روشنایی در محیط کار: مقدمه: بدون شک یکی از مهمترین حواس انسان حس بینایی است.
در دوران قدیم مردم بیشتر اوقات خود را در فضای باز می گذارند و از نور خورشید استفاده می کردند ولی امروزه با پیشرفت صنعت و لزوم فعالیت انسان در شیفت های مختلف ، انسان بیشتر اوقات خود را در محیطی می گذراند که حتی در طی روز با نور مصنوعی روشن می شوند.
بنابراین طراحی صحیح سیستم روشنایی جهت تامین نور کافی اهمیت خاص پیدا می کند.
در غیر اینصورت اثرات سوء آن بصورت خستگی چشم ، سر درد ، نقص بینایی و افزایش حوادث ناشی از کمبود نور یا درخشندگی و چشم زدگی میکند.
بطورکلی روشنایی خوب بازدهی و راندمان کار کار را بالا برده و با کاهش حوادث ناشی از نور نا کافی به ایمنی کمک کرده و حتی می تواند زندگی خود را نجات دهد.
از این رو تامین صحیح روشنایی، وظیفه ای سنگین بر عهده مدیران و مسئولین می باشد.
با توجه به نکات بالا یک کارفرما بایستی بداند هزینه ای را که برای تامین روشنایی مناسب در کارگاه تخصیص می دهد.
نه تنها به هدر نخواهد رفت بلکه چندین برابر سود خواهد داشت مثلا در کارگاهی در امریکا، در عرض یکسال با پرداخت 5000 دلار برای تغییر و اضافه کردن چراغها و 2800 دلار اضافه پرداختی برق توانسته است تعداد سوراخ و حوادث را از 425 مورد به 170 مورد کاهش در صد و مخارج درمان و پرداخت خسارت و سوانح را از 15 هزار دلار به 6 هزار دلار تقلیل دهد.* اثرات روشنایی: تاثیر روشناییبه دو صورت زیادی و کم نور می باشد.
اثرات کم بودن نور: خستگی فکری: اگر کوشش فکری در محیط کم نور بمدت طولانی انجام گیرد باعث خستگی فکری در شخص خستگی چشم: اگر اجسامی که کارگر با آنها سرو کار دارد در معرض نور کم قرار گیرند ، کارگر سعی می کند با نزدیک کردن چشم به جسم یابا آوردن جسم به نزدیک چشم و فشار بر ماهیچه های چشم کار را انجام دهد و این عمل باعث خستگی چشم می شود.
ینستاگموس: ناراحتی چشم که در اثر کمی نور حاصل می شود و بیماری مخصوص معدن چیان است.
زیاد بودن روشنایی در کارگاهها کمتر مشاهده میش ود با توجه به اینکه کارفرمایان بعلت کاهش هزینه برق علاقه مندند که از تعداد لامپهای روشن شده بکاهند.
که البته زیادی نور هم باعث خستگی فکری و چشم می شود.
و مسئله مهم تر در مواقعیکه مقدار نور در محیط زیاد است خیرگی چشم است.* تعریف نور: نور شکلی از انرژی است که بصورت امواج الکترومغناتیسشی نیازی به محیط مادی جهت انتشار ندارند.
این امواج می توانند از بسیاری از جامدات ، مایعات و گازها عبور کنند ولی بهترین حالت انتقال آنها در خلا و روی می دهد زیرا ماده ای که آنها را جذب نماید وجود ندارد.
منابع نور: منابع نور به دو دسته عمده تقسیم بندی می شوند.
1- منابع مصنوعی 2- منابع طبیعی مهمترین منابع مصنوعی لامپهای الکتریکی می باشند که میتوان آنها را به دو گروه عمده تقسیم بندی نمود.
الف-التهابی ب-تخلیه در گاز نور یک لامپ التهابی (رشته ای) از گداخته شدن رشته (فیلامان) داخل آن ایجاد می شود که خود ناشی از گرمایش حاصل از جریان الکترکی گذرانده از رشته در لحظه روشن کردن لامپ می باشد.
برای آنکه نوری به چشم برسد باید دمای فیلمان به 600 درجه سانتیگراد بالغ گردد.
لامپهای تخلیه فاقد رشته و با تحریک گازی که بین دو الکترود قرار دارد نور منتشر می کنند.
هنگامی که جریانی از مخلوط گازی می گذرد.
