف هر انسان تأثیر مستقیم دارد و بر همین اساس است که شناخت و کنترل نفس در ایدوئولوژی اسلامی،اهمیت فراوانی پیدا کرده و مراتب و مراحلی را برای آن مطرح می سازند که نهایت آن «نفس مرضیه» است که هم صاحب نفس و هم خداوند متعال ازآن ونمودهای عینییش راضی وخشنودند.

در هر حال چیزی که قرآن مطرح می کند نهاد و درون انسان هاست که هر کس آن را شناخت و کنترل کرد خدا را شناخته است .هنگامی که صحبت از اهداف اجتماعی می شود شناخت و کنترل نفس به عنوان راه رسیدن به هدف مقدم بر نفس قرار می گیرد.کسی که نفس خود را شناخت پی به حقیقت زندگی و خلقت خود خواهد برد و کسی که به حقایق خلقت و آفرینش خویشتن آگاه شد، اهداف زندگی خود را با اهداف خلقت مطابقت داده و راه تکامل را طی خواهد کرد.

هدف غائی و اهدام میانی(وا سطه ای) در خدمات اجتماع : هدفی که در خدمات اجتماعی مطرح می شود چیزی جز رستگاری انسان نیست و کلیه اعمال و اقداماتی که در قالب خدمات اجتماعی انجام می گیرد باید در نهایت،زمینه های رستگاری انسان را فراهم بسازد.پس میتوان گفت در خدمات اجتماعی دو نوع هدف مطرح است: هدف غائی(نهایی) و اهداف میانی(واسطه ای- وسیله ای).

هدف غائی همان فلاح و تعالی انسان و اهداف میانی (واسطه ای)،تأمین نیازها و امکانات مادی و معنوی برای رسیدن به هدف نهایی است .

یعنی هدف نهایی در خدمات اجتماعی تعالی و تکامل انسان است و اهداف واسطه ای یا وسیله ای ،اشکال گوناگون خدمات اجتماعی است که می تواند زمینه های تعالی خادمین،مخدومین رامهیاسازد .

صفحه 38،37،36،35، کتاب مقدمه ای بر خدمات اجتماعی در اسلام (5) شرایط و اصول خدمات اجتماعی : منظور از شرایط و اصول خدمات اجتماعی،عبارت از در نظر گرفتن ضوابط و معیارهایی است که ما را در جهت رسیدن به اهداف نهایی یاری می رساند و برعکس بی توجهی به آن باعث از بین رفتن آثار حقیقی خدمت می شود.اصول و شرایط خدمات اجتماعی شامل موارد زیر می شود: 1) ایمان:اولین اصل وشرطی که در خدمات اجتماعی مطرح است،توأم بودن این اعمال با ایمان است.

2)اخلاص: اخلاص که شامل اخلاص در نیّت بی ریا بودن در خدمت و....

3) وفای به عهد،4) صبر و گشاده روئی ،5) صداقت ‌،6) رعایت تقدم و تأخر آثار و نتایج خدمات اجتماعی : الف)آثار و نتایج فردی: موجب پاداش حقیقی و اجر اُخروی می شود هدف غائی در خدمات اجتماعی فلاح و رستگاری یعنی مشمول رحمت الهی قرار گرفتن،تقریب به خدا،دوستی حق تعالی بیان کردیم بنابرین والاترین و عالیترین نتیجه و حاصل خدمات اجتماعی نائل شدن به فیوضات الهی است موجب تزکیه نفس و آمرزش گناهان می شود موجب قوت قلب و اطمینان از آینده می شود موجب بداء می شود موجب افزایش رزق و وسعت روزی می شود.

ب)آثار اجتماعی: 1) موجب ترویج روح اخوت،تفاهم ووحدت درمیان امت اسلام میشود.

2)موجب تامین عدالت اجتماعی وقسط درجامعه میشود.انفاق- احسان- نیکی-نیکوکاری- امداد- تعاون- گره گشایی وتوجه به مشکلات اعضاء جامعه درجهت تأمین عدالت اجتماعی تأثیربسزایی دارد.

یک فرما ن قاطع وکامل درآیه 90 سوره نحل تأمین عدالت اجتماعی وقسط وبرادری را فرا هم می سازد.

