دانلود مقاله بررسی پایگاه اجتماعی معلمان

مقدمه: در حال حاضر تعلیم و تربیت مهمترین اصل توسعۀ هر کشور است و رسالت انتقال مجموعه باورها، اندیشه ها، رفتارها و مهارتهای جامعه به نسل جدید بر عهده آموزش وپرورش است.در واقع هر گونه پیشرفت و تحول در جامعه مستلزم آموزش و پرورش صحیح و قوی است،از آنجا که موفقیت آموزش و پرورش به عوامل آن وابسته است ودر میان مجموعه عوامل معلمان مهم ترین نقش را ایفا می کنند ،معلمان توجه ویژه ای را می طلبند.

چنانکه هیچ کشوری نمی تواند از سطح معلمانش بالاتر رود (دهقان،1376).

درک حساسیت نقش معلمان در فرایند تعلیم و تربیت از سوی عموم مردم جامعه و ارزش نهادن بر آن به مفهومی اشاره دارد که در جامعه شناسی معادل منزلت و پایگاه اجتماعی است.پایگاه اجتماعی، ارزشی است که یک گروه به یک نقش می دهد (آریانپور،1356).

در این تحقیق بحث ما نقش معلمان و ارزشی است که جامعه برای آن قائل می شود.

یکی از عوامل مهم در ایفای شایسته نقش معلمان انگیزۀ قوی آنهاست(رامانادان،1996)، و از عوامل مهم در برانگیخته شدن انگیزۀ و ایجاد رغبت شغلی معلمان این است که معلمان از پایگاه اجتماعی بالایی برخوردار باشند.

با این وجود شواهد و تحقیقات پیشین که توسط شهین بهمنی در سال 1380 ، برزگر و نویدی در سال1380 ، راضیه نوری در سال 1375و ...

، نشان می دهد که منزلت اجتماعی معلمان در جامعه ما بسیار پایین است.این یک واقعیت است که فارغ التحصیلان پسر تمایل کمتری برای ورود به حرفه معلمی نشان می دهند ودر بعضی کشورها معلمی بیشتر به عنوان حرفه زنان در نظر گرفته می شود(مختاری،1372).

جایگاه معلمان و پایگاه اجتماعی آنان یکی از موضوعات نگران کننده در دهۀ گذشته بوده است و این نگرانی به صورت بین المللی درآمده است، تلاشهای بسیاری برای پیداکردن عوامل مؤثر در پایگاه اجتماعی معلمان در سطح جهانی صورت گرفته، تا از این طریق بتوان منزلت اجتماعی معلمان را ارتقاء بخشید(مک نیکل،1996).

در ایران با استناد به تحقیقات انجام گرفته چنانچه به عوامل مؤثر بر پایگاه اجتماعی معلمان توجه شود وبا شناخت این عوامل برای رفع مشکلات تلاش شود ،بی تردید درامر آموزش و پرورش اثرات مثبت بسیاری خواهد داشت .

این امر محقق را واداشت تا با انجام چنین تحقیقی در جهت عوامل مؤثر بر پایگاه اجتماعی معلمان قدمی در این راه مهم بردارد.

بیان مسئله و اهمیت موضوع: برای اینکه معلمان به عنوان یکی از ارکان اصلی آموزش و پرورش ،بتوانند نقش خویش را به خوبی ایفا کنند ،باید از منزلت و پایگاه اجتماعی شایسته ای برخوردار باشند.چنانچه پیاژه می گوید:زیباترین طرح اصلاح و بازسازی نظام آموزشی، در صورتیکه معلم به تعداد کافی و با کیفیت مطلوب در اختیار نباشد، با شکست روبرو خواهد شد(صافی،1376).اگر باور عمومی بر این باشد که "بهترین ها ، بهترین ها را می سازند" به پایگاه اجتماعی معلمان اهمیت فوق العاده ای خواهد یافت (برزگر و نویدی،1380).معلمی که از پایگاه اجتماعی بالا برخوردار است،می تواند الگویی مناسب برای دانش آموزان باشد.بر اساس مطالعات انجام گرفته در کشورهایی که از لحاظ آموزشی پیشرفته در معلمان از پایگاه اجتماعی بالایی برخوردارند و شمار داوطلبان این شغل بیشتر از مشاغل دیگر است،چنانچه در ژاپن اعتقاد دارند که "شایستگی نظام آموزشی به اندازه شایستگی معلمان آن است"(امین ورزرلی،1379).تحقیقات نشان می دهدکه تقریبادرتمام کشورهای اروپایی معلمان از پایگاه اجتماعی بالایی برخوردارند (براهنی،1354).

در حالی که درایران مانند بسیاری از کشورهای درحال توسعه معلمان نه تنها به شغل خودافتخار نمی کنند بلکه احساس سرشکستگی نیز می کنند همچنین،این نگرش در جامعه ایجاد شده که اغلب افرادی که به حرفه معلمی روی می آورند ، در تصدی مشاغل دیگر توفیقی نیافته یا سرمایه ای برای فعالیتهای اقتصادی و تجاری نداشته اند (برزگر و نویدی،1380).

