دانلود مقاله کودکان خیابانی

مقدمه یکی از آسیب های جدی که جامعه ‌ ما را تهدید می کند گسترش روزافزون کودکان خیابانی است که به دلایل گوناگون بخشی یا همه ‌اوقات خود را در خیابان ها سپری و عمدتاً از طریق تکدی ، بزهکاری و شغل های کاذب و فصلی امار معاش می کنند .

گرچه آمار دقیقی از تعداد این کودکان در دسترس نیست ، آماری که براساس جمع آوری بخشی از این کودکان تهیه شده بیانگر اهمیت و عمق این فاجعه عظیم ملی است که صرف نظر از مشکلات و مسائلی که در حال حاضر ایجاد می کند ، پیامدهای ناگوارتری در آینده ای نه چندان دور برای جامعه در پی خواهد داشت.

طبق آمار رسمی فقط در سال 78 و نیمه ‌ اول سال 79 حدود 7 هزار کودک خیابانی را یکی از مراکز جمع آوری این کودکان پذیرفته و نگهداری کرده است ، کودکانی که از یک روز تا شش سال را در خیابان ها سپری کرده اند و حداقل سن آن ها 3 سال بوده است .

« بچه های کلوپ » « کلوپ های ورزشی » « کلوپ های رایانه و CD » « کلوپ ها ی دوستی» پسران مجرد گروههای انحرافی غیر سیاسی دختران فراری طبقه بندی کودکان خیابانی : کودکان خیابانی را از جهات گوناگون می توان طبقه بندی کرد : الف : وضعیت سرپرستی کودکان دارای خانواده ‌کامل ( پدرو مادر )کودکان تک سرپرست تحت تکفل پدر کودکان تک سرپرست تحت تکفل مادر کودکان تک سرپرست تحت تکفل پدر دارای نامادری کودکان تک سرپرست تحت تکفل مادر دارای ناپدریکودکان بی سرپرست دارای قیم کودکان بی سرپرست فاقد قیم کودکان بد سرپرست در طبقه بندی فوق هر کدام از گروه ها تعاریف خاص خود را دارند و علل خیابانی شدن آن قابل بررسی است .

درگروه 1- عواملی همچون نبود ارتباط منطقی و عاطفی بین کودکان و والدین مؤثرند : جمعیت زیاد خانوار ( نکته قابل توجه : میانگین جمعیت خانوار در کشور 6/4 نفر است ؛ لکن بررسی های انجام شده بیانگر آن است که میانگین جمعیت د ربین کودکان خیابانی 6/7 نفر ، حداقل 4 نفر و حداکثر 21 نفر است ) .فقر عاطفی موجود در خانواده تعداد زوجات پدر ترس از تنبیه و مجازات به دست بزرگ ترها به دلیل انجام دادن عمل ضداجتماعی و اخلاقی مشکل درسیداشتن نقص عضو و مورد استهزا و تمسخر قرارگرفتن توسط سایر افراد خانواده تجدید یا مردود شدن در دروس فشار خانواده و اعمال نگرش های متعصبانه در قبول آن چه در بین طوایف و اقوام رسم و سنت نامیده می شود عدم آستانه مقاومت کودکان در برابر این فشارها اعتیاد یکی از والدین تمایل به استقلال فردی و تلاش برای اشتغال و … در گروه کودکان تک سرپرست تحت تکفل پدر یا مادر ، 30% از کودکان علت تک سرپرستی شان فوت یکی از والدین به علت های گوناگون بوده است که شوک ناشی از خلا ایجاد شده به خودی خود موجب تغییر رفتار کودک در آستانه ‌ رشد می شود در این گروه عواملی همچون : عدم تسلط سرپرست به هدایت و حمایت کودک فقر اقتصادی فشار روانی ناشی از بروز پدیده طلاق و خلأ ایجاد شده همسر گزینی سریع و بدون مطالعه و مشورت سرپرست عواملی همچون بدرفتاری و از سوی دیگر وجود بدبینی در اجتماع نسبت به ناپدری و نامادری که خود موجب تشدید بحرانهای رفتاری می شود .در گروه کودکان تحت تکفل پدر دارای نامادری ، فشارهای مضاعف سرپرستان سببی یا نسبی دارای حق حضانت ،‌احساس حقارت کودک در جمع شبه خانواه ‌ موجود ، همچنین فاش شدن راز کودک در بین اهالی محل و گروه همسالان و تشدید احساس حقارت موجود ، موجب خانه گریزی و خیابانی شدن کود ک می شود .