تشعشعاتی پدیدار می شوند که عمدتاً پرتوهای فرا بنفش می باشند.
از ذکر مزایا و معایب این لامپها و سایر مشخصات آنه به دلیل گستردگی آنها خودداری کرده و تنها اشاره می نمائیم که لامپهای فلورسنت و سدیمی دارای بهره نوری خوب و لامپهای التهابی رنگدهی خوب دارند و از لحاظ درخشندگی فلورسنتها درخشندگی کمتر و جیوه ای ها درخشندگی بیشتری دارند.
از لحاظ عمر لامپ هم التهابی ها عمر کمتری دارند.
واحدهای روشنایی: شار نوری(Q): مقدار انرژی که در واحد زمان از یک چشمه تشعشعی خارج شده و در باند قابل رویت قرار می گیرد و یا به عبارتی توان نوری خارج شده ار کنبع نور بوده و واحد آن لومون (LUM)می باشد.
شدت نور (I): توان نوری است که در جهت معینی از منبع خارج می شود که واحد آن کاندلا (CD) است.
شدت روشنایی(E):شدت روشنایی هرسطح ، نور دریافت شده توسط آن می باشد.
واحد شدت روشنایی لوکس (LUX)است و یک لوکس مقدار روشنایی است که جریان نوری یک لومون روی سطح 1 متر مربع ایجاد می کند.
درخشندگی(L):نوری که از سطحی به چشم می رسد ، درخشندگی آن جسم می نامند واحد درخشندگی کاندلا بر متر مربع () می باشد.
عوامل موثر در دید انسان: درخشندگی: هنگامی که بخشی از نئر که بخشی از نوری که به سطحی می تابد انعکاس یابد، چشم انسان آن سطح را به صورت یک منبع نور مشاهده خواهد کرد.
روشنایی مشاهده شده توسط چشم را درخشندگی (L) نامیده و آن را شدت نور در واحد سطح ظاهری چشم تعریف می کنند.
منابع طبیعی نور: مهتاب- آذرخش- فجر شمالی- فجر جنوبی-شب تابی نور طبیعی بر نور مصنوعی ترجحیحخ دارد.
نور خورشید علاوه8 بر داشتن اشعه ماوراء بنفش مزایای دیگری درد.
از جمله اینکه: اجسام در نور طبیعی به رنگ اصلی خودشان دیده می شوندحوادث ناشی از گاز حوادث ناشی از کار در نور مصنوعی بیشتر بیشتر از نور طبیعی است.
از نظر بهداشتی باز تاب نور طبیعی مناسبتر و بهتر از نور مستقیم آن است.
روشناییطبیعی صنایع و کارگاهها توسط پنجره های دیواری وسقفی بصورت جداگانه یا توام تامین می شود.
پنجره سقفی دو حسن دارد.
نور یکنواخت پخش می شود نور توسط کارگاه زیادتر می شود.به منظور نور یکنواخت در کارگاه باید سطح پنجره با کف سالن نتاسب داشته باشد برای کارهای ظریف سطح پنجره تا مساحت کف باشد.
برای کارهای معمئلی سطح پنجره تا مساحت کف باشد.
روشها و وسایل اندازه گیری: در این قسمت به طور مختصر روشها و وسایل اندازه گیری را شرح داده و چند مورد نمونه از روشهای اندازه گیری کلاسیک را ارائه خواهیم کرد.
طبیعی است همه جزئیات روشنایی واندازه گیری آن در مقوله این فصل نما گنجد و فقط جهت نشان دادن روش کار و ارائه راههای اندازه گیری ، ارزیابی و کنترل می باشد.
وسیله اندازه گیری: دستگاه مورد استفاده در این تحقیق فتومتر ها گنو یونیورسال می باشد.
این دستگاه جهت اندازع گیری درخشندگی و شدت روشنایی طراحی گردیده و با بکار گیری روشهای جنبی امکان تعیین فاکتورهای کنتر است-انعکاس- عبور دهی نور و زاویه فضایی را فراهم می کند.
انواع روشهای اندازه گیری شدت نور در سطح: روش نقطه ای Point Method روش Luman Method روش نقطه ای برای اندازه گیری روشنایی موضعی یک نقطه بکار می رود.
ولی روشن لومن متد برای اندازه گیری شدت نور در یک سطح بکار می رود.