درچنین شرایطی استقبال نکردن فارغ التحصیلان و جوانان از شغل معلمی چندان باعث تعجب نیست،این وضعیت سبب روی گردانی افراد با هوش و مستعد از شغل معلمی،افت کیفیت آموزشی،ناکامی نظام آموزش و پرورش در نتیجه برون داد و محصول نامناسب می شود.

در نتیجه، این موضوع محور بحث مجامع بین الملل قرار گرفته است.

چنانچه در اکثر کشورهای جهان معلمان از پایگاه اجتماعی مناسبی برخوردار نیستند و در گزارشی از یونسکو به نحو متقاعد کننده ای استدلال شده که آنچه در حال حاضر در اکثر کشورها از معلمان انتظار می رود ،با پاداش ها و حقوقی که دریافت می کنند تناسبی ندارد» (آنتوان دی گراو،1998) بنابراین می توان گفت بزرگداشت معلمان و شناسایی عوامل مؤثر در آن جهت اعتلای پایگاه اجتماعی آنان به اندازه خود تعلیم و تربیت حائز اهمیت است.

در این راستا محقق تصمیم گرفت پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه سه قشر که بیشتر با معلمان در ارتباطند یعنی دانش آموزان و اولیاء آنان همچنین خود معلمان مورد ارزیابی قرار دهد.و اینکه هر کدام از این سه گروه چه عواملی را در پایگاه اجتماعی معلمان مهمتر می دانند.تا از این طریق عوامل مؤثر در پایگاه اجتماعی معلمان شناخته شود و شیوه ها و را هکارهایی مناسب جهت اعتلای منزلت عنصر اصلی آموزش و پرورش (معلم) به کار گرفته شود و در نهایت به بهبود کیفی تعلیم وتربیت در کشور منجر گردد.

اهداف تحقیق: اهداف کلی: 1- بررسی پایگاه اجتماعی معلمان از دید گاه دانش آموزان ، اولیاء دانش آموزان وخود معلمان.

2-شناسایی عوامل مؤثر بر پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه ، معلمان ، دانش آموزان و اولیاء آنان .

اهداف جزئی: 1- بررسی پایگاه اجتماعی معلمان ازدیدگاه خود معلمان .

2- شناخت عوامل مؤثر بر پایگاه اجتنماعی معلمان از دیدگاه خود معلمان .

3- بررسی پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه دانش آموزان .

4- شناخت عوامل مؤثر بر پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه دانش آموزان .

5- بررسی پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه اولیاء دانش آموزان .

6- شناخت عوامل مؤثر بر پایگاه اجتماعی معلمان از دیدگاه اولیاء دانش آموزان .

سوالات تحقیق: از دیدگاه معلمان پایگاه اجتماعی آنان چگونه ارزیابی می شود ؟

از دیدگاه اولیاء دانش آموزان پایگاه اجتماعی معلمان چگونه ارزیابی می شود؟

از دیدگاه دانش آموزان پایگاه اجتماعی معلمان چگونه ارزیابی می شود؟

آیابین عوامل جمعیت شناختی معلمان و نگرش آنان نسبت به پایگاه اجتماعی خویش رابطه وجود دارد؟

آیابین عوامل جمعیت شناختی اولیاء دانش آموزان ونگرش آنان نسبت به پایگاه اجتماعی معلمان رابطه وجود دارد؟+ آیابین عوامل جمعیت شناختی دانش آموزان و نگرش آنان نسبت به پایگاه اجتماعی معلمان رابطه وجود دارد؟

7- از دیدگاه معلمان چه عواملی بر پایگاه اجتماعی آنان مؤثر است؟

8- از دیدگاه اولیاء دانش آموزان چه عواملی بر پایگاه اجتماعی معلمان مؤثر است؟

از دیدگاه دانش آموزان چه عواملی بر پایگاه اجتماعی معلمان مؤثر است؟

تعاریف متغیرهای تحقیق تعاریف نظری: 1) پایگاه۱: ماکس وبر پایگاه را جای اشخاص در سلسه مراتب حیثیت(یعنی به عنوان منزلت)به کار می برد.به عبارت دیگر، ماکس وبر وجه زندگانی ، شیوه مصرف ، شیوه سکونت ، لباس پوشیدن ، ازدواج کردن و....

را در بر می گیرد (هندراس و گورویچ ترجمه پرهام،1365).

برخی جامعه شناسان مانند ت.ه مارشال نیز پایگاه را هم معنای منزلت می دانند و این دو مفهوم را به جای یکدیگر مورد استفاده قرار می دهند(کوپر1989 به نقل از شعبانی1378).

2)پایگاه اجتماعی ۲ : پایگاه اجتماعی را رالف لینتون عبارت از موقعیتی خاص در نظام اجتماعی می داند.

به عبارت دیگر، در این تعریف پایگاه به آن چیزی که فرد است اطلاق می شود (ابر کرومبی1984، ترجمه بهمنی 1380).