همچنین کودکان فاقد قیم که بر اثر داشتن نابهنجاریهای موروثی و همچنین عدم شناخت این نابهنجاری هاتوسط متولیان امور سرپرستی کودکان ، همچون مراکز شبانه روزی و تقابل و برخورد معترضانه همراه با اعمال تنبیهات گوناگون نیز موجب گریز این کودکان از مراکز یاد شده است .

ب.

طبقه بندی از حیث نوع زندگی خیابانی 1.

کاسبان خیابانی : این گروه به دسته های زیر تقسیم می شود : شاغل در مراکز خدماتی ( پادویی )دستفروشان دوره گردها واکسی ها 2.

گروه ولگردان 3.

گروه تلکه گیران 4.

بزهکاران .

این گروه به دسته های زیر تقسیم می شود : 4-1- حضور در گروه های بزهکاری سارقان اعم از شب روها ، جیب برها ، خانه روها ، دخل زن ها ، کیف قاپ ها و … 4-2- حضور در گروه های بزهکاری توزیع کننده مواد مخدر که بیش از 60% این گروه حین فعالیت به مصرف مواد نیز آلوده می شوند .

4-3- حضور در گروه های ضداخلاقی که در تعمیم و اشاعه ‌ فحشاء و سوء استفاده های جنسی از کودکان فعالیت دارند .

4-4- حضور در باندهای حمل و جابه جایی مواد مخدر که معمولاً به عنوان طعمه و انباری ( جاسازی جنس ) در بدن کودک مورد استفاده قرار می گیرد .

5.

حضور در باندهای سوإ استفاده کننده ‌ سودجو و فرصت طلب که معمولاً این باندها همه نوع سوء استفاده از کودکان را به عمل می آورند .

6.

متکدیان شامل : 6-1- تکدی فردی به شیوه ‌ تحریک احساسات عاطفی مردم 6-2- تکدی گروهی به شیوه های گوناگون که توسط افراد حرفه ای آموزش داده می شوند .

ج .

طبقه بندی کودکان از لحاظ وضعیت سکونت خیابانی 1.

کارتن خوابها : این گروه یا به صورت انفرادی و یا به صورت گروهی معمولاً در پارک ها ، کناره های میدان ها ، همچنین در نقاط کور و غیر قابل رؤیت محلات با زیر انداز کارتن نیاز خود را برطرف می کنند .

گروه های دارای اسباب و پتو سرویس خواب خود را د رداخل بشکه یا سطل زباله درگوشه ای از پارک ها مخفی می کنند و اموال سرقتی خود را لاله لای گیاهان و درختان و زیر پل هاجاسازی می کنند .

2.اتوبوس خواب و قطارخواب : اتوبوس خواب ها و قطار خواب ها با تهیه بلیط وگاه با التماس و خواهش از راننده ‌ اتوبوس یا نگهبان قطار و یا قاچاق سورا قطار می شوند و نیاز به خواب خود را تأمین می کنند .

در بسیاری از موارد با جیب بری و سرقت اموال نیازهای خود را برطرف می کنند .

در یک بررسی که به صورت سرشماری و پرسش و پاسخ از کارکنان قطار و کودکان قطار خواب صورت گرفته به طور متوسط در هر قطار 20 کودک زیر 16 سال به تنهایی مسافرت می کنند که حداقل یک چهارم آنها قطار خواب هستند .

برخی قطار خوابها با کارکنان قطار .

« بوفه داران » ، طرح دوستی می ریزند و گاه در انجام دادن وظایف مربوط آنان را یاری می کنند .

3.

هتل خوابها : اصطلاح یا عبارت هتل خواب به گروهی اطلاق می شود که نسبت به کارتن خواب ها و اتوبوس خواب ها وضعیت مطلوب تری دارند و حداقل تا زمان به دام قانون افتادن و گرفتار زندان شدن با برنامه حرکت می کنند .

این گروه ها در خانه های مجردی و یا ساختمان های قدیمی بلاصاحب در محلات قدیمی درارای طرح ، سکونت دارند .

قسمت هایی از دروازه ری ، شوش ،‌مولوی از جمله این محلات هستند .

اعضای گروه لوازم مورد نیاز زندگی را به تناسب ازمیان لوازم سرقت شده از خانه ها و مغازه ها تأمین می کنند .

ازویژگی های این گروه داشتن نظم خاص وبرنامه ‌مراقبتی است که تا نسبت به آستانه مقاومت فرد اعتماد نیابند ، او را نامحرم پنداشته و بین خود راه نمی دهند و درمیان این گروه فداکاری ، مروت ، مردانگی ، شهامت و مرام خواهی تعریف خاص خود را دارد ؛ به نحوی که هیچ یک از اعضا نمی تواند نسبت به اعمال نابهنجار و خواست نامشروع طرف دیگر اعتراض نماید .

