دانلود مقاله حجاب؛ نگاه دیروز، چالش امروز، دغدغه فردا

- حجاب و پاسخ به مخالفان: منتقدان و مخالفان پدیده ای چون «حجاب»، و به بیانی بهتر «پوشش»، در رویارویی با این دستور اسلامی و اجرای آن در جامعه ای اسلامی، پرسش هایی مختلف را طرح می کنند و در این راه، به آن توسل می جویند؛ پرسش هایی مطرح چون: الف: باتوجه به اینکه نیمی از جمعیت جامعه را زنان تشکیل می دهند، «حجاب» سبب انزوای این گروه بزرگ و سبب عقب افتادگی این گروه فعال و در نهایت تبدیل آنان به نیرویی سربار و مصرف کننده در جامعه می شود.

آیا این کار عاقلانه است؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت که «حجاب اسلامی»، و بیانی درست تر «پوشش اسلامی» هیچگاه زن را در جامعه منزوی نمی سازد.

اگر در گذشته و در اثبات این سخن، نیازمند به استدلال های عجیب و طولانی بودیم، امروزه، به راحتی می توانیم با درنظرگیری حضور بانوان در جامعه ایرانی پیش و پس از پیروزی انقلاب اسلامی و حضور امروزین آنان در جایگاه های متفاوت و مختلف از مقام های سیاستگذار تصمیم گیر تا دانشجویان دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی، ناراستی و نادرستی این سخن را به اثبات رسانیم که «اقوی دلیل بر وجود شیء، خود آن شیء است.» ب- «حجاب» لباسی دست و پاگیر است و فرد را از فعالیت سازنده بازمی دارد.

آیا این کار شدنی است؟

این پرسش نیز از جمله پرسش هایی است که برخلاف ظاهر درست خویش، باطنی نادرست و ناراست دارد؛ زیرا «حجاب» هیچگاه به معنای چادر نیست که حجاب به معنای پوشش است و چادر نوعی پوشش است.

از این رو، اگر بر صفحات شمالی کشورمان، ایران، بنگریم، زنان روستایی در شالیزارها، عمل سخت و کار طاقت فرسای کشت، کاشت و برداشت برنج را با حفظ کامل «حجاب» که به طور الزامی چادر نیست، انجام می دهند و جالب آن که، حتی این کار را در بسیاری از اوقات، بهتر و برتر از مردان به انجام می رسانند.

ج- «حجاب»، میان مردان و زنان فاصله می افکند و طبع حریص مردان را بیش تر تحریک می کند و به جای آن که «خاموش کننده» باشد، آتش حرص آنان را شعله ورتر می سازد که: «الانسان حریص علی ما منع»، آیا این شیوه کارآمد است؟

این پرسش نیاز به توضیح دارد: انسان به چیزی حرص می ورزد که هم از آن منع و هم به سوی آن تحریک شود.

به بیانی دیگر، با نیازافکنی و تحریک سازی، تمنای چیزی را در فرد و جامعه بیدار کنند و آنگاه فرد و جامعه را از آن بازدارند؛ به طور مثال اگر در جامعه ای به وسایل مختلف و ابزار مختلف چون: فیلم های سینمایی مستهجن، رمان های سرشار از مسایل جنسی و...

غریزه ذاتی و خفته جنسی فرد را بیدار سازند و سپس این غریزه سرکش و عصیان طلب را به صرف «بایدها» و «نبایدها»ی قانونی خاموش کنند، نه تنها در بلندمدت میسر نخواهد شد که خود موجب عقده های بسیار و خلأهای فراوان روحی در فرد انسان و جامعه انسانی می شود، اما اگر زمینه های بروز و پیدایی آن در نهاد فرد و ساختار جامعه به حداقل رسیده یا از بین برود، حرص و ولع نسبت به آن کمتر و کمتر می شود.

پاسخ گویی به پرسش هایی اینچنین که گاه رنگی از شبهه افکنی به خود می گیرد، بیش از هر زمان، نشان گر آن است که «حجاب اسلامی» و به بیانی بهتر «پوشش اسلامی»، هیچگاه «محدودکننده» حضور زن در جامعه اسلامی نبوده است.

«حجاب» از نگاه اسلام، تنها و تنها به منزله پوششی است که زن را در برابر تیرهای سهمگین نگاه که زهرگناه را با خود به همراه دارد، حفظ می کند و به او «مصونیت» می بخشد اما، در این میان، آنچه یادآوری آن، بیش از همیشه، ضروری و لازم می نماید، پاسخ گویی به پرسش اساسی است؛ پرسشی که نه چون پرسش های قبل برخاسته از «نگاه دیروز» که چون پرسشی روزآمد، ناشی از «چالش امروز» است: «حجاب» در جامعه امروزین ما، جامعه ای که در روزگار ارتباطات و فناوری به سرمی برد، چگونه حالت اجرایی به خود می گیرد؟

آیا نمی توان در اجرای آن در جامعه اسلامی دست به ابداع و نوآوری برآمده از ارزش های والای اسلامی زد؟

و...