برخی جامعه شناسان پایگاه اجتماعی را مساوی با احترام یا منزلت می دانند (کوپر1989، ترجمه بهمنی1380).

بروس کوئن معتقد است که پایگاه اجتماعی عبارت است از موقعییت اجتماعی یک فرد در گروه یا رتبه یک گروه در مقایسه با گروههای دیگر(کوئن1370 ترجمه بهمنی1380).

3)روابط انسانی: روابط انسانی در یک سازمان آموزشی عبارت از فرایند برقراری حفظ و گسترش رابطۀ هدفدار دو جانبه و پویا بین گروه در یک نظام آموزشگاهی است که با ارضاء نیازهای اجتماعی و روانی فرد درگروه سبب تفاهم ، احساس رضایتمندی و سودمندی متقابل و ایجاد زمینه های اعتماد و در نتیجه نیل به اهداف سازمان آموزشی می شود (میر کمالی1370) .

4)خصوصیات تخصصی: غرض از خصوصیات تخصصی این است که معلم در رشته هایی که تدریس می کند مانند ادبیات، علوم ، ریاضی و .....

اطلاعات نسبتا جامع و کافی داشته باشد و به مطالب درسی مسلط باشد(تقی پور ظهیر1369).

5) معلومات حرفه ای: معلم، علاوه بر شایستگی عقلی و صلاحیت علمی، نه تنها باید دارای اطلاعات و نگرشهای تربیتی لازم باشد بلکه بتواند آنها را در عرصه عمل یعنی آموختن و هدایت کردن به اجرا بگذارد (تقی پور ظهیر1369).

6)آموزش ابتدایی: این اصطلاح در عرف بین الملل به اولین مرحله از آموزش رسمی اطلاق می شود که گروه سنی 6-7 الی 12-11 سالگی را در بر می گیرد.

7)آموزش راهنمایی: دوره خاصی از تعلیم و تربیت است که در کشور ما پس از دوره پنج ساله ابتدایی است که سنین 11-12 الی 14-15 سال را در بر می گیرد که دانش آموزان را برای دوره دبیرستان یا متوسطه آماده می سازد.

8)آموزش متوسطه: در عرف بین الملل دومین مرحله از آموزش رسمی است اما در ایران سومین دوره یعنی دوره پس از راهنمایی اطلاق می شود مؤسسات بین المللی تعلیم و تربیت دوره متوسطه به طور توافقی گروه سنی 12-11 الی 18-17 سال در نظر گرفته اند (آقازاده ،1370) اما در ایران از سن 15-14 الی 18-17 سالگی را در برمی گیرد.

9)درآمد: عبارت است از دستمزد یا حق الزحمه که در مقابل کار و تلاش شخص یا گروه عاید می شود.

10)سیاستهای دولت: به معنای اولویت دادن به تعلیم و تربیت،منابع انسانی،روشن کردن جایگاه معلم برای اجتماع،پرداخت بهای ملموس به این بخش و بیرون آمدن از تفکراینکه آموزش و پرورش صرفا یک مصرف کننده است و در آمدزاست.که در این تحقیق نقش آن را در پایگاه اجتماعی معلمان طریق پرسشنامه باگنجاندن چند سوُال از دیدگاه معلمان پرسیده می شود.

11)امکانات مادی: شامل نوع مسکن ، حقوق و مزایا ، توزیع عادلانه درآمد و فرصتها ، امنیت شغلی و تشکیلات صنفی معلمان است.

12)گزینش و تربیت معلم: سیاستها و شیوه های جذب نیروهای انسانی و توجه به دانش و تخصص آنان ، کیفیت برنامه های تربیت معلم و خودباوری در معلمان و خود پنداره مثبت ایشان ، که با پرسیدن چند سؤال در پرسشنامه معلمان نقش آن در پایگاه اجتماعی معلمان مشخص می شود.

13)مدیریت نیروی انسانی: انضباط شائبه (رابطه روشن بین پاداشها و عملکردها) مدیریت صحیح ارزشیابی دقیق ، تقویت شایستگان ، امکانات و تجهیزات آموزشی در جهت کارایی بیشتر نظام آموزش و پرورش.

تعاریف عملیاتی: 1) پایگاه اجتماعی معلمان: این تحقیق میانگین نمره ای که فرد به سؤالات 1 تا 10 در هر پرسشنامه می دهد تعیین کننده پایگاه اجتماعی معلمان از دید اوست.

2) دانش آموزان: در این تحقیق شامل کلیه دانش آموزان دوره متوسطه در سالهای اول، دوم، سوم و پیش دانشگاهی است.

3) اولیاء: شامل کلیه اولیاء دانش آموزان در سه دوره ابتدایی، راهنمایی و متوسطه است.

4) معلمان: شامل کلیه معلمان، مدیران، معاونان مدارس در سه دوره ابتدایی، راهنمایی، متوسطه است.

5) عوامل جمعیت شناختی 1-5) برای معلمان شامل جنس، سطح تحصیلات(دیپلم،فوق دیپلم و لیسانس، فوق لیسانس و بالاتر)، دورۀ تحصیلی( ابتدایی، راهنمایی و متوسطه) می شود.