قاعده بازی را رئیس گروه که از عناوین خشن برخوردار است تعیین می کند و بقیه ( نوچه ها ) از او تبعیت می کنند .

پیمان خونی برادری( دونفره با تیزی – تیغ و یا چاقو – قسمتی از ساعد دست را خراش داده و برای لحظاتی قسمت خراش خورده را روی هم قرار می دهند و بدین وسیله پیمان برادری – خونی می بندند ) این نوع عهد و پیمان از مقدمات پیوستن به این گروه هاست و کسی که چنین پیمانی بست هرگز به دیگری خیانت نخواهد کرد و افرادی که پشیمان شوند و قصد جدایی از گروه را داشته باشند لزوماً‌ باید تاوان سنگینی را بپردازند .

انجام دادن اعمال مجرمانه و عمل قبیح جنسی در بین افراد این گروه فاقد قباحت بوده و جزئی از روند عادی زندگی آنان است .

د: گروه های سنی کودکان خیابانی گروه سنی زیر 10 سال این گروه توسط باندهای مختلف درامورتکدی و گاهی نیز در امر حمل مواد مخدر و بعضاً‌ به عنوان عامل پوششی در امر فحشا مورد سوء استفاده قرار می گیرند .گروه 10 تا 15 سال این گروه با روند رشد جسمانی و قرار گرفتن د رآستانه ‌ بلوغ رفته رفته از گروه های قبلی جدا می شوند و به دامن سایر گروه ها که آزادی عمل بیشتری دارند پناهنده می شوند .گروه سنی بالای 15 سال این گروه پس از کسب تجربه در دامن گروه های سوء‌استفاده کننده ‌ اول و دوم رفته رفته با احساس استقلال طلبی از گروه های جدا می شوند و به خودی خود به فعالیت مستقلانه می پردازند و یاخود تشکیل باندو گروه جدیدی را می دهند .

تشکیل باند و گرفتن القاب از سوی دیگران برای کودکان یک نوع موفقیت محسوب می شود .

خالکوبی ، خودزنی ، وجود جای زخم های ناشی از تیغه چاقو در بدن و یا اعمال خارق العاده و کسب موفقیت در عملیات ضد اجتماعی از مقدمات کسب القاب آمریکایی ، تایلندی ، تایسون ، قرقی ، سوخته ، پلنگ ، خوش دست ، تردست ، ریزه ، طوفان است .

همچنین به گروهی از کودکان داشته اند ، القابی مثل قلمبه ، چمباتمه ،پاگنده داده می شود و گاه این القاب با عبارات مستهجن همراه است.

پدیده ‌ کودکان خیابانی پیش از آن که ناشی از خانواده ناسالم و تربیت ناهنجار باشد متأثر از ساخت بیمارگونه ‌ جامعه است .

زیرا اثرات منفی تحولات سریع و نظام نیافته اجتماعی – اقتصادی در مرحله اول گریبانگیر نهادهای اجتماعی است که خانواده کوچک ترین واحد آن است و سپس از طریق خانواده به فرد منتقل می شود.

وضعیت کودکان خیابانی در ایران و جهان در پیمان جهانی حقوق کودک که نمایندگان 191 کشور جهان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال 1988 آن را پذیرفته اند و ایران نیز در سال 1373 به صورت مشروط آن را پذیرفته ، کودک کسی است که کمتر از 18 سال داشته باشد ، مگر این که بر اساس قانون ملی قابل اعمال سن قانونی کمتر تعیین شده باشد ( پیمان جهانی حقوق کودک ، 1989 ).

بدین خاطر می توان گفت ، « کودکان خیابانی » معمولاً به کودکان و نوجوانان زیر 18 سال که به طرق گوناگون در خیابان ها مشغول زندگی هستند گفته می شود .تعداد تخمینی کودکان و نوجوانان خیابانی در جهان از 30 تا 170 میلیون نفر در نوسان است .

بر اساس نتایج آماری دیگی در این خصوص در حال حاضر 100 میلیون کودک خیابانی در جهان وجود دارد که نیمی از آن ها درکشورهای آمریکای لاتین و بقیه عمدتاً‌ در کشورهای آفریقایی و آسیایی به سر می برند .

تنها در آنکارا و استانبول دو شهر ترکیه نزدیک به 10 هزار کودک خیابانی وجود دارد و د رکنیا این میزان در حدود 160هزار نفر است ( زارع ، 1377).