پاسخ گویی به این پرسش یا پرسش هایی از این دست، البته از نگاه مؤلف، آنگاه مفید، مؤثر و ثمربخش خواهد بود که به پیش فرض هایی چند درباره «حجاب»، «پوشش»، و به طور کلی جایگاه ارزش های اسلامی در جامعه امروزین ما اشاره شود؛ پیش فرض هایی چون: الف- «حجاب» از دیرباز در جوامع اسلامی از اهمیت و جایگاهی والا و بالا برخوردار بوده است.

این پوشش، به ویژه در قرن های گذشته و خاصه پس از هجوم استعمارگران به سرزمین های اسلامی برای دستیابی به منافع افزون تر، همواره، به منزله نمادی از سازش ناپذیری با بیگانگان و استعمارگران و به عنوان نشانه ای از حفظ استقلال و هویت جامعه اسلامی مطرح بوده است.

از این سبب، همراه با روی کار آمدن دولت های دست نشانده در کشورهای اسلامی، به ویژه در صد سال اخیر، مسخ و از بین بردن این پوشش در راستای دستیابی به ارزش های غربی در این کشورها، از نخستین گام های حکومتگران و دولتمردان به شمار می آمد؛ آنچنان که در ترکیه، با به قدرت رسیدن کمال آتاتورک، به روشنی این سیاست استعماری به اجرا درآمد و در ایران، با به قدرت رسیدن پهلوی اول و در راستای سیاست های اصلاحی او، تغییر لباس و کشف حجاب صورت گرفت؛ سیاستی که با بسترسازی ها و زمینه چینی های فرهنگی و اجتماعی در روزگار پهلوی دوم ادامه پیدا کرد.

به طور خلاصه، باید گفت: هر کجا که ردپایی از فرهنگ بیگانه و سلطه پذیری فرمان روایان در کشورهای اسلامی وجود دارد، تضعیف یا حذف «حجاب» و به طور کلی، مسخ و نابودی ارزش های اسلامی همراه با عنوان هایی رنگارنگ و مختلف در دستور کار قرار می گیرد و در پیامد آن، ولنگاری و بی بندوباری از جایگاه «ضدارزشی» خود، با نام های فریبنده و زیبا، جایگزین جایگاه «ارزشی» پیشین در جامعه می شود؛ جایگاهی که اندیشمندی فرانسوی چون «فرانتس فانون» (Frantz Fanon) در کتاب «انقلاب الجزایر یا بررسی جامعه شناسانه یک انقلاب»، درباره آن می نویسد: «اگر بخواهیم به تار و پود بافته جامعه الجزایری هجوم بریم و استعداد مقاومت آنها را از بین ببریم، باید ابتدا زن ها را تحت تسلط خود درآوریم...

و لذا، هر چادری که دور انداخته شود، افق جدیدی را که بر استعمارگر ممنوع بوده، در برابر او می گشاید و پس از دیدن هر چهره بی حجابی، امیدهای حمله ور شدن استعمار ده برابر می شود...» ب- در دویست سال گذشته، اروپا با پشت سر نهادن روزگار تاریک وسطی که ناشی از برداشتی تحریف گونه و نادرست از «مسیحیت» بود، گام های پی در پی در مسیر پیشرفت و رهیافت به سوی جهانی نو را پیمود، این در حالی بود که در این سوی از جهان، به ویژه در کشورها و جوامع اسلامی، اندیشمندان و روشنفکران در منازعه و کشمکشی بی سرانجام، همراه با خارج ساختن جامعه از مسیر راستین خود، آن کردند که دیدیم، کشورهای اسلامی به ویژه ایران که روزگاری مهد علم و دانش و گاهواره تمدن و پیشرفت بودند، به مصرف کننده ای صرف در تمام زمینه ها و مستعمره هایی مستقیم و غیرمستقیم تبدیل شدند.

از دیگر سو، استعمارگران تنها به استعمار سیاسی مستعمرات اکتفا نکردند، بلکه به استعمار فکری و اندیشه ای به منظور تداوم سلطه و سیطره خویش روی آوردند و در این راه، دست اندازی به حریم فرهنگی و اخلاقی جامعه را، سرلوحه کار خویش قرار دادند: پذیرش دانشجو در رشته های مختلف در دانشگاهها به منظور القای اندیشه های فرهنگی و گاه ضددینی خویش، ایجاد مدارس مذهبی در شهرهای کوچک و بزرگ، تبلیغ فرهنگ وارداتی، تهاجم سازمان یافته به ارزش های مورد قبول همگان در جامعه و وارونه جلوه دادن آن، نمونه هایی هر چند کوتاه اما گویا در درستی سخن بالاست.