روش منظم: اگر کنابع روشنایی طبق نظم خاصی پیچیده شده باشند می گوئیم روشنایی منظم است و امروز الگوهای صحیح طراحی با روش منظم صورت می گیرد.
صفحه بعد شش الگوی روش منظم را برای اندازه گیری روشنایی نشان داده است.
روش غیر منظم: اگر چیدمان منابع روشنایی و لامپها در کارگاهها طبق نظم خاصی نباشد روش را نا منظم می گوئیم.
در این روش نیز روشنایی را می توان به دو طریقه موضعی و عمومی ارزیابی کرد.
روشنایی موضعی ، روشنایی دئر محل و سطوح کار روشنایی موضعی می گوئیم.
اگر نتوانیم روشنایی را به صورت موضعی اندازه گیری نمائیم نرا به صورت عمومی اندازه گیری می نمائیم.
و روش عمومی نور را به این دلیل اندازه گیری می نمائیم که اولاً: خود ماشین آلات فاصله منظمی ندارند.
شرایط کار بصورتی است که فاصله کار برای ما مهم می باشد.
ثالثاً: میانگین روشنایی را بدست بیاوریم وهمینطور توزیع نورها را بررسی قرار دهیم.
روش اندازه گیری روشنایی به روش عمومی: در این روش باید کارگاه را شبکه بندی کرده طوری که مربعهای شبکه cm90 باشد و در مراکز این مربعها روشنایی را اندازه گیری می کنیم مرکز هر کدام از این مربعها یک نقطه اندازه گیری میباشد.
در این روش بهتر است جهت جلوگیری از دخالت انعکاسهای روشنایی از دیوارها یک فاصله 5/.
متری داشته باشیم و سلول فتوسل را در فاصله 75 سانتیمتری قرار می دهیم.
چون بیشترین میدان دید در فاصله 75 سانتیمتری می باشد.
از جدول بدشا آمده میانگین حسابی و انحراف معیار می گیریم.
اگر انحراف معیار بزرگ بود نشانه این است که توزیع روشنایی یکنواخت نمی باشد.
در پایان روشنایی موضعی و عمومی بدست آمده را با مقادیر استاندارد وزارت بهداشت و درمان مقایسه می نمائیم.
مقایسه با مقادیر استاندارد: بعد از انجام مراحل مقدماتی و اندازه گیری شدت روشنایی بایستی مقادیر بدست آمده رابا مقادیر استاندارد نقایسه نمود و در صورتیکه این مقادیر کمتر از میدان استاندارد باشد تدابیر لازم را اتخاذ نمود.
مقادیر استاندارد در هر کشور بستگی به سطح زندگی و شرایط خاص آن کشور داشته و در کشورهای مختلف با یکدیگر متفاوت است.
شرایط جوی محیط کار: یکی از موثر ترین عوامل در آسایش و عدم آسایش فرد شاغل ئ نیز وضعیت و سلامتی وی شرایط جوی محیط کار می باشد که به صورت گرما و سرمات تظاهر می کند.
در شرایط عادی درجه حرارت بدن انسان ، با وجود تغییرات وسیع دمای محیط و فعالیت فیزیکی فرد در یک طیف محدودی تنظیم می گردد.
عوامل موثر در این تنظیم ، یکی پوست و بافتهای چربی زیر آن می باشد که همچون عایقی در برابر گرما عمل می کند و عامل مهم دیگر جریان خون می باشد که حرارت را از طریق عروق سطحی دفع می کند.
در زیر به بیان مکانیسم های کاهش دهنده و افزایش دهنده دمای بدن می پردازیم.
مکانیسم های کاهش دهنده دمای بدن: گشاد شدن رگهای خونی در سطح پوست.
تعریق کاهش سوخت و ساز بدن.
مکانیسم های افزایش دهنده دمای بدن: تنگی رگهای خونی در سطح پوست سیخ شدن موها (این عامل در افرادی که موهای کوتاهی دارند چندان مهم نیست.) افزایش سوخت و ساز بدن راه اصلی دفع حرارت از بدن انسان پوست می باشد که پوست به صورتهای زیر گرما را دفع می کند.
راه اصلی دفع حرارت از بدن انسان پوست می باشد که پوست به صورتهای زیر گرما را دفع می کند.