طبق تعریف یونیسف ، واژه ‌ کودک خیابانی به کلیه افراد زیر 18 سال اطلاق می شود که د رخیابان ها از طریق گدایی ، بزهکاری و اشتغال به شغل های کاذب فصلی ادامه ‌ زندگی می دهند و بسیاری از آنان بی سرپناه نیز محسوب می شوند ، یعنی خانه ای برای سکونت ، خواب و نظافت ندارند .( یونیسف ) گرچه آمار نسبتاً‌ دقیقی از تعداد کودکان خیابانی در دسترس نیست ، گزارش های موجود حکایت از افزایش نسبی این معضل اجتماعی در جهان دارد .

نبود امکان دستیابی به تعداد دقیق کودکان خیابانی عمدتاً به دلیل زندگی پنهانی ، جابه جایی آنان و متغیر بودن تعداد آنان در زمان های گوناگون است .

در ایران نیز متأسفانه آمار دقیقی در دست نیست ، لکن بنابه گزارش های غیر رسمی فقط در تهران برآورد شده که 20هزار کودک خیابانی با سرپرست یا بدون سرپرست زندگی می کنند (رسالت ، 14/7/80).

به طور کلی ، یونیسف کودکان خیابانی را به دو دسته طبقه بندی می کند : دسته ‌ اول کودکان و نوجوانانی که غالباً‌ در طول روز مشغول به کارند و شب ها نزد خانواده هایشان بر می گردند .

این کودکان و نوجوانان ممکن است از خدمات و امکانات اجتماعی مانند مدرسه ، کلیسا و ارتباط با گروه های دیگر اجتماعی نیز بهره مند باشند ، دسته دوم کودکان و نوجوانانی که هم در خیابان ها کار می کنند و هم احتمالاً ارتباطاتی با خانواده شان دارند .

براساس برآوردها 75% از کودکان و نوجوانان خیابانی از گروه اول و 20% از گروه دوم اند .

5% باقیمانده نیز آن هایی هستند که معمولاً‌ در خیابان ها به سر می برند و هیچ گونه ارتباطی با خانواده هایشان ندارند ( سایت اینترنتی کودکان فراری و بی خانمان ) .

براین اساس ، در برخی کشورها مانند برزیل جوانانی که در خیابان به سر می برند 7 میلیون نفر از جمعیت راتشکیل می دهند ، در هند کودکان بی خانمان را 44 میلیون نفر تخمین زده اند که البته شامل کودکان کارگر نیز می شود .

درآمریکای لاتین حدود 40 میلیون نوجوان و جوان رها شده وجود دارند که بدون هیچ گونه حمایت اجتماعی در خیابان ها سرگردانند و دست به تشکیل گروه ها و باندهایی می زنند که پدید آورنده ‌ ساختاری اجتماعی برای بقای فردی و جمعی آنان است ( همان ) .

درکشور ما نیز مسئله کودکان خیابانی امر جدیدی نیست ، لکن افزایش چشمگیر آن درسالهای اخیر باعث جلب توجه خاص مسئولان شده است و صرف نظر از منظره نامناسبی که د رشهر ها ایجاد کرده ، تبعاتی دارد و دست های پنهان و منفوری که پشت این پدیده قرار گرفته زندگی و آینده این کودکان و نوجوانان را به طور جدی به مخاطره انداخته است .

سازمان تأمین اجتماعی برای تعریف کودکان خیابانی معیارهای خاصی دارد .

از نظر این سازمان کودکان خیابانی ، کودکانی 7 تا 15 ساله ، ایرانی الاصل ، دارای شغل کاذب و بی بهره از آموزش هستند ( همبستگی ، 20/6/80 ).

در حالیکه در بررسی ای که اخیراً‌ انجام شده از 200 کودک خیابانی ، فقط 90 نفر آن ها ایرانی و 110 نفر دیگر مهاجران خارجی بوده اند .ضمن این که با توجه به تعریف سازمان تأمین اجتماعی فقط 45 نفر از آن ها کودک خیابانی قلمداد می شوند (همان ) .

افزایش کودکان خیابانی در سال های اخیر منحصر به تهران نبوده و درشهرهای دیگر از جمله شهرهای زیارتی نیز رخ داده است .

تعداد کودکان خیابانی در استان خراسان در سال 1380 نسبت به سال 1379 ، 39 درصد افزایش داشته است .

طبق همین گزارش 11 درصد کودکان خیابانی در این استان بی سرپرست اند .

34 درصد آن ها به کار اشتغال دارند و 55 درصد آنان به صورت عادی در کنار والدین خود در خیابان ها کار می کنند Shahrvand.com/655) ).

از سوی دیگر ، آمار نشان می دهد که پس از تهران به ترتیب مشهد و قم بیشترین تعداد کودکان خیابانی را دارد که علت اصلی آن زیارتی بودن این شهرهاست .

زندگی در خیابان ها مشکلاتی برای کودکان ایجاد می کند که از زوایای گوناگون قابل بررسی است .