عدل یعنی مساوات،حدمتوسط،داد،اندازه وحداعتدال...

مصدرآن(عدات) است که معانی دادگربودن،دادکردن،انصاف داشتن است وهمچنیین به موارد زیرمعنی شده است که مراد ما را بیشتر میرساند.

عدالت یعنی اقا مه ی قسط و مساوات در حد سزاواری هرکس عدالت یعنی هر کس را به حکم عقل،شرع و عرف در جائی که مستحق آن است قرار بدهیم .

1.مکارم شیرازی تفسیر نمونه جلد 11 صفحه 366 کتاب مقدمه ای بر عدالت اجتماعی صفحه80،79، 43،44،66 (6) عدالت یعنی میانه روی ،اجتناب ازدوسوی افراط وتفریط درهر امری.

و بلاخره به قول علامه طباطبایی رحمت الله علیه، عدالت اجتماعی یعنی این که با هر یک از افراد جامعه طوری رفتار شود که مستحق آن است و در جایی قرار گیرد که سزاوار آن است.

تکامل اجتماعی : تکامل یعنی کفالت کردن،عهده دار شدن امری،به عهده گرفتن چیزی در عوض کسی و تکامل در باب «تفاعل» یک امر متقابل و دو طرفه است یعنی مسئولیت ها و تکالیفی که اعضاء جامعه نسبت به هم دارند، به طور کلی تکامل اجتماعی را می توان در موارد زیر متجلی دید: تأمین نیازمندان،چاره برای بیچاره گان، اشتغال بی کاری توانمند،سرپرستی یتیمان و بی سرپرستان،التیام جراحت دل مظلومان و....

رساترین معنی برای اصطلاح تکامل اجتماعی کلام رسول الله است که فرمود:«مؤمن برای مؤمن همچون ساختمانی است که پاره ای از آن پاره دیگر را استوار می دارد.» (1) با انجام این مهم است که جامعه از انسجام و وحدت عینی برخوردار شده و در مقابل شدائد و مصائب استوار خواهد ماند و در صورت عدم توجه به این امر،ساختمان اجتماع بر سر اعضاء آن فرو خواهند ریخت.

برای تنظیم بحث مفصل و ارزشمند تکامل اجتماغی و ارائه منسجم آن ناگزیر هستیم که مجموعه مطالب در چهار بخش نسبتأ مستقل مورد بحث قرار دهیم.

با انــــجام این مهم است که جامعه از انسجام و وحدت عینی برخوردار شده و در مقابل شدائد و مصائب استوار خواهد ماند و در صورت عدم توجه به این امر،ساختمان اجتــــــماع بر سر اعضاء آن فرو خواهند ریخت.

برای تنظیم بحث مفصل و ارزشمند تکـــــــــــامل اجتماغی و ارائه منسجم آن ناگزیر هستیم که مجموعه مطالب در چهار بخش نسبتأ مستقل مورد بحث قرار دهیم.

بخش اول ــ تکامل اجتماعی به صورت فردی مراد از تکـــامل اجتماعی در بعد فردی این است که هر یک از اعضاء جامعه اسلامی،در قبال نیازمندان و محرومین جامعه چه وظیفه و مسئولیتی را عهده دارند و با توجه به برنامه ها و رهنمود های احکام اسلامی ،اگر در مــسیر زندگی خود با محرومان و دردمندان مواجه شدند و در جهت رفع نیاز آن ها چه نقشی را باید ایــــــفا بکنند و بیشتر نیازمندان مورد توجه قرار می گیرند.بنابرین با توجه به اهمیت موضوع به چهار گروه از نیازمـــــــــــــــــندان جامعه، که کفالت و امدادهای فردی را طلب می کنند اشاره خواهد شد.

1)ایـتام: یتیم کیست؟

یتیم در عرف جامعه به طفل صغیری اطلاق می شود که یکی از والدین خود را از دســـــــت داده باشد از نظر شرع مقدس اسلام به کودک یا نوجوانی گفته می شود که پدر خود را از دســـــــــــــت داده باشد و از دیدگـــــــــــــاه حقوقــــــــــــــــــــی و (7) قانونـی به فردی که فاقد«ولی»،«تیم»و«سرپرست» باشد گفته می شود.