2-5) برای دانش آموزان شامل جنس، رشته تحصیلی( ریاضی، تجربی، انسانی و فنی)، نوع مدرسه( دولتی، غیرانتفاعی)، پایه تحصیلی( اول، دوم، سوم و پیش دانشگاهی) و پیشرفت تحصیلی( بالا، متوسط، پایین) می شود.

3-5) برای اولیاء شامل جنس، سطح تحصیلات( تا دیپلم، فوق دیپلم، لیسانس و بالاتر) و وضعیت اقتصادی خانواده( بالا، متوسط، پایین) می شود.

نقش آموزش و پرورش در جامعه: در مجموعه دگرگونی های اجتماعی قرن اخیر توجه روزافزون به آموزش و پرورش قابل توجه است، توجهی که تقریبا فراگیر و جهانی است.

در جامعه امروز همه ملتها با هر نظام سیاسی و اجتماعی پیشرفته و در حال پیشرفت به مسئله تربیت توجه دارند و آموزش و پرورش نسبت به دیگر فعالیتهای اجتماعی در مقیاس جهانی از اولویت خاصی بهره مند است.

این توجه شدید بی دلیل نیست و بر منطقی قوی بنیاد گذاشته شده است.چرا که تعلیم وتربیت انسان کاری پر ارج و در عین حال وقت گیر است و نتایج قطعی و نهایی آن تقریباً دیر آشکار می شود.

ارجمندی آن از آن جهت است که آدمیت آدمیزاده به چگونگی تربیتش بستگی دارد(شکوهی، 1371).

با آنکه تعلیم وتربیت آدمیزاده از بدو پیدایش او مورد توجه بوده است، اهمیت آن در قرون اخیر به طور فرآینده ای آشکار شده است.

(تافلر 1980، به نقل از نویدی، 1374) می گوید: " با شروع انقلاب صنعتی و انتقال تولید اقتصادی از مزرعه به کارخانه، صاحبان اولیه معادن و کارخانه ها در کشورهای در حال صنعتی شدن، بویژه انگلستان، دریافتند که تربیت افراد بالغ اعم از روستائیان و افراد شاغل در صنایع دستی برای کار مفید در کارخانه تقریباً غیر ممکن است.

آماده ساختن جوانان برای نظام صنعتی، بسیاری از مشکلات بعدی این نظام را حل می کرد.

بر خلاف نظام سنتی، تربیت نیروی انسانی کارآمد برای جامعه از عهده و توان خانواده ها خارج بوده از این رو، وظایف اصلی خانواده به نهاد های تخصصی دیگر واگذار شد.

تعلیم و تربیت کودک را مدارس بعهده گرفت و ساختار مرکزی دیگری برای جوامع صنعتی بوجود آمد که آموزش و پرورش همگانی بود از اواخر قرن نوزدهم به بعد، با هجوم موج دوم (انقلاب صنعتی) از کشوری به کشور دیگر، پیش رفتی در آموزش و پرورش حاصل شد، کودکان از سنین پایین تر مدرسه را آغاز می کردند، سال تحصیلی به تدریج طولانی می شد و نیز بدون وقفه بر سالهای تحصیل اجباری افزوده می شد.

امروزه حضور در مدرسه، برای مدت 12 سال و یا بیشتر یکی از ویژگیهای مهم زندگی دانش آموزان در اکثر کشورها است در طول این مدت، دانش آموز، سالانه 9 ماه، حداقل 40 ساعت از اوقات هفتگی خود را به حضور در مدرسه اختصاص می دهد.

بنابراین دانش آموزی که دوره دبیرستان را به پایان رسانده، حدود 20 هزار ساعت را صرف مدرسه کرده است (بلوم، 1982، به نقل از نویدی، 1374).

در عصر حاضر آموزش و پرورش کلید توسعه جوامع محسوب می شود و موفقیت و پیشرفت هر جامعه منوط به کیفیت تعلیم وتربیت آن است.

بنابراین، چنانچه نظام آموزشی، همگام با تحولات اجتماعی نباشد، جوابگوی نیازهای جامعه نخواهد بود.مردم عادی و صاحب نظران به یک اندازه پی بردند که ملتها و تمدنها از لحاظ کارایی و ماندگاری، ابتدا به قابلیت ذهنی که لازمه نوآوری و توسعه تکنولوژیکی است و سپس خرد آگاهانه که لازمه نظارت و کنترل تکنولوژی در چارچوب اجتماعی و سیاسی مطلوب است وابستگی دارند.

قابلیت های ذهنی لازم بطور تلویحی به معنای آموزش و پرورش است زیرا که دستیابی به مهارتها و تخصص های عالی و بینش اجتماعی ژرف و پیچیده، به طور عمده در قلمرو نظام های رسمی آموزش و یادگیری میسر است.

استمرار و بقای هر جامعه ای مستلزم آن است که مجموعه باورها، ارزشها، رفتارها، گرایشها، دانستنیها و مهارتهای آن به نسلهای جدید منتقل شود.