در این میان، اندیشمندان و روشنفکران جامعه، در رویارویی با چنین پدیده ای، با توجه به نهادینه شدن فرهنگ ناراست «افراط» و «تفریط» در جامعه، به دو بخش کاملا متضاد از لحاظ مواجهه تقسیم شدند: گروهی چون فتحعلی آخوندزاده و حسن تقی زاده با «شیدایی» و «عشق» به غرب روی آوردند و «غربی بودن» و «غربی شدن» را در همه ابعاد، از سر تا به پا ترویج کردند و گروه دیگر، با نفی تمام دستاوردهای غرب همراه با بهره مندی از عقایدی متحجرانه در برابر گروه نخستین صف آرایی کردند.

سرانجام در کشاکش این نیروهای اندیشه ای که یکی«مرعوب» و «مجذوب» غرب و دیگری «مخالف» و «متنفر» از آن بود، پهلوی اول با حمایت مستقیم استعمارگران انگلیسی در ایران به قدرت رسید.

او که چون «آتاتورک»، به زعم خود می خواست ایران را به دروازه های پیشرفت غرب رساند، با راهنمایی مشاوران خویش، که چون او در سرسپردگی بیگانه ید طولایی داشتند، در پی آن برآمد تا گام به گام به رویای خود رنگی از واقعیت بپوشاند.

با تاسف، برخوردهای متحجرانه و بدعت هایی که به نام دین در ظاهر ولی بر ضد دین در باطن، در جامعه وجود و حضور داشت، راه را بر پیشروی اندیشه ها و افکار ضددینی در جامعه گشود.

هزاران هزار گفتار و سخن ضددینی، آهسته و آهسته و به طور هماهنگ در مطبوعات به منظور از بین بردن حساسیت متدینین چاپ و منتشر شد.

تکیه دولت خراب و ویران شد و عزاداری سالار شهیدان جای خویش را به «گاردن پارتی» داد.

نوگرایان با شعار تجدد و نوگرایی، خانه به خانه، خود را به مقصود نهایی، «غربی سازی» و به اصطلاح «مدرن سازی» جامعه ایرانی، نزدیک و نزدیک تر دیدند.

در این میان، «حجاب» و نماد آن «چادر» مورد بیشترین حمله و هجمه نظری قرار گرفت و «آزادی زنان» از قید رقیت و بندگی، تنها و تنها با برداشتن چادر که نشانه ای از «سنت» در جامعه بود، امکان پذیر جلوه داده شد.

این ستیزه جویی های لفظی و این نظریه پردازی های حساب شده که به طور عمده از سوی تربیت یافتگان سطحی نگر غرب در جامعه، رواج داده می شد، سرانجام محیط را برای وارد آوردن ضربه نهایی در «مدرن سازی» جامعه آماده ساخت.

71 دی ماه 7131 هجری شمسی، نمادی سرشار از چهره خشن تجددی مرعوب و مجذوب در برابر نشانه ای مملو از باورهای اصیل و ریشه دار در جامعه ایران بود.

در این روز، چادر از سر زنان و دختران این مرز و بوم با استفاده از نیروی نظامی و بهره گیری از قوه قهریه برداشته شد و جالب آن که برای عملیاتی شدن این کار زشت و این عمل ننگین، جشن ها و مراسم مختلف در گوشه و کنار این مرز و بوم برگزار شد.

اما در این میان، قزاق بی سواد چکمه پوش سوادکوهی، رضاشاه، از نکته ای ظریف غافل بود، نکته ای که بی توجهی به آن، در عمل، تمام تلاش های صورت گرفته را ناکام و بی سرانجام کرد، و آن نکته این بود که: حرکت در محو و نابودی ارزش های جامعه، حرکتی تدریجی و فرآیندی زمان بر است و به ناگاه نمی توان جامعه را به سوی «ضدارزشی» چون بی حجابی سوق داد و آن را دگرگون کرد.

نتیجه آن که با اشغال ایران به وسیله نیروهای ارتش سرخ شوروی و ارتش انگلستان در شهریور 0231 هجری شمسی و به پایان رسیدن قدرتمداری پهلوی اول، دوباره کار به روال سابق بازگشت و دیگر بار زنان و دختران این مرز و بوم به پوشش «حجاب» روی آوردند، با این تفاوت که این بار در اثر پدیده «کشف حجاب» و شکستن برخی هنجارهای پیشین، گروهی به خود این جرأت را داده بودند که در جامعه به ترویج این «ضد» ارزش در قالب «ارزش» بپردازند.