از جمله ‌ این مشکلات می توان به موارد ذیل اشاره کرد: الف .

مشکلات بهداشتی : درمیان مشکلات بهداشتی ، سوء‌تغذیه مهم ترین عامل بیماری کودکان خیابانی است این کودکان به دلیل محرومیت از مواد مغذی و ویتامین ها و سایر ملزومات غذایی عمدتاً به مشکل سوء تغذیه دچار هستند ( همبستگی ، 20/6/80 ) .

پس از آن بیماری های مزمن گوارشی است به دلیل استفاده از مواد غذایی ناسالم و غیر بهداشتی ایجاد می شود .

کودکان خیابانی به بیماری های پوستی نیز مبتلامی شوند .

شیوع این بیماریها بیشتر به دلیل آلودگی محل زندگی و خواب کودکان است و واگیردار بودن این بیماریها باعث می شود که سایران نیز در معرض ابتلابه آن قرارگیرند .

مشکل امرار معاش و نبود امکان دسترسی به مشاغل ثابت کودکان خیابانی و بیش از پیش در معرض استثمار شدن و نهایتاً‌ درگیر شدن در فعالیتها و موقعیت های خطرناک و غیرقانونی قرار می دهد که استثمار جنسی ونیز اعتیاد به مواد مخدر به منظور ایجاد وابستگی هرچه بیشتر به رهبران گروه های قاچاق مواد مخدر از آن جمله است .

پیامد این وابستگی ابتلا به بیماری های جنسی به خصوص بیماری ایدز و قرارگیری در معرض ویروس HIV است .

شایان ذکر است که معمولاً 15 درصد کسانی که در معرض ویروس HIV قرار می گیرند به بیماری ایدز مبتلا خواهند شد .

استفاده از مواد تزریقی نیز درکنار سایر مواد مخدر نه فقط آن ها را به اعتیاد مبتلا می سازد بلکه احتمال آلودگی آن ها را به سایر بیماری های مسری بیشتر می کند .

مشکلات رفتاری و اخلاقی : یادگیری فرهنگ خشن خیابانی از ویژگی های رفتاری و اخلاقی کودکان خیابانی است که باعث می شود به دلیل نقصان در فرآیندهای جامعه پذیری و فرهنگ پذیری نمی توانند رفتاری همسان سایر گروه های سنی خود داشته باشند .

قطعاً‌ کودکانی که در محیط خانوادگی ناسالم و بیمار رشد می کنند و بیشتر وقت خود را در خیابان هاو میادین درمیان افراد بزهکار و مجرم می گذرانند نمی توانند از تربیت صحیحی برخوردار شوند و بالطبق درایجاد ارتباط اجتماعی مناسب بادیگران نیز ناتوان اند .

گروه های خیابانی فرهنگ خاص درون گروهی دارند .

استفاده از اصطلاحات خاص و غیر متعارف زاییده‌ همین فرهنگ است .

همراهی و همزیستی با بزهکاران و مجرمان در گروه های خیابانی و زندگی مشترک با آن ها در سرپناه های خیابانی و حداکثر زندگی در خانواده هایی با مشکلات اقتصادی ،‌از هم گسیختگی و محیطی پرآشوب و بحرانی از جمله زمینه هایی است که بستر مناسب و مساعدی را برای شکل گیری شخصیتی ناسازگار و نامتعادل مهیا می سازد و در چنین بستری قطعاً نمی توان به شکل گیری شخصیت سالم اجتماعی امیدوار بود .

مشکل کسب درآمد ازسویی وافزایش تعداد کودکان خیابانی از سوی دیگر آن ها را به رقابتی هرچه بیشتر با یکدیگرترغیب می کند و این رقابت تحقیر آمیز به همراه استفاده از روش هایی برای جلب ترحم دیگران و کسب درآمد بیشتر از سایران وضعیتی رقت انگیز برای آنان به وجود می آورد .

آسیب های اجتماعی : بسیاری از کودکان خیابانی به دلیل افتادن در دام قاچاقچیان و خلافکاران مورد سوء استفاده های جنسی قرار می گیرند .

اینکودکان که عمدتاً منبع درآمد خانواده هستند ممکن است به دلایل گوناگون به دست نیروهای انتظامی بازداشت شوند که در این صورت خانواده هایشان برای رهایی آن ها اقدام می کنند و با وجود این پس از آزادی مجدداً‌ خانواده هایشان آن ها را برای ادامه‌ امرار معاش از طریق تکدی و … به خیابانها می فرستند .

در واقع ، گذران زندگی و امرار معاش راهی جز پیوستن به گروههای تبهکار و قاچاقچی پیش روی این کودکان قرار نمی دهند .