یتیم از نظر اجتماعی که مترادف آن معمولأ اصطلاح«بی سرپرستی» است به این مفهوم به کار می رود که فردی در سنینی پایین تر از 18 سال که به علل مختلف از سرپرستی مؤثر محروم باشد در چنین مواردی ممکن است پدر و مادر در قید حیات باشند ولی هیچ کدام از آن ها به دلیل جسمانی،روانی،عاطفی یا اخلاقی صلاحیت و قدرت حضانت از او را نداشــــــته باشند اسلام با عنایت کامل به تأثیر خانواده در تربیت فرزندان معصوم بی سرپرست،بهترین محل و مکان نگهداری از ایتام را کانون خانواده معرفی می فرماید و دولت اسلامی نیز در تبعیت از اسلام می بایست حداکثر تلاش خود را در جهت سپردن امور ایتام به خانواده های ذیصلاح به عمل آورد.لازم به تذکر است که در جهت سرپرستی ایتام در دنیای امروز ،چهار روش متداول است: 1)نگهداری ایتام در پرورشگاهها و مجتمع های مسکونی.

2)نگهداری ایتام در خانواده های داوطلب یعنی کودک از طرف مقامات مسئول به خــــــــــانواده های ذیصلاح سپرده می شود تا مدت زمان محدودی مورد حمایت قرار می گیرد.

3)شبه خانواده که در این سیستم زن و شوهر واجد شرایط به عنوان والدین مصنوعی تعداد محـــــدودی از ایتام را به سرپرستی گرفته بابت آن حقوق از دوست میگیرند.

4)فرزند خاندگی یکی دیگر از موارد نگهداری ایتام می باشد یعنی یک فرزند واقعی از ســوی خانواده پذیرفته می شود و از بعد حقوقی نیـــز مانند فرزند واقعی با او معامله می شود.

برای حل مشـــــــــــــکل محرومیت از مشورت روحانیون بهره گرفته می شود.

2)مستمندان(فقـــرا و مساکـــین): فقر و مـسکنت از مسائلی بوده که از صدر اسلام مورد تئجه بوده و در جهت رفع این مشکل اجتماعی که می تواند منشاء بسیاری از انحرافات و مفاصد فردی و اجتماعی باشد سفارشات مؤکدی بعمل آمده است .بیـــشترین مسئولیت در امور مستمندان متوجه افراد معتقد و متعهد به اسلام است که به صورت داوطلبانه و ایثار گـــــــــونه از حب مال بگذرند و در خدمت محرومین قرار گیرد از نظر وجوب نیز تأکید بر امت اسلامی است تا با پرداخت وجوهات (8) شرعی نظیر زکوه و خمس و کفاره و...درجـــــهت رفع فقـــر و مسکنت همت کنند .

باید توجه کرد که اگر حکومت اسلامی اداره کند حق دارد باقوه قهریه این وجوهـــــات را از افرادی که حاضر به پرداخت نیستند وصول کند.

زمانیکه مشکل فقر و تنگدستی با مشارکت و مساعدت مســــــــلمین حل نشد ،حکومت اسلامی موظف می شود تا در این زمینه تـــدبیر لازم را از طریق ارائه برنامه های تأمین اجتماعی اتخاذ نماید.

اسلام فقر را موجب کفر می داند و با همان شدتی که با کفر مبارزه می کند با فقر نیز به مـــــــــبارزه بر می خیزد اگر تنگدســـــــتی و فقر بر انسان فشار آورد و استمرار داشته باشد چه بسا پرده عفاف و حجب دریده شود و فقیر،سائل گردد و دست طمع پیش مردم دراز کـــــند.

فقر می تواند انسان را به خیانت ،دروغ ،جدایی از حق و در نهایت به کفر بکشاند و فقر شدید موجب عدم تعادل روانی و باعث سرگردانی عقل می شــود.