ساخت و کار یا وسیله این انتقال آموزش و پرورش است.

(علاقه بند، 1370) آموزش و پرورش به معنی اعم مترادف با جامعه پذیری است یعنی فراگردی که افراد از طریق آن به یادگیری نقشها، قواعد، روابط و بطور کلی فرهنگ جامعه خود می پردازند.

آموزش و پرورش به معنای احض فراگردی است که افراد بواسطه آن در وضعیتهای اجتماعی سازمان یافته در معرض آموزش منظم دانش ها، مهارتها، رفتارها و گرایشهای معین قرار گیرند.

در هر جامعه این وضعیت ها در قالب نظام آموزش و پرورش و سازمان های رسمی آن تشکیل می یابند.

نظام آموزش و پرورش پدیده اجتماعی عاملی است که در تمام جوامع امروزی یافت می شود با وجود این که ساختار و طرز کار نظام های آموزشی از جامعه ای به جامعه دیگر متغیرند اما ویژگی های مشترک دارند.پیدایی و توسعه در این نظام ها حاکی از اهمیت و ضرورت انتقال و حفظ میراث فرهنگی،القای نظام های فکری و ارزش های اجتماعی و توسعه و ترویج دانش ها در قبول هر جامعه ای است.فهم درست آموزش و پرورش رسمی آموزشگاهی موقعی امکان پذیر است که واقعیت امر آموزش و پرورش را در وسیع ترین معنای آن مسئولیت جامعه تلقی کنیم.در آن صورت روشن خواهد شد که هر آن چه در زندگی اجتماعی اتفاق می افتد آکنده از امکانات و تجربه های آموزشی و پرورشی است شرایط تاریخی،فرهنگی،اجتماعی، اقتصادی، علمی و تکنولوژیکی و فنی هر جامعه آموزشی و پرورشی را بنیان می نهد که دارای ویژگی و دشواریهای خاص خود اوست.

آموزش و پرورش از نظر اقتصادی جاذبه شدیدی دارد.

در جامعه امروز تخصص و مهارت از طریق تربیت عمدی وتصمیم و تربیت نظام دار رسمی حاصل می شود و همین تخصص سطح زندگی خانواده و حتی جامعه را به کلی دگرگون می کند و به موضع بالاتر وبهتری ارتقا می دهد.

وسیله ای چنین مؤثر و سودمند به حق مورد توجه باید قرار گیرد و از اعتبار و اهمیت بیشتری بر خوردار شود (مصیری،1376) .

در گذشته نوع آموزش و پرورش هر فرد از طریق پایگاه اجتماعی والدین او معین می شد وآموزش و پرورش در تعیین شغل و پایگاه اجتماعی نقش قاطعی نداشت این وضع به مرور تغییر کرده است.

بدین معنا که امروزه آموزش و پرورش در تعیین شغل و پایگاه اجتماعی فرد نقش مهمی ایفا می کند و از این رو از لحاظ تأثیر نحوه توزیع قدرت در جامعه از موقعیت مهمی برخوردار است در این معنا می توان از آموزش و پرورش به عنوان اهرمی برای تغییرات اجتماعی استفاده کرد.

اقتدار و منزلت اجتماعی ناشی از آموزش و پرورش، اقتدار و منزلتی محقق و کوشاست نه محول و موروثی، بنابراین با روح اقتدار و منزلت محقق در جامعه قدرت آموزش و پرورش افزایش خواهد یافت« تصور کنید که در جامعه ای مردم به موجب عملکردشان به کسب مقام و منزلت قایل شوند و معیارهای عملکرد فقط مهارتها و صلاحیت هایی باشدکه آنان در آموزشگاه و دانشگاه کسب کرده اند» (علاقه بند،1375).

نهاد آموزش و پرورش در همه جوامع به موجب نیاز دائمی نسل های بشر به آموزش و پرورش پدیده آمده و با قبول و تصدیق ضرورت آن تثبیت شده است.

ساختار نهاد آموزش و پرورش در قالب نظام آموزش و سازمانهای بی شمار آن واجد افراد تعلیم یافته و حرفه ای است از قبیل: معلم، مربی، مدیر و .....

دارای تسهیلات و تجهیزات و ابزارهای خاصی است نظیر: مواد وسایل آموزشی، برنامه، و روشهای آموزشی و علاوه بر آنها واجدآداب و مقررات و هنجارهای معینی است مثل: موازین اخلاقی، قوانین و مقررات که در مجموع انگاره های رفتاری افرادی را که در این نهاد و سازمانهای آن کار می کنند مشخص می سازند.

مثلاً معلمی که در خدمت نهاد آموزشی است نه فقط باید به دانش و مهارت های لازم برای ایفای وظایف آموزشی خود مجهز باشد بلکه در عین حال باید به موازین اخلاقی شغل و حرفه خود پایبند بوده و از قوانین و مقررات حاکم بر کار خود پیروی کند.