این کودکان از همان اوایل شروع کا ردر دام گروه های قاچاقچی و خالفکار گرفتار می شوند و تحت آموزش های نامناسبی برای استثمار و بهره گیری های جنسی قرار می گیرند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد : آموزش کودکان برای استفاده از آن ها در حمل و توزیع مواد مخدر ،‌مشروبات الکلی و مواد غیرقانونی دیگر .

آموزش کودکان و به کارگیری آنها برای تکدی گری آموزش و به کارگیری کودکان برای انواع سرقت ، جیب بری ، کیف زنی ، کیف قاپی و … بهره کشی و سوء‌استفاده های جنسی از آنان فروش کودکان برای تجارت اعضای بدن آنان آموزش و به کارگیری در اماکن فساد ، قمارخانه ها ، عشرت کده ها برای خدمات رسانی و یا سوؤ‌ استفاده‌ جنسی ؛ ففروش یا اجاره‌ کودکان به منازل مجردی برای بهره کشی جنسی به کارگیری در مشاغل دستفروشی و کارهایی از این قبیل ( مهرجردی ، سال هفتم ، 26 ) د .

اشتغال کودکان : درتمامی جوامع کودکان و نوجوانان خیابانی برای ادامه‌ زندگی ناگزیرند شغلی درآمدزا بیابند .

این مشاغل عمدتاً‌ موقت و غیر رسمی اند و از حمل و نقل زباله ، شستن اتومبیل، مراقبت ازاتومبیل ، سیگار فروشی و … گرفته تا مشاغل غیر قانونی ولی درآمدزا مثل فروش مواد مخدر را در برمی گیرد .

درمفهوم بین المللی مشاغل کودکان و نوجوانان خیابانی رابه دو دسته تقسیم می کنند که شامل مشاغل موقت غیر رسمی و حرف حاشیه ای غیر رسمی می شود.

بخش غیر رسمی عبارت است از گروه های کوچک خانوادگی و مراکز و خرده فروشانی که قوانین نیروی کار کودکان را دور می زنند و یا زیر پا می گذارند که به مواردی از آن ها اشاره کردیم .

کودکان و نوجوانان خیابانی بعضاً‌ به دلیل دسترسی نداشتن به مشاغل رسمی به این گونه مشاغل روی می آورند .

ه .

آموزش کودکان : کودکان خیابانی کمتر به مدرسه می روند و کمتر به مراحل تحصیلی بالاتر می رسند .

مشکلات خانوادگی و نابسامانی زندگی عمدتاً‌ آنانرا از ادامه تحصیل باز می دارد و این معضل معمولاً در اولین سالهای خیابان گردی گریبان گیر این کودکان می شود .

گرچه امکان ادامه‌ تحصیل ویاموفقیت آنان با وجود این مشکلات نیز عملاً متصور نیست .

آمار موجود درخصوص تعداد کودکان واجب التعلیمی که به مدرسه نمی روند بیانگر این است که حدود 30 درصد کودکان واجب التعلیم در مقطع دوره‌ ابتدایی به مدرسه نرفته اند .

این میزان در پاکستان 25 میلیون نفر از کودکان را در بر می گیرد .

همچمنین 80 درصد کودکان بنگلادشی ، 31 درصد کودکان مکزیکی و 33 درصد از کودکان پاکستانی در دوره ابتدایی ترک تحصیل کرده اند ( سرور ، شماره 176 ) عوامل مؤثر در گسترش پدیده کودکان خیابانی درمیان عوامل گوناگونی که در خصوص گسترش پدیده کودکان خیابانی مطرح شده می توان به موارد ذیل اشاره کرد .

گرچه برخی از این موارد درقالب مشکلات خانواده بیان شده ،باید توجه کنیم که این مشکلات محیط خانواده نیز متأثر از اثرات جامعه‌ بزرگتری است .

بدرفتاری پدر و مادر یا پدریا مادر خوانده با کودکان و نوجوانان .

مهاجرت دسته جمعی خانواده ها از روستاها یا شهر های کوچک به شهرهای بزرگ که موجب آوارگی ، سرگردانی روحی و معنوی اطفال در محیط های بزرگ و نامأنوس می شود .

منطبق نبودن وضع زندگی و عادات و اخلاق روستاییان با تمدن شهری .

افزایش سرسام آور هزینه های زندگی خانواده ها درمرکز شهرهای بزرگ و برآورده نشدن نیازهای اولیه مثل غذا و مسکن و پوشاک .

کمبود فرصت های شغلی در جامعه و اشتغال کودکان و نوجوانان به مشاغل کاذبی نظیر واکس زدن ، سیگار فروشی ، دستفروشی ، روزنامه فروشی و پاک کردن اتومبیل ها در چهارراه ها .