با روایتی زیبا از مولای متقیان این مطلب را به پایان میبریم میفرماید:«هیچ فقیـــــــــــری فقـــر و گرسنه نگشت مگر آنکه توانگری با آن توانگر و کامیاب شد.»(1) 3)مظلومان و ستمدیده گان: عواملی نظیر حب زیاد مال،سود طلبی،خصومت و کینه توزی،جــــــــاه طلبی و خود بینی که از سستی و ضعف ایمان سرچشـــــمه می گیرد، از انگیزه های ظلم و ستم بر دیگران است در رابطه با اهمیت عدل و عدالت و رفع ظلم از دیگران همین بس که هدف از بعثت انبیاء الـــــــهی تحقق آن بوده و اساس تقوا،بر عدالت استوار است وعادل دوست و مقرب خداوند می باشد.

جـــزای ظالم و همدست او عذاب ابدی و دردناک بوده و دشمن خداوند متعال معرفــــی می شود.یاری مظلوم یعنی طرفداری از حق و عینییت بخشیدن بر عدالت،استمداد از ستم دیده نشانه ای از ایمان و اعتقاد به احکام الهی.در زمان مظلومیت تندی و پرخاش مجاز است یعنی کسی که مورد تعدی و تجــــاوز قرار گرفته به منظور دادخواهی و تظلّم،حق دارد فریاد بلند کند و استمداد طلبد.

4) بــــلا دیدگان و مصیبــــت زدگــــان : سیل ،زلزله،جنگ،قحطی،خشکسالی،آتش سوزی،ورشکستگی،درراه ماندگــــی و این قبیل گرفتاری ها ممکن است از چهار جهت متوجه انسان ها بشود.یکی از جهت معصیت های خرد و کلانی که خود و یا دیگران مرتکب می شوند و عقوبت این قبیل انحرافات ،در زندگی دنیوی به صورت های قحـــــــــطی ـ خشکسالی و...تجلی می کند.

دوم اینکه از جهت مسابقات تسلیحاتی و جاه طلبی و سلطه ئی دولـت های بزرگ،گرفتاریهای خانمان سوزنظیر جنگ،گرسنــــــگی دامنگیر ملت ها می شود.سوم از لحاظ زندگی مدرن و پیشرفته صنعتــــــــــــی که درموارد زیادی انسانها در قالــــــــب این قبیل تشکیلات،خود نقش (9) مـهره ای از ماشین غول پیکر را بازی می کنند.

و در عصر حاضر مواردی از مصائب و گرفتاری ها از این جهت ناشی می شود مثل انواع معلولیت ها که خانواده ها را از لحاظ عاطفی،اجتـــــــماعی و اقتصادی با بحران رو به رومی سازد و بالاخره جهت چهارم از نظر فردی است و در اثر عوامل مختلفی نظیر تنبلی،سهل انگاری،بی توجهی،...

مشکلاتی را متوجه برخی انسان ها می کند.

خـــداوند متعال در آیاتی از قرآن مجید سفارش این قبیل انسان های دردمند را در هر یک از چهار مورد فـــوق اند که دچار مصیبت شده باشند به ما می فرماید که یار و مددکار آن ها بوده از احوال آن ها غافل نشویم.

بخش دوم ــ تکامل در گــــــروههای اجتماعی : جامعه اسلامی و اصولأ هر جامعه ای،از اجتماعات کوچکتر تشکیل می شود که در مباحث جامعه شناسی ،از این قبیل اجتــــــماعات ،با عناوینی نظیر گروه های نخستین و ثانوی یاد می شود این گروه ها به دلیل سرنوشت اهداف و زمیــــنه های گوناگون مشترکی که دارند از انسجام بیشتری برخوردارند و زمینه های تعاون و همیاری در بیــن آنها زیادتر است .

مکتب متعالی اسلام در بعد تکامل اجتماعی ،جامعه را که در قالب گروههای اجتـــــماعی اولین و ثانوی زندگی می کنند به انجام وظایف و تکالیف ارزشمند امداد و حمایت تــشویق و ترغیب و حتی در مواردی به پرداخت نفقه و ارائه برنامه های حمایتی جنبه وجوب می دهد.