نقش معلم در آموزش و پرورش و جامعه: در نظام آموزشی عواملی همچون افراد تعلیم یافته، تسهیلات و تجهیزات، آداب و مقررات و هنجارهای خاص، فضای آموزشی، و ...

وجود دارد که شاید بتوان گفت یکی از مهم ترین عوامل نظام آموزشی و پرورش معلم است.

و او می تواند نقص دیگر حوزه ها را تا حدود زیادی بر طرف و از فرصت های در دسترس بهترین استفاده در جهت کار آمدی خود داشته باشد.

مدرسه نهادی است که شکل سازمانی خاص خود را دارد، اما در عین حال نوعی جامعه نیز هست.

معلم در این جامعه در دنیای خاص خود که بین دنیای کودکان و بزرگسالان واقع شده به سر می برد.

می گویند او «بزرگسالی است در میان کودکان و کودکی است در میان بزرگسالان» این سخن مانند اکثر شوخی ها واظهار نظرها مبالغه آمیز است، اما در آن حقیقتی نهفته که یکی از مشکلات حرفه ی معلمی را آشکار می کند»(ایورموریس، 737 ص 236).

صاحب نظری اضهار می دارد که « معلم حد واسط دنیای واقع و دنیای آرمانی است» و بیشتر شاگردان معلمان خود را به ارائه تصاویری از شرایط بسیار غیر واقعی یا آرمانی و دور بودن از زندگی واقعی متهم می کنند و نقش تدریس چیزی است اکتسابی و این نقش باید ساخته شود.

(به نقل از بهمنی 1380).

نقش معلم چیست؟

اصولاً نقش دو جنبه دارد زیرا که هر جنبه ارزشی دارد و از آن انتظار می رود و این دو جنبه یکی طرز کار دیگری برخورد با دیگران است مسئله ای دیگر آن است که خود شخص از آن چطور برداشت می کند و دیگران راجع به آن چه عقیده و انتظاری داشته باشند.

نقش معلم آن چیزی ست که او انجام می دهد و این کار بر مبنای معلومات خود او و برنامه و سیاست مدارس مختلف قرار دارد.

به همین علت وظیفه یا نقش معلم در مرکز پیش دبستانی مانند کار او در دبیرستان نیست.

رابطه ی نزدیکی بین تصور و خواسته ی شخصی از شغل، در اثر و قضاوت جامعه خواهد بود و به همین علت اهمیت بعضی مشاغل تغییر می کند و در انتخاب شغل آینده انسان اثر می گذارد.

این مسئله درباره ی (شغل) معلمی بسیار مهم است و هر طور معلم به خود بنگرد و خود را قضاوت کند جامعه هم به همان روال نسبت به او فکر خواهد کرد و چگونگی قضاوت جامعه درباره ی شغل معلمی، در انتخاب این شغل بین جوانان تأثیر خواهد گذاشت.

نظر جامعه نسبت به معلم چیست؟

اغلب اشخاص در ذهن خود برای هر شغلی یک تصوراتی دارند و یک شغل را مجسم می کنند.« مطالعه ای کامل درباره ی این که اجتماع از معلم چه انتظاری دارد انجام گرفت و به این نتیجه رسید که از معلم انتظاری می رود که تمام حرکات و رفتارش بر مبنای ارزش های اجتماعی باشد و سر مشق خوبی از رفتار و اخلاق باشد و هیچ گناهی مرتکب نشود.

معلم باید یک انسان بی طرف و قاضی درست باشد» (به نقل از بهمنی 1380).

معلمین را اغلب غریبه ی اجتماعی می نامند و این به علت موقعیت کاری آن هاست.

اولاً معلم بیشتر عمر خود را در بین بچه ها می گذراند و حتی با والدین هم به وسیله ی بچه ها و برای بچه ها در تماس است.

زندگی او همیشه در اطراف مسایل، مشکلات امتحانات و مدرسه می چرخد و روی هم رفته از زندگی معمولی یک انسان در جامعه محروم است در عین حال معمولاً بچه ها او را از خود نمی دانند زیرا بر آنها حکومت می کند و باید به آن ها درس بدهد و آن ها را امتحان کند و دستور بدهد و تنبیه کند.

ثانیاً معلم در دو جهت زندگی میکند و از جامعه ی اصلی خود جداست و اکثر دراجتماع زندگی می کند ولی جزء آن اجتماع نیست نه از لحاظ علمی و نه از لحاظ اجتماعی،چنان که گفته می شود نقش اصلی معلم برقراری پلی بین دنیای امروز و فرداست یعنی او در دو دنیای مختلف زندگی میکند در حالی که عضو هیچ کدام از این دو دنیا نیست (بهمنی، 1380).

یک مقوله ی اجتماعی که بطور کلی با حرفه ی معلمی ارتباط دارد پایگاه اجتماعی اوست.

تعیین پایگاه اجتماعی در مورد حرفه های پزشکی و حقوق و امثال آن مشکل نیست اما پایگاه اجتماعی معلم چیست؟

معلم در ساخت اجتماعی جامعه در کدام پایگاه جا دارد؟

ماسگریو و تایلور در بحث خود با اظهار می دارند: « مشکلات پایگاه هنگامی موجودیت پیدا می کند که یک نفر در دو یا چند موقعیت ظاهر شود.