وجود اختلافات خانوادگی و نبود احساس آرامش و امنیت در محیط خانوادگی .( سامبیاتی ، 1379 :157 ) درعین حال باید توجه کنیم که برای آگاهی دقیق تر از علل گسترش پدیده کودکان خیابانی باید به برسی و پژوهشی جدی در این خصوص همت گماشت .

سیاست های موجود و نقدی برآن تا کنون ساست های متفاوتی در رویارویی با یان پدیده اتخاذ شده است .

ایجاد خانه های سبز برای نگهداری از پسران خیابانی و ریحانه برای نگهداری از دختران فراری و خیابانی از این دسته است .

اینمرکز از نظر سازمانی و تشکیلاتی به معاونت اجتماعی شهرداری وابستهاست .

ازدیگر مراکزی که در این خصوص فعالیت دارد می توان از مرکز ساماندهی کودکان و نوجوانان خیابانی نام برد که کانون اصلاح و تربیت احداث کرده است و همچنین مراکز وابسته به سازمان بهزیستی ، کمیته امداد ، شهرداری و برخی سازمان های خیریه ( غیر دولتی ) .

یکی زا سیاست هایی که مرداد سال گذشته اجرای آن آغاز شده ، اجرای طرح گسترده‌ ستاد ویژه ای است که در وزارت کشور مستقر شده و نهادهای مسئول در آن عضویت دارند .

این طرح با بودجه‌ 19 میلیارد ریالی به صورت خاص برای جمع آوری کودکان خیابانی در نظر گرفته شده که 10 میلیارد آن برای کارهای تخصیصی و رفع نیازهای متکدیان و کودکان خیابانی و 9 میلیارد آن به مننظور تأمین نیازهای اجرایی این طرح پیش بینی شده است .

هدف از اجرای این طرح ایجاد اشتغل برای متکدیان ، بازپروری افراد ، بازگرداندن آنان به خانواده ، بازپروری غیر متمرکز ، کارآموزی و حرفه آموزی کودکان خیابانی است .

براین اساس وزارت کشور افراد جمع آوری شده را در اردوگاه های تعیین شده سکنی می دهد تا پس از طبقه بندی به سازمان های مربوط تحویل شوند .

سیاست های در پیش گرفته شده صرفاً در راستای بازگرداندن کودکان خیابانی به چرخه‌ طبیعی زندگی خانوادگی مؤثر خواهد بود و به عبارتی مسکنی است پس از ابتلا به درد .

در حالیکه هجوم سیل فزاینده‌ کودکان بی سرپناه به خیابان ها به خصوص در تهران ، مشهد و قم همچنان ادامه دارد .

راهکارها همانگونه که اشاره کردیم یکی از علل ایجاد مسائل اجتماعی بی سازمانی اجتماعی است .

براساس این رویکرد به علت تضاد فرهنگی ، بی هنجاری و ضعف قوانین ، نهادها و مناسبات اجتماعی ناموزون می شود .

افراد احساس ناکامی می کنند ، کنترل اجتماعی درهم می شکند و مشکلات اجتماعی زیادی پدیدار می شود .

اینوضعیت تا حدود زیادی نتیجه تغییرات اجتماعی سریع و کنترل نشده ای است که تعادل همه‌ امور را برهم می زند .

براین اساس ، حل مسائل اجتماعی نیازمند ایجاد مجموعه ای از قوانین کارآمد ، روشن و باثبات است تا از سرعت تغییرات اجتماعی کاسته شود و نظام اجتماعی ، هماهنگی پیشین خود را بازیابد ( رابینگتن ، 107: 1377 ) ایجاد خانه های سبز و ریحانه از جمله سیاست هایی است که برخی از متولیان این امر برای جمع آوری کودکان خیابانی در پیش گرفته اند که در واقع مراکزی هستند برای پناه دهی به این کودکان .

لیکن متأسفانه ایجاد این مراکز نیز نتوانسته تأثیر چندانی بر افزایش روزافزون این پدیده‌ ناگوار اجتماعی بگذارد و هنوز بسیاری از این کودکان در خیابانها ، میادین و چهاراه ها شب و روز خود را سپری می کنند و هر روز بر تعدا د آن ها افزوده می شود .

در حال حاضر ، تهران بیشترین تعداد کودکان خیابانی رادر خود جای داده است ، ولی زمینه‌ گسترش این معضل در شهرهای دیگر از جمله دو مرکز مهم مذهبی یعنی مشهد و قم نیز وجود دارد .

درعین حال مرکز استان های گلستان ، لرستان ، فارس و خوزستان نیز تعداد زیادی از کودکان خیابانی را در خود جای داده اند .