گروههای اجتماعی شامـــــل : الف ، حق والدین ـ ب ، صله رحم ـ ج ، حق همسایه بخش سوم ــ تکامل اجتماعی در بعــــد عـــــامه (عمومی ـ جمعی) : چگونگی حیات اجتماعی مستقیمأ به روحــیه تعاون ،همیاری و میزان همبستگی اعضاء آن بستگی دارد ، هر اندازه روحیه معاضــدت و همکاری ، ما بین افراد و گروههای جامعه بیشتر باشد وحدت و انسجام در آن عینـــــیت بیشتری می یابد همان گونه که کلام الهی بما می آموزد،در یک جامعه اسلامی ،اعضاء آن برادر دینی هـمدیگر هستند(گو اینکه در اصل از یک پدر و مادر به وجود آمده اند) و لذا باید همواره در این جا تفاهم و مودت بین همدیگر سعی نمایند که این امر نشانه بارزی از تقوای عملی است.

اگر در دستورات و احکام اسلامی تعمق کنیم متوجه خواهیم شد که اکثریت قریب به اتفــاق این احکام ، مبنای اجتماعی دارد یعنی بعضی از این دستورات ،نظیر جهاد،خمس،زکوه، امر به مـــــــعروف،تولی و تبری،فقط در ظرف اجتماع معنی پیدا می کند.علاوه بر این فردی ترین و خصـــوصی ترین عبادات،نظیر نمازهای فردی و روزه نیز به گونه ای نمود اجتماعی پیدا می کند.

(10) بخش چهـــارم ــ تکامل اجتماعی و مسئولیت دولت اسلامی : در زمینه تکامل اجتماعی ، وظیفه اساســـــی و سنگینی متوجه حکومت اسلامی است و تدبیر در نحوه ی اداره جامعه و سرپرســـتی امت اسلامی ،یکی از عمده ترین برنامه های نظام اسلامی بوده است.

در مواقع عادی وظیفه عـــــمده دولت در مورد خدمات اجتماعی،هماهنگی،نظارت و کنترل بر اموری است که از طرف اعضـــــــــاء جامعه به اجرا در می آید ولی در مقاطع و زمان های خاص،دخالت و سرمایه گذاری مستقیم دولت اجتناب ناپذیر می شود.

مؤسسات خــدمات اجتماعـــی و اقسام آن : به طور کلی مؤسسات خدمات اجتماعی را می توان در چند گروه زیر تقسیم بندی کرد: 1) سازمان های دولتی خدمات اجتماعی:که در قالــــب تشکیلات رسمی دولت در زمینه تکامل اجتماعی ایفای وظیفه می کنند.در این گروه می توان از مؤسسـاتی نظیر سازمان بهزیستی کشور(وابسته به وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی ) ، سازمان بازنشــــــــــستگی(وابسته به سازمان امور اداری و استخدامی کشـــــور) ،سازمان اوقاف و امور خیریه(وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی)نام برد.این سازمان ها علی رغم وابستگی شان به یک وزارتـــخانه،از نظر تشکیلاتی و حقوقی،دارای استقلال هستند.

2) سازمان های مستقل خدمات اجتماعی: در این زمینه می توان از سازمان های تامـــین اجتماعی نام برد که به عنوان یک تشکیلات مستقل، مسئولیت های مربوط به بیمـــه های اجتماعی را به اجرا در می آورد.و همچنـــین جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران را نیز می توان در این ردیف قرار داد 3)سازمان ها عــام المنفعه خدمات اجتماعی می توان از دارلایتام ها،مراکز خیریه،صندوق های قرض الحسنه و نظایر آن نام برد که معمولأ توسط افراد و گروههای خیر خواه و انسان دوست به وجود می آید.

4) نهادهای انقلاب اسلامی که عمومأ بعد از انقلاب بوجود آمده اند بحث راجع به سایر سازمان های اجتماعی را به موضوعاتی نظیر رفاه و تامین اجتماعی واگذار می کنیم.

(11) طبیـــعت عدا لت اجتماعی در اسلام : ما قبل از طرز فــــــــــکر کلی اسلام،درباره ی «هستی و زندگی و انسان» هرگز نمیتوانیم حقیقت عدالت اجتماعی در اسلام را بفهـــــمیم،زیرا عدالت اجتماعی چیزی جز یکی از فروع این اصل بزرگ، که تمام تعالیم اسلام بدان بر مـــیگردد،نیست.