با کودتای 28 مرداد 1332 هجری شمسی و استقرار کامل دیکتاتوری 25 ساله پهلوی دوم، این بار با توجه به خصلت «همزادپنداری» دولتمردان ایران و در پیشانی آنان «محمدرضا پهلوی» با دولتمردان ایالات متحده آمریکا، توجه به فرهنگ آمریکایی که در نظر پهلوی دوم در عبارتی چون «دروازه تمدن بزرگ» جلوه گر می شد، به اصلی اساسی در نزد تمام دست اندرکاران حکومت، به ویژه دست اندرکاران فرهنگی آن، تبدیل شد.

نگاهی کوتاه به صفحات نخستین مجله های هنری و فرهنگی در روزگار پیشین از پیروزی انقلاب اسلامی، به راحتی درستی چنین سخنی را به اثبات می رساند؛ گرچه تصاویر مهیج و تحریک کننده بر سر در تأترها و سینماها، شوهای تلویزیونی، آگهی های تجاری تلویزیون و جشن های هنر شیراز که در یک مورد آن، نمایش تصاویری خلاف عفت عمومی در سال 1356 به آشوبی عظیم منجر شد، همه و همه، در کنار تعداد پرشمار کاباره ها، بارها و کازینوها، که بی توجه به عواطف و احساسات دینی و مذهبی مردم به فعالیت می پرداختند، نشانه هایی بارز و آشکار بر درستی چنین سخنانی است.

پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 هجری شمسی و استقرار نظام جمهوری اسلامی در 12 فروردین 1358 هجری شمسی، ارزش های اسلامی و از جمله «حجاب»، یا به بیانی بهتر «پوشش» را به تدریج جایگاهی دیگر داد و جالب آن که، به رغم این تصور که این امر سبب ساز کاهش مشارکت زنان در جامعه می شود، مشارکت زنان در صحنه های گوناگون سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جامعه رابه 300 برابر افزایش داد؛ رویدادهای خونین دوران استقرار نظام جمهوری اسلامی، جنگ تحمیلی هشت ساله علیه ملت ایران (دفاع مقدس) و...

نظاره گر حضور پرشور دختران و زنان جامعه اسلامی ایران بوده و صحنه هایی بسیار از شکوه این حضور حماسی را در حافظه خویش ثبت و ضبط کرده است.

امروزه، نیز اگر با دیدی سرشار از «انصاف» و «اعتدال» بنگریم، حفظ و صیانت از ارزش های اسلامی در جامعه از جمله در موضوع «حجاب»، گرچه در بیش تر موارد رعایت می شود، اما با تأسف بسیار، در بسیاری از موارد ضعیف و کم یا به طور کلی اصلاً رعایت نمی شود.

از این رو، آنچه در پی می آید به این بهانه به نگارش درآمده است تا با مسئولان و دست اندرکاران، به ویژه مسئولان و دست اندرکاران فرهنگی جامعه، و گروهی که ارزش های اسلامی را پاس نمی دارند، سخن گوید تا از رهگذر آن، به نقد سیاست های فرنگی دولت و ارایه پیشنهادهایی چند در بهبود آن بپردازد: با تأسف، در سال های گذشته، کشور ما در اجزا و قسمت های فرهنگی خود، به ویژه در «مدیریت فرهنگی» از نقصان های بسیار رنج برده است.

لازم به یادآوری نیست که در کشوری اسلامی چون ایران که نزدیک به دو سوم ازجمعیت آن را جوانان و نوجوانان زیر 35 سال تشکیل می دهند، اگر در ترویج و مانایی ارزش ها و اصول اسلامی، از زبان روز و در خور فهم این جوانان همراه با شاخص های «جذابیت» و «کشش» فکری استفاده نشود، چه لطمه هایی جبران ناپذیر بر شخصیت جوان و در پی آن به هویت جامعه اسلامی وارد می شود.

به ویژه آن که با ظهور پدیده هایی نو چون ماهواره و اینترنت جوامع اسلامی و به ویژه جامعه ایرانی، به طور مداوم در آستانه شبیخونی همه جانبه و تهاجمی چند سویه قرار گرفته اند.

در این گیرودار، وجود مدیریت مقتدر، کارآمد و همه سونگر فرهنگی می تواند در جذب و هضم پدیده ها و دور کردن جامعه از حالت انفعال به نفوذ و تهاجم به فرهنگ های بیگانه و نهادینه کردن ارزش های اصیل ملی- اسلامی در جامعه چون: حجاب اسلامی، پوشش اسلامی، در برابر ضد ارزش هایی چون: ولنگاری و بی بندوباری، نقشی مؤثر، شایسته و درخور ایفا کند.