تششع Radiation هدایت Conduction انتقال Conduction تعریق (تبخیر) eraporation عوارض ناشی از گرما: اختلالات ناشی تز گرما در محیط کار را به رشنه اختلالات عمومی ، اختلالات عصبی ، روانی و عوارض پوستی تقسیم می کنند که به شرح آنها می پردازیم.
الف- اختلالات عمومی گرما زدگی کرامپ عضلانی آستنی مخصوص ب-اختلالات عصبی ، روانی: گرمای زیاد محیط کار باعث تحریک پذیری، بی حوصلگی ، بی علاقگی نسبت به کار خستگی زود رس و بی حالی، افزایش اشتباهات و حوادث ناشی از کار و کاهش بازده بخصوص در فعالیتهای فکری می شود.
ج-عوارض پوستی: کارگرانی که در محیط های گرم و مرطوب کار می کنند به علت اختلال از کار غدد متر شحه عرق پوست دچار قرمز رنگ و خارش داری می شوند و از آنجائیکه در محیطهای در محیطهای صنعتی انواع مواد شیمیایی بصورت جامد ، مایع و گاز وجود دارد.
و دستهای کارگران هنگام کار به این مواد آلوده می شود.آلاودگی بثورات جلدی به این مواد جلدی به این مواد شیمیایی رخ داده و مشکلات ثانویه ای در پی خواهد داشت.
عوارض ناشی از سرما: بدن انسان با افزایش تولید حرارت و کاهش میزان دفع آن، با سرما مقابله می کند ولی مقاومت بدن در برابر سرما تا حدی می تواند ادامه یابد و چنانچه سرمای محیط کنترل نگردد.
عوارض به شرح زیر ممکن است بروز کند.
عوارض ناشی از حساسیت نسبت به سرما مثل کهیر ناشی از سرما عوارض ناشی ازاثر مستقیم مستقی سرما : الف – عرضه موضعی مثل یخ زدگی ب- سرما زدگی علاوه بر این سرما باعث تصحیلات و تشدید پاره ای از بیماری های عفونی گردیده و همچنین بعضی از بیماری های آلارژیک دستگاه تنفسی مانند آسم را تشدید می کند سرما بر روی بیماری مانند زکام ، پنمونی مننژِت رماتیسم و نفریت اثر تشدید کننده دارد .
عوامل شیمیایی با افزایش روز افزون کاربرد مواد شیمیایی در محیطهای صنعتی و مراحل تولید آلودگی محیطهای کاری در نتیجه فعل و انفعالات شیمیایی و فیزیکی صورت گرفته است لذا بررسی در این زمینه امری ضروری به نظر می رسد .
برای انجام این بررسی ابتدا باید مواد شمیایی که در یک محیط مصرف می شود و همچنینی موادی را که بصورت فراری و جانبی تولید می شود و محصولات نهایی شناسایی شده و نسبت به کمیت و کیفیت این مواد اقدماتی صورت گیرد .
و نتیجه حاصله با استانداردها مقایسه شده و در نهایت راه کنترلی مناسب با هزینه کم و راندمان بالا ارائه گردد در زمینه شناسایی مواد باید گفت که پی بردن به ماهیت مواد اولیه مصرفی از طریق قرائت بر چسب ظروف ، کاتالوگها و مهندسی شیمی و غیره امکان پذیر است برای شناسایی مواد شیمیایی می توان از طریق مشاوره با مهندسین و شیمی نمونه برداری از آنها و شناسایی به کمک روشهای آزمایشگاهی اقدام نمود .
تقسیم بندی آلاینده های شیمایی بر اساس حالت فیزیکی : 1- گازها و بخارات : تعداد گازها بسیار زیاد است و عده ای از آنها در بعضی از تولیدات صنعتی به مقدار قابل ملاحظه ای به مصرف می رسد .
و برخی نیز در اثر فعل و انفعلات شیمیایی در موقع تهیه بعضی مواد تولید می گردد .
اغلب گازها دارای بو و رنگ خاصی هستند که از روی آنها تشخیص داده می شود .
2- مواد معلق آئروسلها : انتشار و پراکندگی ضرات کوچک جامد و یا مایع در یک فاز گازی خاصی را در هوا ، آئروسل نامیده می شود .
مواد معلق در محیط های کار عبارتند از گرد و غبار ، میست ، در دو دهه تقسیم بندی آلاینده های شیمیا