اســــــلام که اداره ی تمام جوانب زندگی انسانیت را بعهده گرفته است،بهیچوجه مشکلات گوناگون زندگــــــی را بی دقت حل نمیکند،و آنها را مسائل متفزق و مختلف نمیداند، زیرا اسلام یک طرز فکر کلی جمع الاطرافــــــــی درباره هستی و زندگی و انسان دارد که همه فروعات و تفصیلات بدان بر میگردد و همه نظریات و قوانیـن و حدود و عبادات و معاملات خود را بدان پیوسته میدارد که تمامی آنان از این طرز فکر کلی و جامع الاطراف سرچشمه می گیرد و برای مســــائل جدید،بنظر بدوی زود گذر نمی نگرد و یک مشـــکلی را بدون در نظر گرفتن مشکلات دیگر، اصلاح و حل نمیکند.

شناسائی این طرز فکر کلی اسلام برای شخص محقق؛ درک اصــــول و قواعد آنرا آسان میسازد و بر اثر آن بخوبی میتواند موارد جزئـــــــی را به قوانین کلی برگرداند و با لذت و نشاطی تتبع عمیقی از حدود و روشهای آن بعمل آورد و بیــیند که چگونه آن قوانین،کامل و بهم آمیخته بود و مجموعه تجزیه ناپذیری است،و هر عمل ثمر بخشی که برای زندگی انجام میدهید،همه با تکامل اجزاء و اصول آنست و یگانه راه بررسی شخص تحقیق کننده درباره اسـلام اینستکه اول طرز فکر کلی اسلام را درباره ی هستی و زندگی و انسان بدست آورد،سپس از نظریه ی اســــــــــــلام درباره ی حکومت یا ثروت یا روابط بین المللی و افراد،کاوش نمایند چه اینها فروعی است که از آن فکر کلی سرچشمه گرفته و بدون آن درست و عمیق مفهوم نمیگردد.

فلســــــــــــــفه ی واقعی و حقیقی اسلام را نباید نزد ابن سینا و ابن رشد و فارابی و امثالشان؛از کسانیکه اسم«فلاسفه ی اسلام»بر آنها اطلاق می شود،طلـــب نمود،فلسفه ی اینان همه سایه هائی از فلسفه ی یونان است که بحسب حقیقت با روح اسلام بیگانه است فکر اصیل و کلی اسلام را درباره اصول نظری آن باید از قرآن و حدیث و سیره و روشهای عملی پیغمبر (ص) جستجو نمود و اینها خود برای هر کسی که اهل بحث و دقت بوده و در صدد فهم فکر کلی اسلام که مصدر تعالیم و قوانین و معاملات آنست باشد،کافی است.

اســــــــــــــــــلام رابطه ی بین خالق و مخلوق،و هستی و حیات وانسان،و پیوند بین انسان و روح وی،و فردواجتماع؛وفردودولت،و بین همه ی ملل جهان،و بین نسلی با نسلهای دیگر و غیره را در بر دارد و همه ی اینها را به یک فکر کلی و جامع که حدودش در فروع و تفصیلات ملاحظه می شود،مربــوط نموده و همین فلسفه ی اسلام است و من میخواهم آن را «طرز فکر اسلام»بنامم ‌ (12) فلسفه ی اسلام : انسانیت روزگاران درازی گذرانید در حالَََََـیکه راهی به یک فکر کامل درباره ی خالق و مخلوق و هستی و زندگی و انسان نداشـــــــــــــــــت زیرا هنوز آماده فهم چنین فکری نگشته بود...تا اسلام ظهور کرد.