با توجه به آن چه گفتیم ، به نظر می رسد پرداختن به این پدیده اجتماعی و شناخت علل و عوامل آن ضرورتی است که باید در مباحث اجتماعی درنظر گرفته شود ؛ لذا در این مقاله تلاش شده با عنایت به اطلاعات و مستندات مسئله‌ کودکان خیابانی در ایران و علل و عوامل مؤثر بر آن بررسی و راهکارهایی برای پیشگیری از این معضل اجتماعی یاکاهش آن پیشنهاد شود .

تحولات سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی به رغم تبعات مثبت برای نظام ها و جوامع گوناگون منشإ برخی مسائل و مشکلات اجتماعی نیز هست .

این مشکلات که عمدتاً‌ در کشورهای درحال توسعه به دلیل تطابق نداشتن بافت اجتماعی – اقتصادی با تحولات ایجاد شده به وجود می آید ، شکاف عمیقی میان اقشار مختلف جامعه ایجاد می کند .

بالطبع دراین میان زنان و کودکان آسیب پذیر ترند و لذا سریع تر و در حوزه‌ گسترده تری دچار مشکلات و مصائب آسیب زا می شوند .

به این دلیل به نظرمی رسد نه فقط در برنامه های کلان و درازمدت توسعه بلکه در سایر برنامه های توسعه‌ اقتصادی واجتماعی نیز باید این قشر مدنظر قرار گیرد .

بر اساس آمار سرشماری سال 1375 ، بیش از 30 میلیون نفر یعنی حدود 51 درصد کل جمعیت در گروه سنی 18 سال و کمتر قرارداشته اند .

بنابراین با کسر معادلات کاهش دهنده جمعیتی همچون مهاجرت و مرگ و میر از سویی و با توجه به افزایش موالید طی 5 سال اخیر از سوی دیگر به جرئت میتوان گفت که جمعیتی چنین جوان در صورت نبود برنامه ریزی مناسب و صحیح موجد بحران هایی عظمی و غیر قابل کنترل در جامعه می شود .

بحران هایی که صرف نظر از ضایعات فکر ی و معنوی ، آسیب هایی جدی به پیکره اقتصادی و اجتماعی جامعه واردخواهند آورد .

پدیده‌ کودکان خیابانی نیز از جمله‌ این آسیب هاست ، که گرچه در چند سال اخیر به طور چشمگیری در ایران رو به فزونی نهاده ، سابقه ای طولانی در ایران و سایر کشورهای جهان دارد ؛ بنابراین ازدیدگاه « بی سازمانی اجتماعی » به یکی از اثرات تحولات ایجاد شده در کشور یعنی پدیده « کودکان خیابانی» می پردازیم و ضمن بررسی علل آن ، برخی از مسائل این کودکان همچون مسئله‌ آموزش ، بهداشت و اشتغال را به طور اجمالی بررسی می کنیم .

مسائل و مشکلات اجتماعی از مناظر گوناگون بررسی و تبیین شده اند ، لکن به نظر می رسد رویکرد « بی سازمانی اجتماعی » برای طرح و بررسی مشکلات اجتماعی کارآتر است .

این رویکرد پس از جنگ جهانی اول ، به تدریج جایگزین نظریه « آسیب شناسی اجتماعی » در تبیین مسائل اجتماعی شد .

توجه به موارد ذیل تا حدی از عوارض ناخواسته تا دستیابی به اهداف نهایی می کاهد .

این اهداف عبارت است از : آموزش درک و شناخت صحیح رفتار کودکان و نوجوانان در سنین گوناگون و نحوه‌ رویارویی با مشکلات و رفتارهای خاص کودکان و نوجوانان به خانواده ها .

گسترش چتر آموزش کودکان در مناطق محروم واتخاذ سیاست های مناسب برای ایجاد عزم ملی در این زمینه و ایجاد زمینه های مناسب برای امکان ادامه تحصیل کودکان شاغل .

ادغام فعالیتهای رفاهی برخی سازمان های حمایت کننده در زمینه رفاه اجتماعی همچون سازمان بهزیستی و کمیته امداد و هماهنگ کردن فعالیت آن ها تادستیابی به این هدف .

تدوین قوانین مناسب برای حمایت از حقوق کودکان .

سپردن کودکان رهاشده ، بدسرپرست یا بدون سرپرست به خانواده های مناسب و نظارت برنحوه آموزش و تربیت آن ها .

با امید به روزی که پدیده کودکان خیابانی به کمک سیاست های اجتماعی و حمایت خانواده به سرمنزل موفقیت برسد و کودکان ایران عزیز در راه آبادانی آن به موفقیتهایی روز افزون نایل آیند .