برای مثال هرگاه استاد دانشگاه فاقد مدرک دانشگاهی باشد، این موقعیت بروز می کند.

گفتن این که در پایگاه یک معلم «معلم» چه چیزی هماهنگ یا ناهماهنگ است مشکل می نماید.

قسمت اعظم این امر به نوع مدرسه ای که در آن تدریس می کند، به نوع شاگردان وی و به موقعیت مکانی مدرسه بستگی دارد.

اگر یک معلم در یک موقعیت ویژه به لهجه ی خاصی سخن بگوید ممکن است بتوان او را ناهماهنگ دانست.

اما اگر معلم دیگری به جای او باشد احتمال دارد عنوان مذکور درباره او صدق نکند.

معلم ناچاراست در فعالیتهای شغلی خود به اهداف و مقاصد تدریس و راه های نیل به آن به صورت آگاهانه بیندیشد.

شغل او به سبب آن که با شخصیت ها و مناسبات انسانی سروکار دارد و در مجموعه پیچیده مناسبت شاگردان، والدین، رؤسا، مشاوران وبسیاری از افراد دیگر گرفتار شده است، بسیار مشکل است.

او در این حال با انتقال دانش و فرهنگ و توسعه تعدادی از مهارت ها سروکار دارد.

به همین دلیل است که نقش او به صورت های مختلف تعبیر می شود.

انسان ها از نظر داشتن نیازهای اولیه تفاوت چندانی با هم ندارند.

داشتن مقام و منزلت بالا در حرفه ای دلیل بر این نیست که صاحبان حرفه های دیگر نیاز مادی کمتری دارند چون هرانسانی حق زنده ماندن و خوب زندگی کردن را دارد و جامعه هم باید این حق را همیشه برای او محفوظ نگه دارد.

بنابراین از این دیدگاه لازم است که معلم هم نیازهای روزمره خود و خانواده اش رابرآورد و همانند دیگران در رفاه نسبی زندگی کنند.

حال اگر به این حرفه فقط جنبه تقدس بدهیم و بگوییم که معلم درهر شرایطی مثل بیشتر معلمان باید انتظار دستمزد نداشته باشد از واقعیات جهان امروز دور شده ایم و به عالم خیال و وهم پناه برده ایم.

و اگر حرفه ی معلمی را تنها براساس درآمد آن بسنجیم و به شرایط محیط کار و علاقه ای که بعضی ها به آن نشان میدهند اصلاً توجهی نکنیم باز به بی راهه رفته ایم زیرا برای بسیاری از انسان ها صرفاً گذراندن اوقات عادی زندگی مطرح نیست و انسان بودن آن ها ایجاب می کند که اگر مایحتاج اولیه زندگی شان برآورده شد به کارهای دیگر نیز دست بزنند.

بنابراین درحرفه ی معلمی هردو ذکرشده، حایز اهمیت است هم مسئله مادیات و رفاه زندگی که باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد، به طوریکه معلم بتواند با خیال آسوده به پرورش فراگیران بپردازد، و هم مقام معنوی معلم که جامعه باید آن را بیش از پیش بالا ببرد .«بنابراین معلم به تنهایی نمی تواند نگرش جامعه را به حرفه خود تغییر دهد ولی کوشش او نیز بی ثمر نخواهد بود.

تغییر این نگرشها زمان لازم دارد و این تغییرها بیشتر در گرو چگونگی تکامل اجتماعی است و اقدامات فردی می توانند عوامل نیرو بخش و تربیت کننده تکامل اجتماعی باشند» (قاسمی پویا، ص 34) عده ای از صاحب نظران علت پایین بودن مقام معلمی را درایران به دلایل زیر می دانند:(بهمنی ، 1380) 1- کمبود درآمد معلم .

2-پایین بودن مقام و اعتبار اجتماعی آنان.

3- سنگینی کار حرفه معلمی.

4- جاذبه و کشش بخشهای پولساز.

5- بی توجهی به شغل معلمی و ترقی نداشتن آنان.

6- روی کارآمدن بعضی اشخاص ناآگاه و ناوارد نسبت به این شغل.

این واقعیتی است که سطح درآمد و رفاه معلمان ایران با توجه به هزینه سنگین زندگی در مقایسه با سطح درآمد و رفاه صاحبان سایر حرفه ها خیلی پایین است به این دلیل است که اکثر معلمان به دنبال شغل دومی هستندتا نیازمادی زندگی خودرا برآورند (بهمنی، 1380).

اگر معلم از مسائل و مشکلات مادی و رفاهی زندگی آسوده خاطر نباشد نمی توانند به آموزش و تربیت فراگیران اشتغال ورزد و با تمرکز حواس که شرط اساسی مطالعه است به گسترش دانش و اندیشه بپردازد.

جاذبه جنبه ی مادی زندگی در جامعه بیشتر افراد را به سوی مشاغل پردرآمد می کشاند.