اما ارتباط بین خالق و مخــــلوق(هستی و زندگی و انسان) بتمام معنی در باطن اراده ی مستقیمی می باشد که تمام موجـــــــودات از آن پــــــــــــــــــیدا می شود:«انما امره اذا اراد شیئأ ان یقول له:کن فیکون(1)(فرمان خدا در وقتیکه چیزی اراده کند این اسـت که بدو بگویید:باش پس می باشد).پس بین خالق و مخلوق هیچ قوه یا ماده ای واسطه نیست ،تمام موجــودات از روی اراده ی مطلقه او بدون واسطه پیدا میشوند و با اراده مطلقه او محفوظ میباشند و با نظـــــــــم خاصی سیر می کنند:«یدبر الامر یفصل الایات»(2)(امور را تدبیــــــــر می نماید و آیه ها را تفصیل میدهد).«و یمسک السماء ان تقع علی الارض الاباذنه»(3)(و آســــــــــــمان را از افتادن بر روی زمین نگه میدارد مگر آنکه خودادن دهد).

راه تــــــوحید : اسلام دیــــــــن یگانگی و وحدت بین تمام نیروهای جهان است،پس مسلمأ آن،دین توحید است،توحید خدا،و توحید همه ادیان در برابر دین خدا،و توحـــــــید پیمبران در بشارت دادن به این دین یگانه از بدو پیدایش حیات(4)«ان هذه امتکم امه واحدهو انار بکم فاعبدون»(5)(مسـلمأ این امت شما است یک امت،و من خدای شما هستم پس مرا عبادت کنید).

اسلام دین وحدت بین عبادت و معامله و عقیده و روش،و روحــــــیات و مادیات،وارزشهای اقتصادی و معنوی،ودنیاوآخرت،و زمین وآسمان میباشد واز همان وحدت بزرگ که قوانین و فرائض ومبانی وحدود و نظریات او در باره ی ســـــــــــیاست حکومت ومال و درباره ی پخش سود و زیان،و در باب حقوق و واجبات؛صادر میــــــــــگردد و سائر جزئیات و تفاصـــــــــــیل هم در همان اصل بزرگ مندرج است.

وقتی ما این طرز فکر کلی را درواقع نظریه های اسلام درباره ی جـ«هان و زندگی و انســــــــان فهمیدیم مبانی اساسی آنرا درباره عدالت اجتـــــــماعی در اسلام،درک خواهیم نمود.

بنابراین عدالـــت اجتماعی قبل از هر چیز یک عدالت انسانی عامی است نه یک عدالت اقتصادی محدود پس در این صـــــــورت است که شامل تمام مظاهر زندگــی وهمه جوانب فعالیت در آن میشود چنانچه ادراکات و روش و وجدانیات و حواس درونی را نیز در بر گرفته است .

(13) ارزشـــــــــهائی که مشمول این عدالت است ارزشهای اقتصادی فقط و یا بطور کلی ارزشهای مادی تنها نیست بلکه ترکیبی از ارزشــــهای معنوی و روحی و مادی است.

و همانگاه که مسیحیت دستخورده انسان را فقط از دریچه ی هــــــــدف های روحی آن می نگرد و می خواهد هواهای جسمی او را بخاطر هدفهای روحی منکوب نماید و همان گاه که کمونیستها از دریچه ی حوائــــــــــج مادی محض؛به انسان می نگرند و به انسانیت بلکه به تمام عالم از نظر مادی فقط ،نگاه می کنند،اسلام انسان را وحدتی می بیند که هدفــــــهای روحیش از هواهای جسمی آن جدا نیست و حوائج معنویش از حوائج مادی آن جدا نمی باشد و به جهان و حــــــیات هم با همین نظر که هیچ گونه تعدد و تفرقه ای ندارد،می نگرد.

و همین مطلب،مبداء جدائی میان کمونیسم و مسیحیت و اسلام است.

سپس ،این مطلب نیز دانسته شود که زندگی در نظر اسلام ؛ مهربانــــی و مودت و تعاون و تکافل است و اصول و روشهای آن بیان و روشن شده و آنرا بین مسلمانان بطور خصوص؛ و بین همه ی افراد بشر بطور عموم،محقق نموده است ،زندگی در نظر مسیحیت بر پایه ی قانون روشن و کاملی استوار نیست،مقارن با همین دو نظریه،نظزیه کمونیسم درباره زندگی، تنازع و جنگی است بین طبقات که به پیروزی یک طبقه دیگر منتهی می شود ،و در نتیجه رؤیای بزرگ کمونیسم تحقق می یابد.