بعضی معتقدند برای بالا بردن مقام اجتماعی معلم کافی است که حقوق و درآمد او افزایش یابد.

باید گفت که این عقیده فقط تا حدودی درست است چون آنچه به شغل ارزش اجتماعی می دهد ویژگیهای صاحبان آن شغل و کیفیت محصول کار آنهاست.

بعضی پژوهشگران پس از مطالعه ی وضع درآمد معلمان کشورهای اروپایی به این نتیجه رسیدند که تقریباً در تمام کشورها درآمد معلمان معادل درآمد کارگران نیمه ماهر است.

با این حال شغل معلمی در این کشورها از شغلهایی است که از لحاظ منزلت اجتماعی از بیشتر مشاغل بالاتر است (برزگر و نویدی،1380) .

کیفیت کارمعلم تنها در گرو حقوق و درآمد او نیست بلکه بستگی به عوامل دیگری نیز دارد.

این عوامل را می توان به دو دسته تقسیم کرد:عوامل درونی و عوامل بیرونی.

عوامل درونی عبارتند از: شخصیت و توانائیها و مهارت و علاقه معلم.

عوامل بیرونی عبارتند از: آموزشها و امکانی که در اختیار معلم گذاشته می شود.

در یک جمع بندی نهایی به این نتیجه می رسیم که در منزلت و پایگاه اجتماعی معلم عوامل متعددی مؤثر و با اهمیت هستندکه سعی می کنیم به اهم انان بپردازیم.

پایگاه اجتماعی قرار گرفتن در موقعیتهای مختلف، پایگاههای متفاوتی را برای افراد ایجاد می کند و پایگاه اجتماعی افراد است که عده ای در مراتب بالاتر و عده دیگر را در مراتب پایین تر قرار می دهد.

عوامل بسیاری با توجه به ارزشهای موجود هر جامعه باعث به وجود آمدن طبقه و پایگاه فرد می شود.ولی در میان تمامی عوامل، عامل مهمی که می تواند بسیاری از عوامل دیگر را تحت الشعاع قرار دهد، امکانات اقتصادی و میزان درآمد افراد است.

به گفته ماکس وبر شاخص حیات کاملاً مرتبط با شرایط اقتصادی است.

هرقدر طبقه اجتماعی، بالاتر باشد، مدت عمر فرد طولانی تر است و از سلامتی بیشتری در مدت حیات برخوردار است.

بدیهی است طبقه اجتماعی نوع مدرسه، محل تحصیل، نوع روابط اجتماعی، تأثیر اجتماعی و بسیاری از شرایط دیگر زندگی را تحت الشعاع قرار می دهد (محسنی،1368) .

غالباً گفته اند که قدرت اجتماعی، یعنی نفوذی که فرد می تواند در رابطه با دیگران اعمال کند، نشانه ای از پایگاهی است که وی در جامعه دارد.

بدیهی است که این واقعیت عامل تعیین کننده پایگاه اجتماعی فرد نیست بلکه نتیجه آنست (همان منبع) .

به عنوان مثال، وقتی با فردی مواجه می شویم، با توجه به ویژگیهایی نظیر هوش، ادب، زیبایی، قدرت، آراستگی ظاهر، محل زندگی ، نوع وسیله نقلیه و...

او را در طبقه ای فرضی از جامعه قرار می دهیم.

قرار گرفتن افراد و گروهها در هر یک از این مراتب، با توجه به ارزش های حاکم، از جامعه ای به جامعه دیگر متفاوت است.

یک فرد ممکن است در خانواده ، محله ، محل کار، روستا یا شهر خود از احترام و مرتبه بالاتری برخوردار باشد.

چرا که متناسب با ویژگیهای افراد، جایگاهی در سلسله مراتب اجتماع برای آنان قابل تصور است.

این وضعیت برای گروهها، اصناف، افراد شاغل در یک شغل، یک موسسه و ...نیز صادق می باشد، به عنوان مثال معلمان یک جامعه براساس موقعیت و وضعیتی که دارند از مقام و منزلتی فرضی در اجتماع برخورد دارندکه ممکن است این جایگاه نسبت به صنوف دیگر پائین تر یا بالاتر باشد.در اینجا این سؤال مطرح می شود که چه عواملی در تعیین منزلت اجتماعی مؤثرند؟

در زمینه پایگاه اجتماعی و عوامل مؤثربرآن برخی از نظریات جامعه شناسان را مطرح خواهیم نمود.

الف- امیل دورکیم دورکیم، عوامل و شاخص تعیین طبقه اجتماعی را اعم از متغیرهای اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی، خانوادگی، مذهبی و ...

می داند.

امیل دورکیم نتایج حاصل از زندگی در طبقات مختلف را چنین بیان می کند: « اختلاف در سبک زندگی، امید زندگی ، بهداشت روانی ، تعلیم و تربیت ، رفتار سیاسی ، استواری زناشویی ،وابستگی مذهبی، همکاری اجتماعی، وجهه نظرها و فرصت های زندگی است که شامل: